Inleiding: Pedagogie
Hoofdstuk 2: Opvoeden in gezinnen
Het gezin is het primaire/eerste opvoedingsmilieu, kinderen maken hier de eerste kennis met relaties, de
eerste stappen in het groot worden en opgroeien. Dit idee wordt ook ondersteund in het IVRK, hierin staat
beschreven dat de ouders de 1ste verantwoordelijkheid dragen voor de opvoeding en ontwikkeling v/h kind
en dat een kind dient op te groeien in een gezinsomgeving in een sfeer van geluk, liefde en begrip
2.1 Bestaat hét gezin
We kijken vanuit de pedagogische bril naar gezinnen, maar ook uit de sociologische.
2.1.1 Evolutie in en veelheid aan gezinsvormen
Hoewel ‘gezin’ een schijnbaar helder concept lijkt te zijn,is er een veelvoud van vormen, soorten en
interpretaties en is de invulling veel minder eenduidig.
Het beeld van een wit middenklasse gezin, met mama, papa en 2 kinderen, verwijst naar het klassieke
kerngezin, zoals halverwege de 20ste eeuw kwantitatief dominant was en kwalitatief normstellend.
→ De meest voorkomende gezinssamenstelling en was ook de norm om na te streven.
⇒Kerngezin: een gezinsvorm die bestaat uit 2 ouders (meestal man/vrouw) en hun kinderen, die samnein 1
huishouden wonen. Het wordt gezien als het kleinste en meest traditionele eenheid binnen een familie, zonder
aanwezigheid van andere familieleden.
Het kerngezin heeft niet altijd bestaan, een lange tijd was en een huis een plek waar ied langskwam en kamers
geen specifieke functie hadden.
De welvaartsstaat gaf het ontstaan van het kerngezin een boost, er kwamen financiële mogelijkheden
waardoor (familie)groepen elkaar minder nodig hadden. Ook lieten gezinnen meer functies over aan
instellingen (opvang,school, woonzorgcentra,...). Het netwerk rond het gezin werd geïnstitutionaliseerd.
→ Mensen konden op eigen kracht een welvarend leven uitbouwen , de economie trok aan en er waren dus
veel jobs, ook voor vrouwen ⇒ mogelijk om eigen woning te verwerven.
Ook verstrekte mobiliteit en globalisering dit proces: mensen kwamen terecht in dorpen/steden waar ze hun
buren niet kenden, het natuurlijk netwerk viel weg.
⇒ Verantwoordelijkheid om netwerk te creëren, en ‘village’ kwam bij het gezin te liggen.
Het kerngezin bestaat nog, maar er is veel meer variatie in gezinnen gekomen:
⇒ Gezinsvorm: verwijst naar de samenstelling/structuur v/e gezin, hoe een gezin is opgebouwd in termen
van leden en hun onderlinge relaties. Dit varieert van traditionele kerngezinnen tot eenoudergezinnen,
samengestelde gezinnen,.. en andere variaties waarin mensen samenleven en als gezin functioneren. Ze zijn
cultureel en sociaal bepaald en kunnen verschillen per samenleving/tijdperk.
We kunnen stellen dat in het Westen het kerngezin niet meer de norm is, maar we spreken van een mozaïek
van gezinstypes.
2.1.2 Gedeeld begrip v/h gezin en de ouder
Door de veelvormigheid kunnen we niet spreken over het gezin/de familie, ook in het gezin zelf zijn er veel
verschillen . Toch gaan we uit van gedeeld begrip van wat een gezin is; we gebruiken de definitie van een
gezin van het Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen:
⇒Een gezin: is een huishouden met als essentiële kenmerken de combinatie van meer dan één generatie en
tussen deze generaties een zorgafhankelijkheid. In een gezin is er dus sprake van minstens één ouder en één
kind.
Volgens de definitie zijn gezinnen samenlevingsverbanden waarin leden zorg dragen voor elkaar op meerdere
vlakken. Ook spreken ze van meerdere generaties (koppel = gezin). De combinatie tss meerdere generaties
en een zorgafhankelijkheid is ook het criterium van de VN om over een gezin te spreken.
