Materieel strafrecht samenvatting

DEEL 1: STRAFRECHT
HOOFDSTUK 1: JURIDISCHE SITUERING
1. EEN BEGRIPSOMSCHRIJVING
 Juristen zien het strafrecht als een geheel van rechtsregels over misdrijf, dader en straf
 Juridische definitie van strafrecht: specifieker kan strafrecht gedefinieerd worden als het geheel aan rechtsregels
bepaalt:
o 1) onder welke voorwaarden gedragingen misdrijven zijn en welke gedragingen misdrijven zijn
o 2) wie dader van een misdrijf is en strafrechtelijk verantwoordelijkheid draagt
o 3) welke straffen bestaan en welke straffen op de misdrijven worden gesteld
o 4) onder welke voorwaarden straffen aan daders kunnen worden opgelegd en uitgevoerd
o 5) hoe de bevoegde instanties oordelen over een misdrijf, dader en straf
 Misdrijf: zijn afwijkingen van de norm die ongewenst en voldoenden ernstig geacht worden om een reactie in de vorm
van een straf te verantwoorden.
o In de meeste gevallen wordt hierop NIET gereageerd met een straf en zijn er andere manieren.
o Wie regels overtreedt, pleegt niet noodzakelijk een misdrijf  welke gedragingen dan wel een misdrijf zijn
verschilt van de tijd en ruimte
o Strafrecht houdt zich op twee manier bezig met misdrijven
 1) bepalingen over een misdrijf in het algemeen
 Onder welke voorwaarden gedragingen misdrijven kunnen zijn en wat de noodzakelijke
bestandsdelen zijn van elk misdrijf
 2) bepalingen over misdrijven in het bijzonder
 Specifieke misdrijfomschrijving, strafbaarstelling of incriminaties
 Welke gedragingen misdrijven zijn
 Dader: wie een misdrijf pleegt is een dader
o Strafrecht voorziet bestraffing voor daders en bevat ook regels over wie de dader van een misdrijf kan zijn en
strafrechtelijke verantwoordelijkheid draagt
o Dit kan zowel een natuurlijk- als een rechtspersoon zijn
o Minderjarigen zijn in het strafrecht (grotendeels) schuld onbekwaam waardoor ze niet gestraft kunnen
worden
 Straf (en maatregel): in algemene zin is het een wettelijk bepaald vorm van leed dat door de rechterlijke macht wordt
opgelegd als sanctie voor een misdrijf
o Strafrecht houdt zich op twee manier bezig met een straf
 Algemeen: welke straffen er bestaan en onder welke voorwaarden straffen kunnen worden opgelegd
en uitgevoerd
 Specifiek: een welbepaald misdrijf wordt bestraft
o Straffen zijn dus onlosmakelijk verbonden aan misdrijven want enkel misdrijven kunnen worden bestraft
o De reactie op misdrijven gebeurt in het strafrecht niet alleen door (strafrechtelijke straffen)
o In sommige gevallen heb je ook een beveiligingsmatregel  dit is een sanctie
 Die worden opgelegd aan daders die niet schuld bekwaam zijn en dus niet aan een echte
‘strafrechtelijke straf’ kunnen onderworpen worden
 Bv. Een persoon die op het moment van het plegen van een misdrijf lijdt aan een geestesstoornis die
hun oordeelsvermogen of controle over hun daden tenietdoet en wie het gevaar loopt dat zij als
gevolg van hun geestesstoornis opnieuw feiten zullen plegen  die worden dan geïnterneerd
 Internering is geen straf maar een beveiligingsmaatregel
 Procedureregels: het strafrecht bevat ook formele regels over hoe de bevoegde instanties over misdrijf, straf en dader
oordelen
2.STRAFRECHT ALS PUBLIEKRECHT
 Verticale rechtsverhouding: strafrecht is een publiek recht en dat houdt in dat plegen van een misdrijf een verticale
rechtsverhouding tot stand brengt tussen de persoon die het misdrijf pleegt en de staat.
