Mensenrechten
I. begrip, kenmerken en soorten mensenrechten
A. begrip mensenrechten
Dominant discours, maar waarom?
Rechtvaardigheid/waardigheid
Revolutionair, emanciperend concept
Kritiek: niet alle problemen in samenleving zijn ermee op te lossen + botsen vaak op tradities
Definitie door OHCHR
- Human rights are rights inherent to all human beings, whatever our nationality, place of
residence, sex, national or ethnic origin, colour, religion, language, or any other status. We are
all equally entitled to our human rights without discrimination.
B. kenmerken van de mensenrechten
Hunt
• Inherente rechten verbonden aan natuurlijke personen, mensen
Geen toegekende rechten, je hebt ze omdat je een mens bent
Nuance 1: abstracte entiteiten zoals geloofsgemeenschappen en politieke partijen
hebben ook ‘mensenrechten, al kunnen ze niet alle mensenrechten inroepen (vb.
verbod op foltering)
Nuance 2: ook dieren kunnen rechten hebben (vb. mogen niet uit natuurlijke habitat
gehaald worden
Nuance 3: ecosystemen kunnen rechten worden toegekend. Equador eerste land dat
rechten van de natuur in grondwet opnam. In vb. Colombia kan de natuur rechtstreeks
via rechter rechten toegekend krijgen, gelinkt aan de grondwet
In Europa: grootste zoutwaterlagune in Murcia beschermd via de wet
Nuance 4: inflatie/proliferatie van mensenrechten, veel vergaande rechten zoals recht
om op vakantie te gaan in kinderrechtenverdrag. Hoe meer rechten, hoe vaker ze met
elkaar botsen
• Gelijkheid, gelden voor iedereen, ongeacht status en achtergrond
Betekent niet dat kwetbare groepen geen extra ondersteuning kunnen krijgen
• Universeel, voor iedereen op gelijke wijze gegarandeerd
Kritiek: Europees concept? Maar na WOII universele verklaring aangenomen door alle VN-
lidstaten zonder tegenwerken
Meeste mensenrechten niet absoluut, maar relatief:
Absolute mensenrechten Relatieve mensenrechten
Op geen enkele manier beperking mogelijk Kunnen worden beperkt/opgeschort onder
Kunnen niet worden opgeschort bepaalde omstandigheden
Kan geen afstand van gedaan worden • Proportionele beperking tav het
beoogde doel
C. basisbeginselen als grondslag van mensenrechten
à de factoren die de opgang van de mensenrechten hebben gestimuleerd
D. soorten mensenrechten
1. categorieën van mensenrechten
1.1 burgerlijke rechten
Bescherming burger tegen de staat = afweerrechten
- Recht op persoonlijke vrijheid
§ Lettre de cachet: vrijbrieven ondertekend door de koning
- Recht op leven
- Verbod van foltering
- Recht op privacy
1.2 politieke rechten
Mensenrechten 1
, Deelname burger in staat
Vb. Boston Tea Party als reactie op de taxen die warden ingevoerd: no taxation without
representation, werden niet vertegenwoordigd in Britse Lagerhuis, wilden dan ook geen taxen
betalen. Leidde tot Amerikaanse revolutie
- Recht op vrije verkiezingen
- Vrijheid van vergadering
- Vrijheid van vereniging
*Vakverenigingen/werknemersorganisaties eerder socio-economische
rechten: sommige rechten terug te vinden in meerdere
categorieën/generaties rechten
- Vrijheid van meningsuiting
Problemen mbt rechten en verlichting:
- Slavernij
- Racisme
- Discriminatie tov vrouwen
- Klassisme (IR)
Reactie tav eerste generatie-rechten
- SOCIALISME: niets aan vb. vrije meningsuiting wanneer je geen dak boven je hoofd hebt
o Versus burgerlijke rechten van niet-inmenging; is niet genoeg, overheid moet actief
optreden
o Karl Marx 19e E: liberale rechten niet zo revolutionair en werkten niet emanciperend
want gefocust op heilige eigendomsrecht van de rijke burger
è leidt tot ecosoc rechten
1.3 economische, sociale en culturele rechten
o Creëren omstandigheden tot waardig leven
§ Recht op behoorlijke huisvesting, gezondheidszorg (sociale)
§ Vrijheid van handel, vrijheid van arbeid (economische)
§ Recht op organisatie activiteiten (onderwijs) in eigen taal (culturele)
o Grondwetten
o Internationaal Arbeidsbureau 1901
= eerste internationaal bureau dat zich bezighoudt met arbeidsrechten
Later (na WOI) omgevormd tot IAO
o Interventionisme: voorheen laissez-faire
Nu gaan bepaalde regeringsleiders interveniëren è sociale welvaartsstaat
o Dekolonisatie vestigt de aandacht internationaal nog meer op de eco-sociale rechten
GEVECHTEN VOOR RECHTEN
o Feministisch gevecht 18e E
Olympe de Gouges: schreef nieuwe tekst: la déclaration des droits de femmes et de
Citoyen
Mary Wollstonecraft: pleitte voor politieke participatie en onderwijs voor vrouwen
1.4 solidariteitsrechten
Veel nadruk op eerste en tweede generatie rechten
è behoefte aan derde generatie van rechten
In zuiden veel conflicten en armoede. Nieuwe soort mensenrechten moet worden
gepropageerd en geïmplementeerd.