→ Intergenerationeel, pedagogische verantwoordelijkheid.
1
, Opvoeding gaat om het relationele, het kind staat niet alleen in de opvoeding maar altijd in relatie met een
opvoeder. In gezinscontext is deze opvoeder specifiek de ouder, de veelheid van gezinsvormen geeft ons ook
veelheid aan mogelijke ouders: biologische ouders (=natuurlijke ouders), adoptieouders, draagouders,..
→ Spreken altijd over deze hele groep.
2.2 Opvoeders en ouders, what’s in a name
In 2024 lanceerde K&G een campagne specifiek rond opvoedstress. De sensibiliseringscampagne richtte zich
tot ouders met jonge kinderen, alle ouders en iedereen die zorg draagt voor ouders en gezinnen.
2.2.1 Opvoeding en ouderschap onder druk
Er is een nood om dit soort thema’s in de (media)aandacht te brengen en bespreekbaarheid te vergroten. Als
we kijken naar enquêtes zien we dat ouders vinden dat opvoeding hun leven verrijkt, maar het ook gepaard
gaat met een aanzienlijke kost
Vaak ligt de focus op de opvoeding binnen het gezin, de noden van kinderen in de gezinscontext en hoe het
gezin als geheel functioneert. Het gebeurt nog onvoldoende dat naar de ouder kant wordt gekeken in zowel
onderzoek, theoretische ontwikkelingen en in praktijk.
2.2.2 Opvoeders doen (en zijn) meer dan opvoeden
Met de opkomst van de ontwikkelingspsychologie is er heel nauwkeurig bepaald wat kinderen op bepaalde
momenten nodig hebben, ook zijn er de opvoedingstaken en -opgaven. Ouders worden vooral bekeken in hun
rol als opvoeder als ondersteuner van deze ontwikkelingstaken, met aandacht voor het functioneren van het
kind, en in hun rol als object voor hun kind.
Alice van der Pas heeft een theoretisch kader ontwikkeld over ouders die professionals helpt ouders beter te
begrijpen en ondersteunen.
Haar theorie richt zich op de complexiteit en kwetsbaarheid van ouderschap.
Net door de complexiteit te belichten brengt ze elementen als welzijn v/d ouders, opvoedvertrouwen en
ouderschapsbeleving sterk binnen.
De complexiteit zit niet enkel in de directe relatie tss kind-ouder maar ook in de bredere context waarin deze
afspeelt → Omvat de sociale, culturele en economische factoren die ouderschap beïnvloeden.
We voeden op in een bepaald schoolsysteem met bepaalde normen over hoe ouders moeten zijn.
A.P hanteert de definitie van ouders als iets dat “een besef van verantwoordelijk-zijn impliceert”,
Ze verwijst naar het existentiële karakter van opvoeden. Verantwoordelijk-zijn verwijst naar een extensiële
conditie, besef dat altijd op de achtergrond aanwezig is, een impliciet en aanvaard besef van 'ethische
commitment’.
Haar ouderschapstheorie vertrekt van 3 basisaannames waarvan ze vindt dat ieder die met ouder werkt
compleet van overtuigd moet zijn:
Ze stelt de 3 aannames voor als een kruk, de 3 moeten in balans zijn om ouderschap te ondersteunen. De
poten zijn onderling afhankelijk; ze werken samen om de kruk overeind te houden:
1. Ouders hebben een besef van verantwoordelijk-zijn:
Elke ouder heeft een intrinsiek besef van verantwoordelijkheid voor
hun kind , ongeacht hun gedrag, in de kern willen ze het beste voor hun
kind.
→Zelfs bij ongeschikt opvoedgedrag zijn ouderlijke intenties vaak
goed.
2. Ouderschap maakt kwetsbaar:
Ouderschap geeft inherente kwetsbaarheid uit het diep verlangen een goede ouder te willen zijn. Ook schuld
en schaamte zijn dan normaal en maken deel uit van de kwetsbaarheid. Geen enkele opvoeding is vlekkeloos;
het is ook onrealistisch en niet haalbaar om altijd het goede te doen en volledig beschikbaar te zijn.