o Het recht op te straffen is voorbehoudend voor de organen van de staat
 Dus enkel overheidsorganen kunnen de strafbaarstelling in het leven roepen en zijn gemachtigd de
strafvordering uit te oefenen
 Dus dat betekend dat burgers in essentie geen bevoegdheid hebben om te bepalen of gedragingen al
dan niet bestraft moeten worden of dat ze al dan niet strafbaar zijn
 Openbare orde: het is een gevolg van het publiekrechtelijk karakter van het strafrecht  dat strafwetten van openbare
orde zijn
o Strafwetten= dwingend recht
o Niemand kan zich buiten de strafwet stellen

, o Tenzij de strafwet het expliciet bepaalt, zal de toestemming van het slachtoffer geen rechtvaardiging kunnen
vormen voor een misdrijf en zullen bv. Aantasting van de fysieke integriteit die met toestemming van het
slachtoffer zijn aangebracht OOK strafbaar blijven.
 Slachtoffers: in beginsel hebben ze geen bevoegdheden om te straffen
o Het nieuwe strafwetboek heeft de klachtmisdrijven afgeschaft (dit waren misdrijven waarvoor een klacht van
het slachtoffer noodzakelijk was voor bestraffing van het misdrijf)
 Bv. Laster, smaad of belaging)
o Er is dus in het Belgisch strafrecht nergens nog enig iniatief van het slachtoffer vereist om een strafprocedure
op te starten
o Het betekend NIET dat het slachtoffer geen enkele rol kan spelen in de procedure van bestraffing
 Bv. Klacht met stelling van burgerlijke partij bij de onderzoeksrechter of een rechtstreekse dagvaarding
voor de vonnisgerechten
 MAAR heeft NIET het recht om de strafvordering uit te oefenen
 Slachtoffers kunnen in de strafprocedure wel schadevergoeding vorderen maat GEEN straf
o Ze hebben wel de mogelijkheid gekregen om in een lopend strafdossier inzage te krijgen en vragen om
bepaalde onderzoeksdaden te stellen
3. MATERIEEL EN FORMEEL STRAFRECHT
 Materieel strafrecht: omvat de 4 eerste componenten van de juridische definitie van het strafrecht
o De rechtsregels die betrekking hebben op de omschrijving van strafbare gedraging, het daderschap, de straffen
en de voorwaarden om straffen op te leggen en uit te voeren
o Het is de inhoud
 Formeel strafrecht: ook wel strafprocesrecht of strafvordering genoemd omvat de laatste component van de juridische
definitie van het strafrecht
o Het bevat de procedureregels over de toepassing van het materieel strafrecht
o Het bepaalt wie en op welke manier misdrijven worden vastgesteld, opgespoord, verzorgd, bewezen, berecht
en uitgevoerd
o Het is de vorm
 Strafuitvoeringsrecht: of het penitentiair recht als aparte rechtstak
o Het gaat daarbij om het geheel aan rechtsregels die betrekking hebben op voorwaarden, modaliteiten en
procedures m.b.t. de uitvoering van de straf
o Over de uitvoering van de straf bestaan ondertussen al heel wat wettelijke regels en bepalingen
o Het is ook een !! onderdeel van de strafrechtelijke reactie op een misdrijf
o Door de rechter opgelegde straffen worden vaak nog aangepast en veranderd tijdens de uitvoering ervan 
het recht dat deze uitvoering regelt ‘Strafuitvoeringsrecht’ bevindt zich dan ook niet naast maar IN het
materieel en formeel strafrecht
 Materieel strafrecht (de inhoud) heeft het formele strafrecht (de vorm) nodig om toepassing en afdwinging te krijgen
4.NATIONAAL EN INTERNATIONAAL STRAFRECHT
4.1.NATIONAAL STRAFRECHT
 Strafrecht is nationaal recht: strafbaarstelling en straffen worden nagenoeg altijd nationaal bepaald
o Strafrecht is een materie die erg veel te maken heeft met soevereiniteit van de staat
o De regel is dan ook dat strafrecht per land afzonderlijk wordt geregeld en toegepast
o Dus strafrecht is VOORAL nationaal strafrecht
 Belgisch of federaal strafrecht: het feit dat strafrecht in de regel nationaal recht is, betekent niet dat alle strafrecht
Belgisch of Federaal is
 Strafrecht van gemeenschappen, gewesten, provincies en gemeenten: als gevolg van de federalisering van het land
hebben de wetgevers op gemeenschappelijk en gewestelijk niveau ook bevoegdheden gekregen om voor de hun
toegewezen aangelegenheden, decreten en ordonnanties (in Brussel Hoofdstedelijk Gewest) uit te vaardigen waarin
gedragingen strafbaar worden gesteld en straffen worden bepaald.
