ECONOMIE B
Inleiding Publieke en Macro-economie (zie slides)
Deel 3: Welvaart en overheidsingrijpen
H7: Gevolgen van overheidsingrepen (zie slides)
Deel 7: De overheid
H19: Externe effecten
Transactie: koper & verkoper
=> negatieve/ positieve effecten op externe partijen = externe effecten
- Onmiddellijk manifesteren (vb. geluidsoverlast, geurhinder…)
- Later pas zichtbaar (vb. gebruik van fossiele energiebronnen => klimaatverandering)
Externe effecten/ 1. Negatieve externe effecten
externaliteiten = kosten/ Vb. bedrijf veroorzaakt luchtverontreiniging bij productie =>
opbrengsten als gevolg van maatschappelijke/ sociale kosten (MEK)
een markttransactie die ten probleem: vrijemarkteconomie zonder overheidsinterventie =>
laste vallen of ten goede kosten niet vergoed door
komen aan een 3e partij die verkoper/ koper (kosten integraal gedragen door omwonenden
niet rechtstreeks bij de die lijden onder de gevolgen)
transactie betrokken is & gevolg: welvaart niet gemaximaliseerd DUS meer
ook niets ontvangt/ betaalt luchtverontreiniging door te lage kosten
ter compensatie
Optimale niveau van luchtverontreiniging = niveau waarbij de
- Kosten => negatieve welvaart gemaximaliseerd wordt
externe effecten
- Opbrengsten => Conclusie: Bij negatieve externe effecten is er meer
positieve externe luchtverontreiniging dan maatschappelijk wenselijk. De allocatie
effecten van de markt is niet langer maatschappelijk efficiënt door het
bestaan van externe effecten (= marktfalen).
Geen van beide partijen
heeft intentie om deze te
Marktfalen/ 1.1. Marktfalen bij negatieve externe effecten
veroorzaken.
marktinefficiëntie = allocatie Productie => kosten
van middelen in de vrije 2 kosten:
markt die de
maatschappelijke welvaart Gebruikelijke marginale kosten
niet maximaliseert Marginale externe kosten (MEK) = bijkomende externe
kosten van 1 extra eenheid productie
MK = private marginale kosten (Ap)
normale situatie: gelijk aan maatschappelijke kosten (Am)
bij externe effecten: marginale maatschappelijke kosten = MK + MEK
DUS externe kosten = Am - Ap
De maatschappelijke sociale kosten liggen hoger dan de private marginale kosten.
1
,Private vraag (Vp) - MBTB = marginaal nut van de producten van het bedrijf voor de consumenten of
de bereidheid tot betalen van die consumenten
Figuur 19-1 + 19-2
1.2. Pigouviaanse belastingen
Conclusie:
- Negatieve externe effecten => marktinefficiëntie
- Productie ⬂ => maatschappelijke welvaart ⬀
“HOE REALISEREN WE DIT HET BEST?”
A.C. Pigou: belasting heffen op productie van het vervuilende bedrijf die exact gelijk is aan de MEK
=> belasting: verkoper koper => veroorzaakte externe kost geïnternaliseerd (aan juiste P verkocht)
Negatieve externaliteit => marginale productiekost voor bedrijf (figuur 19-3 + tabel 19-1)
- Ap naar boven Am
- Marktevenwicht Qoptimum
=> maatschappelijke welvaart gemaximaliseerd
Pigouviaanse belasting = Conclusie: Het invoeren van een belasting op een product leidt tot
belasting die overeenstemt een verschil tussen de prijs die de consumenten betalen en de
met de negatieve prijs die de producenten ontvangen. De belasting wordt ingevoerd
externaliteit van een op de verkoop door de producenten (aanbodzijde), maar de fiscale
bepaald product kost van de belasting wordt verdeeld onder de producenten en
consumenten.