2
Hoofdstuk 2: Opvoeden in gezinnen
Het gezin is het primaire/eerste opvoedingsmilieu, kinderen maken hier de eerste kennis met relaties, de
eerste stappen in het groot worden en opgroeien. Dit idee wordt ook ondersteund in het IVRK, hierin staat
beschreven dat de ouders de 1ste verantwoordelijkheid dragen voor de opvoeding en ontwikkeling v/h kind
en dat een kind dient op te groeien in een gezinsomgeving in een sfeer van geluk, liefde en begrip
2.1 Bestaat hét gezin
We kijken vanuit de pedagogische bril naar gezinnen, maar ook uit de sociologische.
2.1.1 Evolutie in en veelheid aan gezinsvormen
Hoewel ‘gezin’ een schijnbaar helder concept lijkt te zijn,is er een veelvoud van vormen, soorten en
interpretaties en is de invulling veel minder eenduidig.
Het beeld van een wit middenklasse gezin, met mama, papa en 2 kinderen, verwijst naar het klassieke
kerngezin, zoals halverwege de 20ste eeuw kwantitatief dominant was en kwalitatief normstellend.
→ De meest voorkomende gezinssamenstelling en was ook de norm om na te streven.
⇒Kerngezin: een gezinsvorm die bestaat uit 2 ouders (meestal man/vrouw) en hun kinderen, die samnein 1
huishouden wonen. Het wordt gezien als het kleinste en meest traditionele eenheid binnen een familie, zonder
aanwezigheid van andere familieleden.
Het kerngezin heeft niet altijd bestaan, een lange tijd was en een huis een plek waar ied langskwam en kamers
geen specifieke functie hadden.
De welvaartsstaat gaf het ontstaan van het kerngezin een boost, er kwamen financiële mogelijkheden
waardoor (familie)groepen elkaar minder nodig hadden. Ook lieten gezinnen meer functies over aan
instellingen (opvang,school, woonzorgcentra,...). Het netwerk rond het gezin werd geïnstitutionaliseerd.
→ Mensen konden op eigen kracht een welvarend leven uitbouwen , de economie trok aan en er waren dus
veel jobs, ook voor vrouwen ⇒ mogelijk om eigen woning te verwerven.
Ook verstrekte mobiliteit en globalisering dit proces: mensen kwamen terecht in dorpen/steden waar ze hun
buren niet kenden, het natuurlijk netwerk viel weg.
⇒ Verantwoordelijkheid om netwerk te creëren, en ‘village’ kwam bij het gezin te liggen.
Het kerngezin bestaat nog, maar er is veel meer variatie in gezinnen gekomen:
⇒ Gezinsvorm: verwijst naar de samenstelling/structuur v/e gezin, hoe een gezin is opgebouwd in termen
van leden en hun onderlinge relaties. Dit varieert van traditionele kerngezinnen tot eenoudergezinnen,
samengestelde gezinnen,.. en andere variaties waarin mensen samenleven en als gezin functioneren. Ze zijn
cultureel en sociaal bepaald en kunnen verschillen per samenleving/tijdperk.
We kunnen stellen dat in het Westen het kerngezin niet meer de norm is, maar we spreken van een mozaïek
van gezinstypes.
2.1.2 Gedeeld begrip v/h gezin en de ouder
Door de veelvormigheid kunnen we niet spreken over het gezin/de familie, ook in het gezin zelf zijn er veel
verschillen . Toch gaan we uit van gedeeld begrip van wat een gezin is; we gebruiken de definitie van een
gezin van het Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen:
⇒Een gezin: is een huishouden met als essentiële kenmerken de combinatie van meer dan één generatie en
tussen deze generaties een zorgafhankelijkheid. In een gezin is er dus sprake van minstens één ouder en één
kind.
Volgens de definitie zijn gezinnen samenlevingsverbanden waarin leden zorg dragen voor elkaar op meerdere
vlakken. Ook spreken ze van meerdere generaties (koppel = gezin). De combinatie tss meerdere generaties
en een zorgafhankelijkheid is ook het criterium van de VN om over een gezin te spreken.