o De bevoegdheid van gemeenschappen en gewesten als strafwetgever is bepaald in art. 11, eerste lid van de
bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming van de instellingen
4.2. INTERNATIONAAL STRAFRECHT
 Een hybride rechtstak: naast nationaal bestaat er ook internationaal strafrecht
o Internationaal strafrecht is een hybride rechtstak die zich op het raakvlak van internationaal recht (recht dat
geldt tussen staten) en het strafrecht (recht dat geldt tussen staat en persoon) situeert.
o Het is zowel internationaal recht over strafrechtelijke aangelegenheden als strafrecht met
landsgrensoverschrijdende aspecten
 Nationaal materieel strafrecht met internationale achtergrond
o Op vlak van materieel strafrecht is er niet zoveel internationaal strafrecht
o Strafbaarstellingen en straffen worden immers altijd nationaal bepaald
o Soms zijn gedraging zo ernstig dat ze overal strafbaar moeten zijn of gelijkaardig gestraft moeten worden

,  Internationale organisaties, instellingen en samenwerkingsverbanden (VN, Raad van Europa,…) spelen
daarbij een !! rol en zetten soms staten aan of verplichten om op een gelijkaardige manier misdrijf en
bestraffing vast te stellen
 Op die manier zijn er in heel wat landen gelijkaardige strafbaarstelling en straffen gekomen (bv.
Mensenhandel, drugshandel, terrorisme en omkoping)
o Ondanks de internationale inspiratie en achtergrond blijven dit wel in essentie nationale strafbepalingen en dus
nationaal materieel strafrecht
 Internationale strafbaarstelling
o Je hebt ook internationaal gedefinieerde strafbaarstelling die op internationaal niveau worden afgehandeld
o We hebben steeds meer en meer internationale rechtbanken die oordelen over misdrijf, dader en straf
waarvoor de regels en toepassing internationaal zijn
o Zo hebben we bij verdrag een permanent Internationaal Strafhof in Den Haag opgericht dat bevoegd is voor:
 Genocide, misdaden tegen de mensheid, oorlogsmisdaden
o Hiervoor werden specifiek strafbaarstellingen in het leven geroepen, ook al stemt deze strafbaarstelling in veel
gevallen overeen met nationaal strafrecht toch wordt het internationaal geregeld  en is het dus
internationaal materieel strafrecht
 Rechtsmachtrecht  in beperkte mate internationaal
o Heeft betrekking op de bevoegdheid van staten om het toepassingsbereik van hun strafwet te regelen  het
wordt voornamelijk gezien als onderdeel van het materieel strafrecht ook al gaat het over bevoegdheden etc
en dat lijkt dan te gaan over formeel strafrecht
o Het internationaal recht legt staten via verdragen verplichtingen op om bepaalde gedragingen die zich buiten
het grondgebied hebben voorgedaan, onder het toepassingsgebied van hun nationale strafwet te brengen
o Staten kunnen ook zelf kiezen om het toepassingsbereik van de strafwet uit te breiden tot buiten hun
grondgebied
o Hoewel de rechtsmachtrecht vaak als onderdeel van internationaal strafrecht wordt gezien, blijft het in grote
mate nationaal (materieel) strafrecht  want vooral nationaal recht bepaalt in welke mate de strafwetten
buiten het grondgebied worden toegepast
 Formeel internationaal strafrecht : Het omvat de procedureregels voor de behandeling van internationale misdrijven
voor internationale hoven en rechtbanken alsook de internationale rechtshulp in strafzaken
