Samenvatting gezondheidsbevordering algemene begrippen en beleid

ALGEMENE BEGRIPPEN & BELEID
ALGEMENE BEGRIPPEN GEZONDHEIDSBEVORDERING

PREVENTIE

INDELING PREVENTIE NGL. TYPE MAATREGEL
- Gezondheidsbescherming = geen directe tussenkomst (keuze) vd burger
 Bv. wetgeving rond CO2, kwaliteit van water, voeding en zwembaden, …
- Ziektepreventie = maatregelen om spec ziekten te voorkomen
 Bv. dragen van mondmaskers, vaccinaties, quarantaine, …
- Gezondheidsbevordering = gericht op fysieke/sociale omgeving & levensstijl van mensen
 Bv. wetgeving rond alcoholgebruik, aanleg fietspaden, …

Vertrekpunt Doelgroep Oriëntatie Actoren
Ziektepreventie Ziekte Risicogroepen Negatief (ziekte) Medici
(pathogenese)
Gezondheidsbevordering Gezondheid Algemene Positief (oorzaken Deskundigen
(salutogenese) populatie en factoren) diverse disciplines

INDELING PREVENTIE OBV ZIEKTEPROCES
- Primaire preventie = aanpakken spec causale factoren van ziekte
 Doelgroep = gezonde mensen  totale populatie of spec groepen
 Bv. reglementering roken, voedingsbeleid rond aanbod van voor iedereen betaalbare voeding, …
- Secundaire preventie = gericht op detecteren van ziektes in vroeg stadium
 Doelgroep = totale populatie (universele screening) of risicogroepen (case finding)
 Bv. screeningsprogramma’s  ziekte aanwezig, persoon niet ziek
- Tertiaire preventie = verslechteren gezondheidstoestand tegengaan & voorkomen van complicaties
 “zorggerichte preventie”
 Doelgroep = zieke mensen
 Bv. levensstijlprogramma’s voor diabetespatiënten
- Quaternaire preventie = vermijden van overmedicalisering
 Door rekening te houden met wetenschappelijke evidentie en ethische verantwoording
 Kan ook toegepast worden op andere niveaus van preventie
 Bv. vermijden onnodige check-ups of onderzoeken, beperken gebruik antibiotica
- Primordiale/proactieve preventie = in stand houden van algemene voorwaarden voor gezondheid
 Economische, sociale en culturele voorwaarden  upstream strategieën ~ “bodies in the river”
 Doelgroepen = totale populatie of spec groepen
 Bv. stabiele economische situatie, geen uitsluiting bevolkingsgroepen, bestrijding kansarmoede, …

INDELING PREVENTIE IN GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG (& ALCOHOL- EN DRUGPREVENTIE)
- Universele preventie = gericht op totale bevolking vooraleer er problemen zijn
- Selectieve preventie = gericht op risicogroepen vooraleer er problemen zijn
- Geïndiceerde preventie = gericht op personen bij wie er reeds problemen zijn, maar nog niet in die
mate dat ze reeds diagnose van ziekte gekregen hebben
- Zorggerelateerde preventie = gericht op voorkomen van complicaties bij bestaande ziektes




1

,BEGRIP GEZONDHEIDSBEVORDERING
Gezondheidsvoorlichting Gezondheidsbevordering
Definitie WHO Combi van leerervaringen ontwikkeld Proces waardoor (groepen) mensen in staat
en ontworpen om mensen & gesteld worden om meer controle te
gemeenschappen te helpen hun verwerven over determinanten van hun
gezondheid te bevorderen door het gezondheid, & zo hun gezondheid te
verhogen van hun kennis en verbeteren. Focus op individuele gedrag +
beïnvloeden van hun attitudes ook op sociale en omgevingsfactoren
Doelgroep Focus op individu Focus op individu en omgeving
Aangrijpingspunten Leefstijl Leefstijl, omgeving, gezondheidszorgsysteem
Methoden Voorlichting en opvoeding (GVO) GVO, structurele & beleidsmatige interventies
Wetenschappelijke Gedragswetenschappen, Gedragswetensch, biomedische wetensch,
basis biomedische wetenschappen sociologie, politicologie, economie
Doelen Gedragsverandering Gedrags- en structurele verandering
Actoren Paramedici Paramedici, organisatiedeskundigen,
beleidsmakers
1) Holistisch = aandacht voor mens in geheel (fysiek, sociaal en mentaal) = biopsychosociaal persp
2) Participatief = mensen moeten zelf actief meewerken om gezondheid te bevorderen
3) Emancipatorisch = mensen moeten in staat gesteld worden om gezonde keuzes te maken
4) Rechtvaardig = gezondheid is recht voor iedereen
5) Duurzaam = verschil op lange termijn ontwikkelen
6) Multidisciplinair = samenwerking tssn versch disciplines
7) Multistrategisch = versch strategieën (educatie, campagnes, taxen, wetten, …) & niveaus (individu,
omgeving, gezondheidszorgsysteem, beleid, …)

ONTSTAAN GEZONDHEIDSBEVORDERING  1986: Ottowa Charter for Health Promotion (WHO)

 Doel = antwoord geven op spec gezondheidsproblemen van landen met hoog welvaartsniveau
 Toenemen # chronische en deels vermijdbare “beschavingsziekten”

Strategieën voor gezondheidsbevordering:

1) Enable = in staat stellen om aan gezondheid te werken = toegang tot info,
vaardigheden aanleren, vermijden sociale, economische en culturele
verschillen in gezondheid
2) Mediate = bemiddelen = samenwerking tssn versch sectoren
3) Advocate = pleitbezorging = acties nr beleidsmakers voor creëren van
voorwaarden voor gezondheid

Gezondheidsbevorderende actieterreinen:
1) Ontwikkelen persoonlijke vaardigheden = educatie, sensibiliseren, motiveren, vaardigheden leren, …
2) Creëren ondersteunende omgevingen = socio-economische aanpak
3) Versterken gemeenschapsacties = participatie
4) Heroriënteren gezondheidsdiensten = meer preventie
5) Ontwikkelen van gezond beleid = intersectorale samenwerking nodig

Settings gezondheidsbevordering: school, werk, vrije tijd, buurt, gezin, individu, zorg

Focus op versch thema’s: roken, alcohol, seksueel gedrag, voeding, beweging, ….

