Taalontwikkelingsstoornissen
Deel 1: inleiding
INHOUDSOPGAVE
1. Taalstoornissen bij kinderen: begripsbepaling ................................................................. 3
1.1 Definities .................................................................................................... 3
1.2 Gemiddeld – normaal verlopende taalontwikkeling ....................................................... 4
1.3 Regionale en sociale variaties .............................................................................. 4
1.4 Vertraging of stoornis p. 34-40 ............................................................................. 5
1.5 Voorbijgaand/persisterend? ............................................................................... 7
1.6 Kalenderleeftijd en ontwikkelingsleeftijd .................................................................. 8
2. Het belang van volgen, signaleren en screenen van taalontwikkeling ........................................ 9
2.1 Taalstoornissen en de gevolgen daarvan voor het kind (p.60-64) ....................................... 10
2.2 Taalstoornissen ten gevolge van of in combinatie met andere stoornissen (kindgebonden beperkingen)
................................................................................................................ 12
3. Indeling van taalstoornissen .................................................................................. 17
3.1 Internationale indelingen ................................................................................ 17
3.2 Klinische indelingen (Goorhuis & Schaerlaekens, 2000) ................................................. 18
4. Ontwikkelingsdysfasie ........................................................................................ 19
4.1 Definite van OD en uitsluitingscriteria ................................................................... 19
4.2 Terminologie (pg.42) ..................................................................................... 20
4.3 Criteria en kenmerken .................................................................................... 20
5. Etiologie (p.75-82) ............................................................................................ 26
5.1 Erfelijke factor ............................................................................................ 26
5.2 Omgevingsfactoren ....................................................................................... 27
5.3 Belang in functie van hulpverlening ...................................................................... 27
4. Comorbiditeit ................................................................................................. 29
1. Signaleren en screenen van taalontwikkeling ................................................................ 30
1.1 Observatiepunten en alarmsignalen ..................................................................... 30
1.2 Signalerings/screenings-instrumenten ................................................................... 32
2. Anamnese ..................................................................................................... 40
3. Multidisciplinaire diagnostiek ................................................................................ 41
4. Taaldiagnostiek ............................................................................................... 42
4.1 NNST: Nederlandstalige NonSpeech Test (Zink & Lembrechts, 2000) ................................... 45
4.2 RTOS: Reynell TaaNlontwikkelingsschalen (Schaerlaekens, Zink, & Van Ommeslaeghe, 1993) ........ 48
4.3 CELF 4 NL: Clinical Evaluation of Language Fundamentals (CELF-4NI) (Kort, Schittekatte, & Compaan,
2008) .......................................................................................................... 49
Algemene beschrijving ....................................................................................... 52
Situering: taaldomeinen ...................................................................................... 53
Bespreking subtests .......................................................................................... 55
4.4 Schlichting Test (2;0-7;0) (Schliting & Spelberg, 2010) .................................................. 61
4.5 Taaltoets Alle Kinderen (Verhoeven & Vermeer, 2001) ................................................. 62
4.6 Peabody Picture Vocabulary Test-III-NL (PPVT-III-NL) ................................................... 63
1
, 4.7 Renfrew Taalschalen Nederlandse Aanpassing (RTNA) (Jansonius, Ketelaars, Borgers, Van Den Heuvel,
Roeyers, Manders & Zink, 2014) ............................................................................. 63
4.8 Pragmatisch onderzoek .................................................................................. 69
4.9 Spontane taalanalysemethoden ......................................................................... 75
5. Diagnose volgens ICF-model .................................................................................. 75
1. Wanneer starten met taaltherapie?.......................................................................... 77
1.1. Beïnvloedende factoren ................................................................................. 77
1.2 ICF en behandelplan ...................................................................................... 78
2. Therapiemodellen............................................................................................. 79
2.1 Inleiding ................................................................................................... 79