Marktevenwicht op
het maatschappelijk Idee: veroorzaker van negatieve externe effecten internaliseert de
wenselijke punt kosten die hij veroorzaakt voor derden, waardoor de markt
Marktfalen opgelost uitkomt bij de maatschappelijk optimale productiehoeveelheid
Qoptimum
1.3. Normen, Pigouviaanse belastingen en emissierechten
Marginale reductiekost (MRK) = kostprijs om 1 eenheid vervuiling te vermijden
marginale kost die bedrijf moet maken om vervuiling te reduceren
Figuur 19-4
Hoe hoger de reductie-inspanningen, hoe hoger de MRK
Q1 => lage MRK (‘laaghangende vruchten’) & Q2 => hogere MRK
3 manieren waarop OH beleid kan voeren:
Het ene bedrijf reduceerde de laatste
- Normen (b) eenheid vervuiling aan een hogere
o Bedrijven: niet meer produceren dan norm MRK dan het andere bedrijf.
o Eng.: ‘command and control’
Geen min. reductiekost
- Pigouviaanse belastingen (c) Niet efficiënt
o Heffing met tarief t* per ton uitstoot
2
, o OH bepaalt welke reductiemaatregelen genomen zullen worden
o Prijs van pollutie vastleggen: belasting betalen => mag vervuilen
o Hogere belastingen op vervuiling => dure reductie-inspanningen
o Langere belastingen => goedkope inspanningen
Figuur 19-5: rekeningrijden
- Emissierechten (d)
o Emissieplafond (QVER)
o Emissiehandel: emissierechten verhandelbaar tussen bedrijven
Emissierecht = recht om een Voordeel (c & d): vermindering van pollutie gebeurt door bedrijven
bepaalde hoeveelheid die dat het goedkoopst kunnen
pollutie in de omgeving te Andere vb. rijgedrag op de weg, rookgedrag (p. 435-437)
Europees systeem van
brengen, en vooral ook het Verbodsbepaling ter bestrijding van negatieve effecten: verbod op
verhandelbare emissierecht
verbod om meer pollutie in nachtlawaai na 22u, rookverbod…
(EU ETS)
de omgeving te brengen dan
= het handelssysteem voor
toegestaan door het
CO₂-emissierechten van de
emissierecht (dus
Europese Unie
hoeveelheidsbeperking)
Doel: uitstoot van
broeikasgassen verminderen
Bedrijven uit energie-
intensieve sectoren: jaarlijks
voorafbepaalde 2. Positieve externe effecten
emissiehoeveelheid (elk jaar
Vb. Onderwijs:
⬂)
- Meer uitstoten => - Aanbieders: professoren, assistenten,
bijkomende rechten onderwijsinstellingen…
aankopen o Houden rekening met marginale kosten & willen
- Minder uitstoten => winstmaximalisatie
emissierechten verkopen - Vragers: studenten
o Houden rekening met marginaal nut dat onderwijs
‘Cap and trade’-
op arbeidsmarkt biedt
systeem => handel
Materieel nut: vb. hoger verwacht
binnen
inkomen in toekomst
emissieplafond
Immaterieel nut: vb. beter begrip van de
Gevolg: rechten op de markt wereld
verhandeld => CO2-uitstoot
Probleem: niemand houdt rekening met externe effecten (op
krijgt een prijs
maatschappij)
Fit for 55 package (EU ~ meer menselijk kapitaal => meer technologische vooruitgang,
2021) = beleid dat erop hogere eco groei, meer inkomen…
gericht is de CO2-uitstoot in
Opmerking: Oorzaak: te laag aanbod
de EU met 55% te reduceren
Gevolg: welvaartsverlies (= marktfalen)
tegen 2030
Gevolg: toename van parijs 2.1. Marktfalen bij positieve externe effecten
van emissierecht
Figuur 19-6
3
, Ap = aanbod van winstmaximaliserende producent
bepaald door marginale kost
Vp = vraag naar onderwijs (studenten) & bereidheid tot betalen voor onderwijs
bepaald door marginale nut
Het maatschappelijke marginale nut ligt hoger dan het private marginale nut.