Competenties: pleitbezorging, verandering mogelijk maken, verbinden door partnerschap, communicatie,
leiderschap en ondernemerschap, ontwikkeling, implementatie, evaluatie, analyse




2

,HEALTH LITERACY
Literacy = geheel van vaardigheden die mensen nodig hebben om te kunnen functioneren in bep domeinen

 Individuele vaardigheden in context van gezondheidszorg = medical health literacy
 Uitgebreid nr ziektepreventie en gezondheidsbevordering = public health literacy

Health literacy = cognitieve & sociale vaardigheden die bepalend zijn voor motivatie en vermogen van mensen
om toegang te krijgen tot info, deze te begrijpen en gebruiken op een manier die een goede gezondheid
bevordert en behoudt

Types gezondheidsvaardigheden:

1) Functionele HL = geletterdheid, gecijferdheid
2) Interactieve HL:
 Informatievaardigheden = info en hulp zoeken en infoverwerking
 Gespreksvaardigheden = problemen/klachten verwoorden, durven vragen stellen, luisteren
 Sociale vaardigheden = sociale steun zoeken, omgaan met sociale druk, hulp vragen
3) Kritische HL = gezondheidsinfo kritisch analyseren, conclusies maken, toepassen op eigen gezondheid

Domeinen in health literacy: gezondheidszorg, ziektepreventie en gezondheidsbevordering




Kenmerken lage HL  moeite met begrijpen info van zorgverleners & schriftelijke gezondheidsinformatie, weg
vinden in gezondheidszorgaanbod & ziekteverzekering, zelf in handen nemen van gezondheid

- Gezondheidszorg: lagere therapietrouw, minder bekwaam tot zelfzorg, hogere prevalentie chronische
ziekte, 1.5 keer hogere mortaliteit
- Preventie: minder gezonde levensstijl, minder deel aan screening
- Gezondheidskosten: onnodig gezondheidsdiensten gebruiken  hogere kosten



12 subdimensies van HL mbt
competenties om toegang te
hebben tot, begrijpen,
beoordelen en toepassen v
gezondheidsinfo binnen
GHZ, ZP en GB




3

, METEN VAN HL

- Grote variatie aan meetinstrumenten
- European Health literacy survey = gestandaardiseerd interview met 47 items (HLS-EU-Q)
 Meet gezondheidsvaardigheden op 3 domeinen & 4 deelaspecten
 Laat indeling toe in 4 groepen: onvoldoende, problematisch, voldoende en excellent
 Gevalideerd in 8000 proefpersonen en 8 landen

HEALTH LITERACY IN DE EU
Decision-making paradox = mensen steeds meer uitgedaagd om gezonde levensstijlkeuzes te maken en
persoonlijke en familiale trajecten doorheen complexe omgevingen/gezondheidszorgsystemen te managen,
maar worden hier niet op voorbereid of in ondersteund  HL crisis in Europa

- 47.6% rapporteert beperkte HL  12% onvoldoende + 35% problematisch
- Nationale verschillen: laag in Nederland, hoog in Bulgarije
- Hoe hoger opleidingsniveau, hoe hoger HL in elk land = sociale kloof
- Hoe hoger HL, hoe beter de zelf vastegestelde gezondheid

HEALTH LITERACY IN BELGISCHE BEVOLKING
Gezondheidsenquête Sciensano (2018)  korte representatieve versie Europese vragenlijst = HLS-EU-Q6

- België: 5% onvoldoende, 25% beperkt, 70% voldoende
- HL beter in Vlaanderen > Brussel & Wallonië
- Slechter bij 75+ en jongeren (gebrek ervaring & contact mt gezondheidstopics)
- Duidelijke sociale gradiënt: hoger percentage voldoende HL bij hoger opleidingsniveau
- Slechte gezondheid of multimorbiditeit  lagere HL, want HL heeft impact op gezondheidsgedrag

Health literacy for school aged children (HLSAC)  HBSC Vlaanderen 2022:

- 1/5 jongeren hoge HL
- Meisjes < jongens + ASO > BSO en TSO
- Beter bij jongeren met ouders die hoog geschoold zijn
- Jongeren met hogere HL vertonen hogere levenstevredenheid en zelf-gerapporteerde gezondheid

VERHOGEN HL

BINNEN SECTOR GEZONDHEID EN PREVENTIE
- Screenen voor lage HL
- Systemen en processen vereenvoudigen
- Mondelinge en schriftelijke info aanpassen  in cocreatie met mensen met lage HL
o Begrijpbaar, geen vakjargon, gebruik van pictogrammen
o Gebruiker moet het vanaf de eerste keer begrijpen
- Voldoende tijd voor consultaties
- Communicatietraining voor professionals
- Betrekken van stakeholders: algemene populatie, media, zorgverleners, risicogroepen, educators,
bedrijfswereld, …

VIA EDUCATIE EN OPLEIDINGEN
- Opnemen gezondheid binnen onderwijs voor volwassenen/kinderen + binnen professionele trainingen
- HL trainingen voor kwetsbare groepen


4