2.2 Directe versus indirecte therapie ........................................................................ 82
2.3 Groeps- versus individuele behandeling ................................................................. 83
1. DOEL .......................................................................................................... 84
2. WERKWIJZE ................................................................................................... 84
2.1 Thuisbegeleiding of vroegbegeleiding (0-3 jaar) ......................................................... 84
2.2 Ouderbegeleiding ......................................................................................... 85
2.3 BELANGRIJKSTE UITGANGSPUNTEN BIJ TAALSTIMULATIE .............................................. 87
1. Inleiding (algemene principes en uitgangspunten) .......................................................... 89
1.1 Inleiding ................................................................................................... 89
1.2 Doel ....................................................................................................... 90
1.3 Behandelplan ............................................................................................. 90
2. Activiteiten, materialen en algemene therapeutische technieken ........................................... 91
2.1 Activiteiten................................................................................................ 91
2.2 Materialen ................................................................................................ 93
2.3 Algemene therapeutische technieken ................................................................... 94
2.4 Therapeutische technieken in verschillende benaderwijzen ............................................ 98
Toepassen van technieken in taaltherapie .................................................................. 104
Inleiding ........................................................................................................ 105
2. Basisprincipes ................................................................................................ 107
3. Het mentaal lexicon ......................................................................................... 107
4. Woordenschattherapie ...................................................................................... 109
4.1 Voorbereiding ........................................................................................... 109
4.2 Uitvoering ................................................................................................ 111
Samenvattend ............................................................................................... 115
2
,1. TAALSTOORNISSEN BIJ KINDEREN: BEGRIPSBEPALING
1.1 DEFINITIES
“Een kind heeft een taalontwikkelingsstoornis als de taalontwikkeling beduidend achterblijft of
negatief afwijkt van het normale verloop van het taalverwervingsproces met inbegrip van de normale
inter-individuele variatie daarin, binnen de regionale en de sociale variëteit die het kind zich aan het
verwerven is.” (Van Ierland, 1982)
• ‘Met inbegrip van de normale inter-individuele variatie daarin’:
o Niet allemaal hetzelfde, inter-individuele verschillen
▪ Eerste woordjes tussen 9 en 18 maanden, beide kinderen met normale
ontwikkeling! Individueel grote verschillen.
• Nergens weergegeven wat is de oorzaak van een taalprobleem?
“A Language disorder is the abnormal acquisition, comprehension or expression of spoken or written
language. The disorder may involve all, one or some of the phonologic, morphologic, semantic,
syntactic or pragmatic components of the linguistic system. Individuals with language disorders
frequently have problems in sentence processing or in abstracting information meaningfully tor
storage and retrieval from short- and long term memory.” (ASHA, 1980)
• ‘of spoken of written language’
o Men gaat hier ook de geschreven taal onder de taalstoornissen plaatsen.
“Children can be described as having language disorders if they have a significant deficit in learning
to talk, understand or use any aspect of language appropriately, relative to both environmental and
norm-referenced expectations for children of similar developmental level.” (Paul, 2001)
• ‘understand or use’
o Understand = taalbegrip
o Use = taalproductie.
Niet iedereen verstaat onder een taalontwikkelingsstoornis hetzelfde. Het is belangrijk dat je nagaat
of je het allebei over hetzelfde hebt.
Meestal gaat men descriptief (beschrijvend) te werk. De oorzaak van een stoornis wordt meestal niet
vermeld. In deze definitie wordt er geen verschil gemaakt tussen een taalvertraging- en stoornis.
Als referentiekader hebben we het normale taalverwervingsproces. We vertrekken van ‘Wat mag ik
van dit kind verwachten?’.
Extreme vormen van verwaarlozing, deprivatie kunnen we beschouwen als oorzaak dat kinderen
geen goede taalontwikkeling hebben. Dit is wel zeer moeilijk aan te tonen. Zeer goed opletten met
het milieu als oorzaak aan te duiden!
Kinderen uit rijkere omgeving hebben vaak grotere woordenschat.
Men maakt een onderscheid tussen morfologisch, fonologisch, … probleem. Men houdt rekening
met de verschillende componenten.
3
, Er komen ook problemen voor met de auditieve verwerking.
Definitie van Asha is ruimer dan de definitie van Van Ierland.
Paul gaat het nog ruimer bekijken: ‘Wat mag ik verwachten van dit kind? Als het overeenkomt met
wat je mag verwachten dan heeft het kind geen taalstoornis.