2.2. Pigouviaanse subsidies
OH: producent & consument subsidiëren
Onderwijsverschaffers gesubsidieerd
Studenten gesubsidieerd (vb. kindergeld, studiebeurzen, kredieturen)
P onderwijs ⬂
#onderwijs effectief tot stand optimale onderwijshoeveelheid
Welvaartswinst gerealiseerd (B)
Opmerking: subsidie slechts uitkeren indien belastingen => bijkomend welvaartsverlies
Pigouviaanse belasting op producten/ diensten met negatieve externe effecten => welvaartswinst
Conclusie: Zowel de belasting als de subsidie leiden tot een welvaartstoename, omdat ze het
productieniveau opschuiven in de maatschappelijk optimale richting.
Fundamenteel Probleem: opbrengsten van fundamentele wetenschappelijke
wetenschappelijk doorbraken voor maatschappij > bedrijf
onderzoek MAAR onderinvesteren => marktfalen
Wetenschappelijk onderzoek Oplossing: publieke subsidies voor fundamenteel wetenschappelijk
dat niet gericht is op een op onderzoek (vb. universiteiten)
KT bruikbare oplossing, 2.3. Gebodsbepalingen
Vb. onderwijs: leerplicht tot 18 jaar
algemene inentings- of vaccinatiecampagnes anders minder immunisatie dan
maatschappelijk wenselijk
BE: combinatie
- Gebodsbepalingen: elke kind moet zich laten immuniseren tegen een bepaald #ziektes
- Pigouviaanse subsidies: volledig gratis
Betrokken ziektes in BE praktisch uitgegroeid
Geen negatieve gevolgen = positieve externaliteit van onschatbare waarde
3. Alternatieve manieren om externaliteiten op te lossen
3.1. Morele normen, sociale normen, vrijwilligers en liefdadigheid
Morele norm = gebaseerd op persoonlijke overtuigingen van goed & kwaad
Sociale norm = komen voort uit wat binnen een groep of samenleving als passend gedrag wordt
gezien
DUS ook in onderwijs: sociale normen => maatschappij stimuleert investeringen in onderwijs
normen niet onderwijs waarderen => deel van probleem van jongerencriminaliteit
Belangrijk: vrijwillige donaties & liefdadigheidsorganisaties
vb. donaties aan universiteiten => fundamenteel wetenschappelijk onderzoek
4
Inleiding Publieke en Macro-economie (zie slides)
Deel 3: Welvaart en overheidsingrijpen
H7: Gevolgen van overheidsingrepen (zie slides)
Deel 7: De overheid
H19: Externe effecten
Transactie: koper & verkoper
=> negatieve/ positieve effecten op externe partijen = externe effecten
- Onmiddellijk manifesteren (vb. geluidsoverlast, geurhinder…)
- Later pas zichtbaar (vb. gebruik van fossiele energiebronnen => klimaatverandering)
Externe effecten/ 1. Negatieve externe effecten
externaliteiten = kosten/ Vb. bedrijf veroorzaakt luchtverontreiniging bij productie =>
opbrengsten als gevolg van maatschappelijke/ sociale kosten (MEK)
een markttransactie die ten probleem: vrijemarkteconomie zonder overheidsinterventie =>
laste vallen of ten goede kosten niet vergoed door
komen aan een 3e partij die verkoper/ koper (kosten integraal gedragen door omwonenden
niet rechtstreeks bij de die lijden onder de gevolgen)
transactie betrokken is & gevolg: welvaart niet gemaximaliseerd DUS meer
ook niets ontvangt/ betaalt luchtverontreiniging door te lage kosten
ter compensatie
Optimale niveau van luchtverontreiniging = niveau waarbij de
- Kosten => negatieve welvaart gemaximaliseerd wordt
externe effecten
- Opbrengsten => Conclusie: Bij negatieve externe effecten is er meer
positieve externe luchtverontreiniging dan maatschappelijk wenselijk. De allocatie
effecten van de markt is niet langer maatschappelijk efficiënt door het
bestaan van externe effecten (= marktfalen).