→ Intergenerationeel, pedagogische verantwoordelijkheid.
1
, Opvoeding gaat om het relationele, het kind staat niet alleen in de opvoeding maar altijd in relatie met een
opvoeder. In gezinscontext is deze opvoeder specifiek de ouder, de veelheid van gezinsvormen geeft ons ook
veelheid aan mogelijke ouders: biologische ouders (=natuurlijke ouders), adoptieouders, draagouders,..
→ Spreken altijd over deze hele groep.
2.2 Opvoeders en ouders, what’s in a name
In 2024 lanceerde K&G een campagne specifiek rond opvoedstress. De sensibiliseringscampagne richtte zich
tot ouders met jonge kinderen, alle ouders en iedereen die zorg draagt voor ouders en gezinnen.
2.2.1 Opvoeding en ouderschap onder druk
Er is een nood om dit soort thema’s in de (media)aandacht te brengen en bespreekbaarheid te vergroten. Als
we kijken naar enquêtes zien we dat ouders vinden dat opvoeding hun leven verrijkt, maar het ook gepaard
gaat met een aanzienlijke kost
Vaak ligt de focus op de opvoeding binnen het gezin, de noden van kinderen in de gezinscontext en hoe het
gezin als geheel functioneert. Het gebeurt nog onvoldoende dat naar de ouder kant wordt gekeken in zowel
onderzoek, theoretische ontwikkelingen en in praktijk.
2.2.2 Opvoeders doen (en zijn) meer dan opvoeden
Met de opkomst van de ontwikkelingspsychologie is er heel nauwkeurig bepaald wat kinderen op bepaalde
momenten nodig hebben, ook zijn er de opvoedingstaken en -opgaven. Ouders worden vooral bekeken in hun
rol als opvoeder als ondersteuner van deze ontwikkelingstaken, met aandacht voor het functioneren van het
kind, en in hun rol als object voor hun kind.
Alice van der Pas heeft een theoretisch kader ontwikkeld over ouders die professionals helpt ouders beter te
begrijpen en ondersteunen.
Haar theorie richt zich op de complexiteit en kwetsbaarheid van ouderschap.
Net door de complexiteit te belichten brengt ze elementen als welzijn v/d ouders, opvoedvertrouwen en
ouderschapsbeleving sterk binnen.
De complexiteit zit niet enkel in de directe relatie tss kind-ouder maar ook in de bredere context waarin deze
afspeelt → Omvat de sociale, culturele en economische factoren die ouderschap beïnvloeden.
We voeden op in een bepaald schoolsysteem met bepaalde normen over hoe ouders moeten zijn.
A.P hanteert de definitie van ouders als iets dat “een besef van verantwoordelijk-zijn impliceert”,
Ze verwijst naar het existentiële karakter van opvoeden. Verantwoordelijk-zijn verwijst naar een extensiële
conditie, besef dat altijd op de achtergrond aanwezig is, een impliciet en aanvaard besef van 'ethische
commitment’.
Haar ouderschapstheorie vertrekt van 3 basisaannames waarvan ze vindt dat ieder die met ouder werkt
compleet van overtuigd moet zijn:
Ze stelt de 3 aannames voor als een kruk, de 3 moeten in balans zijn om ouderschap te ondersteunen. De
poten zijn onderling afhankelijk; ze werken samen om de kruk overeind te houden:
1. Ouders hebben een besef van verantwoordelijk-zijn:
Elke ouder heeft een intrinsiek besef van verantwoordelijkheid voor
hun kind , ongeacht hun gedrag, in de kern willen ze het beste voor hun
kind.
→Zelfs bij ongeschikt opvoedgedrag zijn ouderlijke intenties vaak
goed.
2. Ouderschap maakt kwetsbaar:
Ouderschap geeft inherente kwetsbaarheid uit het diep verlangen een goede ouder te willen zijn. Ook schuld
en schaamte zijn dan normaal en maken deel uit van de kwetsbaarheid. Geen enkele opvoeding is vlekkeloos;
het is ook onrealistisch en niet haalbaar om altijd het goede te doen en volledig beschikbaar te zijn.
2