Elk kind is uniek. Je moet altijd vertrekken vanuit het kind zelf. Je kan dus geen behandeling dat bij
het ene kind past, toepassen bij een ander kind. Niet alleen kijken naar wat het kind niet kan, maar
ook kijken naar wat het kind wel al kan en van daaruit vertrekken. Enerzijds kijken naar de
mogelijkheden en anderzijds kijken naar de beperkingen.
Bij behandeling kijken aan welke woordenschat dat kind het meeste nood heeft? Is bij elk kind
anders! Kijken naar de omgeving en het kind zelf.
Definities niet vanbuiten kennen, wel hoe ze eraan komen.
1.2 GEMIDDELD – NORMAAL VERLOPENDE TAALONTWIKKELING
Wat is gemiddeld? Wat is normaal?
Grote variaties wat betreft taalaanvang en tempo van taalverwerving.
o Grote kans op spontane inhaalbeweging
o Tijdelijk temporiseren
Ruime marges nemen voor definiëring van ‘normaal’
Kinderen zijn op een bepaald moment met verschillende ontwikkelingen bezig. Andere
ontwikkelingen kunnen temporiseren bv. wanneer een kind in zijn motorische ontwikkeling een
grote verandering meemaakt zoals de overgang van kruipen naar stappen dan is het kind hier druk
mee bezig. Hierdoor kan het zijn dat de taalontwikkeling wat ‘on hold’ wordt gezet. Eens ze goed
stappen, kan de taalontwikkeling weer verdergezet worden.
Heel belangrijk is: voldoende ruime marge nemen voor de definities van wat is normaal.
1.3 REGIONALE EN SOCIALE VARIATIES
• Moet de lat voor ieder kind gelijk liggen?
• Moet een kind voldoen aan de ‘school’norm?
o Gemiddeld wordt nog te vaak als normaal beschouwd en zeker alles wat erboven
ligt. Soms zien we wel eens op scholen dat men enkel dat gemiddelde en boven
gemiddelde als normaal gaan beschouwen en eronder dat men zich vragen gaat
beginnen stellen.
• Moet een kind perfect kunnen spreken om naar het eerste leerjaar te gaan?
o Moeten we bekijken kind per kind.
4
Deel 1: inleiding
INHOUDSOPGAVE
1. Taalstoornissen bij kinderen: begripsbepaling ................................................................. 3
1.1 Definities .................................................................................................... 3
1.2 Gemiddeld – normaal verlopende taalontwikkeling ....................................................... 4
1.3 Regionale en sociale variaties .............................................................................. 4
1.4 Vertraging of stoornis p. 34-40 ............................................................................. 5
1.5 Voorbijgaand/persisterend? ............................................................................... 7
1.6 Kalenderleeftijd en ontwikkelingsleeftijd .................................................................. 8
2. Het belang van volgen, signaleren en screenen van taalontwikkeling ........................................ 9
2.1 Taalstoornissen en de gevolgen daarvan voor het kind (p.60-64) ....................................... 10
2.2 Taalstoornissen ten gevolge van of in combinatie met andere stoornissen (kindgebonden beperkingen)
................................................................................................................ 12
3. Indeling van taalstoornissen .................................................................................. 17
3.1 Internationale indelingen ................................................................................ 17
3.2 Klinische indelingen (Goorhuis & Schaerlaekens, 2000) ................................................. 18
4. Ontwikkelingsdysfasie ........................................................................................ 19
4.1 Definite van OD en uitsluitingscriteria ................................................................... 19
4.2 Terminologie (pg.42) ..................................................................................... 20
4.3 Criteria en kenmerken .................................................................................... 20
5. Etiologie (p.75-82) ............................................................................................ 26
5.1 Erfelijke factor ............................................................................................ 26
5.2 Omgevingsfactoren ....................................................................................... 27
5.3 Belang in functie van hulpverlening ...................................................................... 27
4. Comorbiditeit ................................................................................................. 29
1. Signaleren en screenen van taalontwikkeling ................................................................ 30
1.1 Observatiepunten en alarmsignalen ..................................................................... 30
1.2 Signalerings/screenings-instrumenten ................................................................... 32
2. Anamnese ..................................................................................................... 40
3. Multidisciplinaire diagnostiek ................................................................................ 41
4. Taaldiagnostiek ............................................................................................... 42
4.1 NNST: Nederlandstalige NonSpeech Test (Zink & Lembrechts, 2000) ................................... 45
4.2 RTOS: Reynell TaaNlontwikkelingsschalen (Schaerlaekens, Zink, & Van Ommeslaeghe, 1993) ........ 48