o Internationale rechtshulp in strafzaken is een geheel van afspraken die tussen staten worden gemaakt om de
vaststelling, opsporing, vervolging, berechting en uitvoering in strafzaken met een internationale component te
vergemakkelijken
o Door af te spreken dat staten op hun eigen grondgebied niet enkel voor zichzelf maar ook voor elkaar
opsporing, vervolging, berechting en uitvoeringen kunnen doen en zich engageren om onderling
bewijsmateriaal en personen uit te wisselen, kan een strafzaak met internationale componenten toch in een
land worden gecentraliseerd
5.ALGEMEEN EN BIJZONDER STRAFRECHT
5.1. ALGEMEEN EN BIJZONDER
 Algemeen en bijzonder materieel strafrecht:
o In de beschrijvende juridische definitie van het strafrecht worden 4 componenten in het materieel strafrecht
onderscheiden:
 1) onder welke voorwaarden gedragingen misdrijven zijn en welke gedragingen misdrijven zijn
 2) wie dader van een misdrijf is en strafrechtelijke verantwoordelijkheid draagt
 3) welke straffen bestaan en welke straffen op de misdrijven worden gesteld
 4) onder welke voorwaarden straffen aan daders kunnen worden opgelegd en uitgevoerd
o Algemeen strafrecht bevat onderdelen van elk van de 4 componenten maar het bijzonder materieel strafrecht
heeft enkel betrekking op de eerste en derde componenten
o Het bijzonder materieel strafrecht omvat immers regels waarin bepaald wordt welke specifieke gedragingen
misdrijven zijn en welke straffen op die misdrijven worden gesteld
o Het algemeen materieel strafrecht bevat de regels waarin bepaald wordt onder welke voorwaarden een
gedraging een misdrijf kan zijn, wie dader van een misdrijf kan zijn en strafrechtelijk verantwoordelijk is, welke
straffen bestaan en onder welke voorwaarden straffen aan daders kunnen worden opgelegd en uitgevoerd
5.2. ALGEMEEN STARFRECHT
 Boek 1 strafwetboek en complementaire wetten:
o Het algemeen strafrecht is grotendeels terug te vinden in boek 1: algemene regels van het strafrecht  deze
omvat zeven hoofdstukken
o Het wordt aangevuld met een aantal complementaire wetten  dit zijn wetten die aangelegenheden regelen
die tot het algemeen strafrecht behoren maar NIET in boek 1 van het strafwetboek zijn opgenomen
 Bv. 1930: wet tot bescherming van de maatschappij tegen abnormalen en de gewoontemisdadigers 
nu intussen is deze aangepast en is het de interneringswet van 5 mei 2014  het voorziet een
mogelijkheid om die personen een interneringsmaatregel op te leggen

,  Het werd niet geïntegreerd in het nieuwe strafwetboek en het blijft dus een complementaire
wet
 Bv. Hetzelfde gebeurde voor wetgeving inzake opschorting, uitstel en probatie
 De probatiewet van 29 juni 1964
 In het nieuwe strafwetboek werd de regeling voor opschorting en uitstel wel in boek 1
strafwetboek geïntegreerd (art 64 en 65 nieuw strafwetboek)
o Hoewel boek 1 af en toe regels bevat mbt de uitvoering van de straf (bv. ET, probatiestraf,…) zit het algemeen
Strafuitvoeringsrecht voor een groot deel vervat in specifieke strafuitvoeringswetten (bv. De wet externe
rechtspositie)
5.3. BIJZONDER STRAFRECHT
 Bijzonder strafrecht: omvat het geheel aan regels waarin specifieke gedragingen strafbaar gesteld worden en vermeldt
wordt welke straffen daarop van toepassing zijn
o Een lijst met omschrijvingen van strafbare gedragingen en toepasselijke straffen
 Bv. Art 96 nieuw Sw.