Geen van beide partijen
heeft intentie om deze te
Marktfalen/ 1.1. Marktfalen bij negatieve externe effecten
veroorzaken.
marktinefficiëntie = allocatie Productie => kosten
van middelen in de vrije 2 kosten:
markt die de
maatschappelijke welvaart Gebruikelijke marginale kosten
niet maximaliseert Marginale externe kosten (MEK) = bijkomende externe
kosten van 1 extra eenheid productie
MK = private marginale kosten (Ap)
normale situatie: gelijk aan maatschappelijke kosten (Am)
bij externe effecten: marginale maatschappelijke kosten = MK + MEK
DUS externe kosten = Am - Ap
De maatschappelijke sociale kosten liggen hoger dan de private marginale kosten.
1
,Private vraag (Vp) - MBTB = marginaal nut van de producten van het bedrijf voor de consumenten of
de bereidheid tot betalen van die consumenten
Figuur 19-1 + 19-2
1.2. Pigouviaanse belastingen
Conclusie:
- Negatieve externe effecten => marktinefficiëntie
- Productie ⬂ => maatschappelijke welvaart ⬀
“HOE REALISEREN WE DIT HET BEST?”
A.C. Pigou: belasting heffen op productie van het vervuilende bedrijf die exact gelijk is aan de MEK
=> belasting: verkoper koper => veroorzaakte externe kost geïnternaliseerd (aan juiste P verkocht)
Negatieve externaliteit => marginale productiekost voor bedrijf (figuur 19-3 + tabel 19-1)
- Ap naar boven Am
- Marktevenwicht Qoptimum
=> maatschappelijke welvaart gemaximaliseerd
Pigouviaanse belasting = Conclusie: Het invoeren van een belasting op een product leidt tot
belasting die overeenstemt een verschil tussen de prijs die de consumenten betalen en de
met de negatieve prijs die de producenten ontvangen. De belasting wordt ingevoerd
externaliteit van een op de verkoop door de producenten (aanbodzijde), maar de fiscale
bepaald product kost van de belasting wordt verdeeld onder de producenten en
consumenten.
Marktevenwicht op
het maatschappelijk Idee: veroorzaker van negatieve externe effecten internaliseert de
wenselijke punt kosten die hij veroorzaakt voor derden, waardoor de markt
Marktfalen opgelost uitkomt bij de maatschappelijk optimale productiehoeveelheid
Qoptimum
1.3. Normen, Pigouviaanse belastingen en emissierechten
Marginale reductiekost (MRK) = kostprijs om 1 eenheid vervuiling te vermijden
marginale kost die bedrijf moet maken om vervuiling te reduceren
Figuur 19-4
Hoe hoger de reductie-inspanningen, hoe hoger de MRK
Q1 => lage MRK (‘laaghangende vruchten’) & Q2 => hogere MRK
3 manieren waarop OH beleid kan voeren:
Het ene bedrijf reduceerde de laatste
- Normen (b) eenheid vervuiling aan een hogere
o Bedrijven: niet meer produceren dan norm MRK dan het andere bedrijf.
o Eng.: ‘command and control’
Geen min. reductiekost
- Pigouviaanse belastingen (c) Niet efficiënt
o Heffing met tarief t* per ton uitstoot
2
, o OH bepaalt welke reductiemaatregelen genomen zullen worden
o Prijs van pollutie vastleggen: belasting betalen => mag vervuilen
o Hogere belastingen op vervuiling => dure reductie-inspanningen
o Langere belastingen => goedkope inspanningen
Figuur 19-5: rekeningrijden
- Emissierechten (d)
o Emissieplafond (QVER)
o Emissiehandel: emissierechten verhandelbaar tussen bedrijven
Emissierecht = recht om een Voordeel (c & d): vermindering van pollutie gebeurt door bedrijven
bepaalde hoeveelheid die dat het goedkoopst kunnen
pollutie in de omgeving te Andere vb. rijgedrag op de weg, rookgedrag (p. 435-437)
Europees systeem van
brengen, en vooral ook het Verbodsbepaling ter bestrijding van negatieve effecten: verbod op
verhandelbare emissierecht
verbod om meer pollutie in nachtlawaai na 22u, rookverbod…
(EU ETS)
de omgeving te brengen dan