4.3 CELF 4 NL: Clinical Evaluation of Language Fundamentals (CELF-4NI) (Kort, Schittekatte, & Compaan,
2008) .......................................................................................................... 49
Algemene beschrijving ....................................................................................... 52
Situering: taaldomeinen ...................................................................................... 53
Bespreking subtests .......................................................................................... 55
4.4 Schlichting Test (2;0-7;0) (Schliting & Spelberg, 2010) .................................................. 61
4.5 Taaltoets Alle Kinderen (Verhoeven & Vermeer, 2001) ................................................. 62
4.6 Peabody Picture Vocabulary Test-III-NL (PPVT-III-NL) ................................................... 63
1
, 4.7 Renfrew Taalschalen Nederlandse Aanpassing (RTNA) (Jansonius, Ketelaars, Borgers, Van Den Heuvel,
Roeyers, Manders & Zink, 2014) ............................................................................. 63
4.8 Pragmatisch onderzoek .................................................................................. 69
4.9 Spontane taalanalysemethoden ......................................................................... 75
5. Diagnose volgens ICF-model .................................................................................. 75
1. Wanneer starten met taaltherapie?.......................................................................... 77
1.1. Beïnvloedende factoren ................................................................................. 77
1.2 ICF en behandelplan ...................................................................................... 78
2. Therapiemodellen............................................................................................. 79
2.1 Inleiding ................................................................................................... 79
2.2 Directe versus indirecte therapie ........................................................................ 82
2.3 Groeps- versus individuele behandeling ................................................................. 83
1. DOEL .......................................................................................................... 84
2. WERKWIJZE ................................................................................................... 84
2.1 Thuisbegeleiding of vroegbegeleiding (0-3 jaar) ......................................................... 84
2.2 Ouderbegeleiding ......................................................................................... 85
2.3 BELANGRIJKSTE UITGANGSPUNTEN BIJ TAALSTIMULATIE .............................................. 87
1. Inleiding (algemene principes en uitgangspunten) .......................................................... 89
1.1 Inleiding ................................................................................................... 89
1.2 Doel ....................................................................................................... 90
1.3 Behandelplan ............................................................................................. 90
2. Activiteiten, materialen en algemene therapeutische technieken ........................................... 91
2.1 Activiteiten................................................................................................ 91
2.2 Materialen ................................................................................................ 93
2.3 Algemene therapeutische technieken ................................................................... 94
2.4 Therapeutische technieken in verschillende benaderwijzen ............................................ 98
Toepassen van technieken in taaltherapie .................................................................. 104
Inleiding ........................................................................................................ 105
2. Basisprincipes ................................................................................................ 107
3. Het mentaal lexicon ......................................................................................... 107
4. Woordenschattherapie ...................................................................................... 109
4.1 Voorbereiding ........................................................................................... 109
4.2 Uitvoering ................................................................................................ 111
Samenvattend ............................................................................................... 115
2
,1. TAALSTOORNISSEN BIJ KINDEREN: BEGRIPSBEPALING
1.1 DEFINITIES
“Een kind heeft een taalontwikkelingsstoornis als de taalontwikkeling beduidend achterblijft of
negatief afwijkt van het normale verloop van het taalverwervingsproces met inbegrip van de normale
inter-individuele variatie daarin, binnen de regionale en de sociale variëteit die het kind zich aan het
verwerven is.” (Van Ierland, 1982)
• ‘Met inbegrip van de normale inter-individuele variatie daarin’:
o Niet allemaal hetzelfde, inter-individuele verschillen
▪ Eerste woordjes tussen 9 en 18 maanden, beide kinderen met normale
ontwikkeling! Individueel grote verschillen.
• Nergens weergegeven wat is de oorzaak van een taalprobleem?