 Boek 2 strafwetboek en veel bijzondere strafwetten
o Een deel van het bijzonder strafrecht zit vervat in het strafwetboek
o In boek 2 nieuwe strafwetboek omvat van art 79 tot art 691 heel wat verschillende strafbaarstellingen dit is
wel maar een beperkt deel van het bijzonder strafrecht
o Naast boek 2 nieuw Sw bestaan er ook heel wat bijzondere strafwetten waarin ook specifieke gedragingen
strafbaar gesteld worden
 Bijzondere strafwetten kunnen ook de vorm aannemen van decreten, ordonnanties of provinciale of
gemeentelijke regelementen of verordeningen
o Oorspronkelijk werd boek 2 gezien als een verzameling van de !! strafbaarstellingen
o De bijzondere strafwetten regelde dan eerder specifieke strafbaarstellingen voor bepaalde personen (militair
strafwetboek), plaatsen of materies die pas na het strafwetboek van 1867 het voorwerp van strafbaarstelling
hebben uitgemaakt (Bv. drugswet)
5.4. TOEPASSING VAN HET ALGEMEEN STRAFRECHT OP EEN BIJZONDER STRAFRECHT
 Toepassing van beginselen uit boek 1 strafwetboek op het bijzonder strafrecht
o Art 77 nieuw Sw. Bepaalt de regels voor de toepassing van de bepalingen van boek 1 op boek 2 en de
bijzondere wetten: “Bij gebreke van andersluidende bepalingen in boek 2 en in bijzondere wetten en
verordeningen, worden de bepalingen van dit boek toegepast op de misdrijven die bij boek 2 alsook bij die
bijzondere wetten en verordeningen strafbaar zijn gesteld”
 Betekent dat: bepalingen van boek 1 van toepassing zijn op boek 2 en op misdrijven uit de bijzondere
wetten, tenzij dit in die wetten anders is bepaald
 Scharnierartikel
o De toepassing van beginselen uit complementaire wetten wordt evenwel in de complementaire wetten zelf
uitgelegd  bv. Art 9 van de interneringswet dat de internering mogelijk is van wie een “misdaad of wanbedrijf
heeft gepleegd die de fysieke of psychische integriteit van derden aantast of bedreigd”
 Hetzelfde geldt voor de toepassingsbereik van de algemene beginselen uit de strafuitvoeringswetten
ook daar bepalen de wetten zelf welke misdrijven en straffen onder het toepassingsbereik gebracht
worden
 Toepassing van oud boek 1 op bijzondere strafwetten
o In het oude strafwetboek was de toepassing van het oud boek 1 op de bijzondere strafwetten anders geregeld
 Art 100 oud Sw. Bepaalde: “bij gebreke van andersluidende bepalingen in bijzondere wetten en
verordeningen, worden de bepalingen van het 1e boek van dit wetboek toegepast op de misdrijven die bij de
wetten en verordeningen strafbaar zijn gesteld, met uitzondering hoofdstuk 7 en artikel 85”
 Terwijl het nieuw Sw slechts één uitzondering voorziet zijn dat er in het oud Sw drie
 Ook hoofdstuk 7 (strafbare deelneming) en art 85 (verzachtende omstandigheden) van het
oud Sw waren niet automatisch van toepassing op de misdrijven uit de bijzondere wetten
o dat was zo omdat misdrijven uit de bijzondere wetten initieel gezien werden als
minder !! waardoor de wetgever slechts een lichtere straf had voorzien waardoor
verzachtende omstandigheden niet opportuun leek en waarvoor geen opzet was
vereist  waardoor deelneming niet mogelijk was
 Boek 1 en decreten en ordonnanties
o Art 77 nieuw Sw laat toe om ‘bij wetten en verordeningen’ af te wijken van de toepassing van boek 1
o Op die manier is geregeld hoe het algemeen strafrecht zich verhoudt tot federale wetten en provinciale en
gemeentelijke verordeningen
o De toepassing van boek 1 nieuw Sw op die strafbaarstellingen is geregeld in art 11 van de bijzondere wet van 8
augustus 1980 eerste lid tot hervorming van de instellingen bepaald in dezelfde zin als art 77 nieuw Sw:
 “[…] de bepalingen van boek 1 van het strafwetboek zijn hierop van toepassing, behoudens de
uitzonderingen die voor bijzondere inbreuken door een decreet kunnen gesteld worden”
 De mogelijkheid tot afwijking van boek 1 bij decreet of ordonnantie is evenwel beperkt