= het handelssysteem voor
toegestaan door het
CO₂-emissierechten van de
emissierecht (dus
Europese Unie
hoeveelheidsbeperking)
Doel: uitstoot van
broeikasgassen verminderen
Bedrijven uit energie-
intensieve sectoren: jaarlijks
voorafbepaalde 2. Positieve externe effecten
emissiehoeveelheid (elk jaar
Vb. Onderwijs:
⬂)
- Meer uitstoten => - Aanbieders: professoren, assistenten,
bijkomende rechten onderwijsinstellingen…
aankopen o Houden rekening met marginale kosten & willen
- Minder uitstoten => winstmaximalisatie
emissierechten verkopen - Vragers: studenten
o Houden rekening met marginaal nut dat onderwijs
‘Cap and trade’-
op arbeidsmarkt biedt
systeem => handel
Materieel nut: vb. hoger verwacht
binnen
inkomen in toekomst
emissieplafond
Immaterieel nut: vb. beter begrip van de
Gevolg: rechten op de markt wereld
verhandeld => CO2-uitstoot
Probleem: niemand houdt rekening met externe effecten (op
krijgt een prijs
maatschappij)
Fit for 55 package (EU ~ meer menselijk kapitaal => meer technologische vooruitgang,
2021) = beleid dat erop hogere eco groei, meer inkomen…
gericht is de CO2-uitstoot in
Opmerking: Oorzaak: te laag aanbod
de EU met 55% te reduceren
Gevolg: welvaartsverlies (= marktfalen)
tegen 2030
Gevolg: toename van parijs 2.1. Marktfalen bij positieve externe effecten
van emissierecht
Figuur 19-6
3
, Ap = aanbod van winstmaximaliserende producent
bepaald door marginale kost
Vp = vraag naar onderwijs (studenten) & bereidheid tot betalen voor onderwijs
bepaald door marginale nut
Het maatschappelijke marginale nut ligt hoger dan het private marginale nut.
2.2. Pigouviaanse subsidies
OH: producent & consument subsidiëren
Onderwijsverschaffers gesubsidieerd
Studenten gesubsidieerd (vb. kindergeld, studiebeurzen, kredieturen)
P onderwijs ⬂
#onderwijs effectief tot stand optimale onderwijshoeveelheid
Welvaartswinst gerealiseerd (B)
Opmerking: subsidie slechts uitkeren indien belastingen => bijkomend welvaartsverlies
Pigouviaanse belasting op producten/ diensten met negatieve externe effecten => welvaartswinst
Conclusie: Zowel de belasting als de subsidie leiden tot een welvaartstoename, omdat ze het
productieniveau opschuiven in de maatschappelijk optimale richting.
Fundamenteel Probleem: opbrengsten van fundamentele wetenschappelijke
wetenschappelijk doorbraken voor maatschappij > bedrijf
onderzoek MAAR onderinvesteren => marktfalen
Wetenschappelijk onderzoek Oplossing: publieke subsidies voor fundamenteel wetenschappelijk
dat niet gericht is op een op onderzoek (vb. universiteiten)
KT bruikbare oplossing, 2.3. Gebodsbepalingen
Vb. onderwijs: leerplicht tot 18 jaar
algemene inentings- of vaccinatiecampagnes anders minder immunisatie dan
maatschappelijk wenselijk
BE: combinatie
- Gebodsbepalingen: elke kind moet zich laten immuniseren tegen een bepaald #ziektes
- Pigouviaanse subsidies: volledig gratis
Betrokken ziektes in BE praktisch uitgegroeid
Geen negatieve gevolgen = positieve externaliteit van onschatbare waarde
3. Alternatieve manieren om externaliteiten op te lossen
3.1. Morele normen, sociale normen, vrijwilligers en liefdadigheid
Morele norm = gebaseerd op persoonlijke overtuigingen van goed & kwaad
Sociale norm = komen voort uit wat binnen een groep of samenleving als passend gedrag wordt
gezien
DUS ook in onderwijs: sociale normen => maatschappij stimuleert investeringen in onderwijs
normen niet onderwijs waarderen => deel van probleem van jongerencriminaliteit
Belangrijk: vrijwillige donaties & liefdadigheidsorganisaties
vb. donaties aan universiteiten => fundamenteel wetenschappelijk onderzoek
4