“A Language disorder is the abnormal acquisition, comprehension or expression of spoken or written
language. The disorder may involve all, one or some of the phonologic, morphologic, semantic,
syntactic or pragmatic components of the linguistic system. Individuals with language disorders
frequently have problems in sentence processing or in abstracting information meaningfully tor
storage and retrieval from short- and long term memory.” (ASHA, 1980)
• ‘of spoken of written language’
o Men gaat hier ook de geschreven taal onder de taalstoornissen plaatsen.
“Children can be described as having language disorders if they have a significant deficit in learning
to talk, understand or use any aspect of language appropriately, relative to both environmental and
norm-referenced expectations for children of similar developmental level.” (Paul, 2001)
• ‘understand or use’
o Understand = taalbegrip
o Use = taalproductie.
Niet iedereen verstaat onder een taalontwikkelingsstoornis hetzelfde. Het is belangrijk dat je nagaat
of je het allebei over hetzelfde hebt.
Meestal gaat men descriptief (beschrijvend) te werk. De oorzaak van een stoornis wordt meestal niet
vermeld. In deze definitie wordt er geen verschil gemaakt tussen een taalvertraging- en stoornis.
Als referentiekader hebben we het normale taalverwervingsproces. We vertrekken van ‘Wat mag ik
van dit kind verwachten?’.
Extreme vormen van verwaarlozing, deprivatie kunnen we beschouwen als oorzaak dat kinderen
geen goede taalontwikkeling hebben. Dit is wel zeer moeilijk aan te tonen. Zeer goed opletten met
het milieu als oorzaak aan te duiden!
Kinderen uit rijkere omgeving hebben vaak grotere woordenschat.
Men maakt een onderscheid tussen morfologisch, fonologisch, … probleem. Men houdt rekening
met de verschillende componenten.
3
, Er komen ook problemen voor met de auditieve verwerking.
Definitie van Asha is ruimer dan de definitie van Van Ierland.
Paul gaat het nog ruimer bekijken: ‘Wat mag ik verwachten van dit kind? Als het overeenkomt met
wat je mag verwachten dan heeft het kind geen taalstoornis.
Elk kind is uniek. Je moet altijd vertrekken vanuit het kind zelf. Je kan dus geen behandeling dat bij
het ene kind past, toepassen bij een ander kind. Niet alleen kijken naar wat het kind niet kan, maar
ook kijken naar wat het kind wel al kan en van daaruit vertrekken. Enerzijds kijken naar de
mogelijkheden en anderzijds kijken naar de beperkingen.
Bij behandeling kijken aan welke woordenschat dat kind het meeste nood heeft? Is bij elk kind
anders! Kijken naar de omgeving en het kind zelf.
Definities niet vanbuiten kennen, wel hoe ze eraan komen.
1.2 GEMIDDELD – NORMAAL VERLOPENDE TAALONTWIKKELING
Wat is gemiddeld? Wat is normaal?
Grote variaties wat betreft taalaanvang en tempo van taalverwerving.
o Grote kans op spontane inhaalbeweging
o Tijdelijk temporiseren
Ruime marges nemen voor definiëring van ‘normaal’
Kinderen zijn op een bepaald moment met verschillende ontwikkelingen bezig. Andere
ontwikkelingen kunnen temporiseren bv. wanneer een kind in zijn motorische ontwikkeling een
grote verandering meemaakt zoals de overgang van kruipen naar stappen dan is het kind hier druk
mee bezig. Hierdoor kan het zijn dat de taalontwikkeling wat ‘on hold’ wordt gezet. Eens ze goed
stappen, kan de taalontwikkeling weer verdergezet worden.
Heel belangrijk is: voldoende ruime marge nemen voor de definities van wat is normaal.
1.3 REGIONALE EN SOCIALE VARIATIES
• Moet de lat voor ieder kind gelijk liggen?
• Moet een kind voldoen aan de ‘school’norm?
o Gemiddeld wordt nog te vaak als normaal beschouwd en zeker alles wat erboven
ligt. Soms zien we wel eens op scholen dat men enkel dat gemiddelde en boven
gemiddelde als normaal gaan beschouwen en eronder dat men zich vragen gaat
beginnen stellen.
• Moet een kind perfect kunnen spreken om naar het eerste leerjaar te gaan?
o Moeten we bekijken kind per kind.
4