= reactie globale zuiden tegen noorden en westen
- Creatie van bepaalde globale toestand voor volkeren/burgers en vereisen
medewerking hele statengemeenschap: collectief karakter
o Recht op ontwikkeling: Mbaye + UNESCO
o Recht op vrede
2. generaties van mensenrechten
Justiciability: in hoeverre mensenrechten kunnen worden ingeroepen voor de rechter
BUPO-rechten meer justiciable want bestaan al sinds 19e E, erkend door iedereen
Mensenrechten 2
, ECOSOC rechten minder
Derde generatie-rechten worden soms helemaal niet erkend
è makkelijker gelijk te halen wanneer je je beroept op eerste generatie-rechten/via rechtspraak van
het EHRM
Vb. Lopez Ostra tegen Spanje 1994
2.1 eerste generatie-rechten
17e/18e E: klassieke, liberale mensenrechten
Vooral bescherming rechten van de rijken
1789: déclaration des droits de l’homme
o Recht op eigendom
2.2 tweede generatie-rechten
Einde 19e, begin 20e E
o Recht op degelijke huisvesting, voedsel,...
2.3 derde generatie-rechten
Pas sinds 1970
= solidariteitsrechten, collectieve rechten
o Recht op eigendom
o Recht op een gezond leefmilieu (niet helemaal justiciable)
2.4 vierde generatie-rechten
Nog niet helemaal aanvaard
- Rechten ivm evoluties inzake IT, biotech, genetic engineering en transplantaties
o Recht op toegang tot het internet
o Rechten ivm klonen
- Recht van toekomstige generaties
3. proliferatie van mensenrechten, dierenrechten en rechten van de natuur
3.1 proliferatie van mensenrechten
3.2 dierenrechten
3.3 rechten van de natuur
II. historiek van de mensenrechten
A. factoren die de opgang van de mensenrechten hebben beïnvloed
1. religieuze basis van de mensenrechten
In primitieve samenlevingen al noties van bepaalde mensenrechten, maar enkel plicht tav een
opperwezen, ging niet over subjectieve af te dwingen rechten
Waardigheid, heilig karakter leven, gelijkheid, vrijheid
Golden rule: Behandeld worden op wijze dat je zelf zou willen behandeld worden – Hindoeïsme,
Jodendom, Christendom, islam, Boeddhisme
2. filosofische basis van de mensenrechten
Basis mensenrechten grotendeels westers
Niet-westers: bv. Hsün Tzu 3e E v.C.
Overheid verplicht individuele rechten te garanderen aan de burgers om orde te verzekeren
- Als je geordende samenleving wilt hebben; als OH verplicht om aan de burgers
bepaalde individuele rechten toe te kennen
à overheid verplicht individuele rechten te garanderen aan de burgers om orde te
verzekeren
- Welke stromingen stonden aan de basis van de mensenrechten?
2.1 natuurrechtsfilosofie
o Grieken
§ Universele wet van de natuur of god è regels om te handelen als goede
mensen
§ Geen absolute gelijkheid
Mensenrechten 3
, § Stoïcijnen: evolueerden in richting van meer gelijkheid, maar geen absolute
Evolutie: volgens hen moesten ook slaven op een waardige manier behandeld
worden
o 17e-18e E: John Locke
§ Universele wet van de natuur of god
Universele natuurwet > iedereen
In natuurlijke staat = natuurlijke vrijheid
+ natuurlijke rechten è verplichting
Eigendom, vrijheid en leven
Overheid (God-Like Prince) heeft de verplichting om de natuurlijke rechten te
beschermen, vastgelegd in abstract contract. Als staat deze
verplichting niet nakomt, kan ze worden afgezet (ius resistendi)
Constitutionele parlementaire monarchie (rechten belangrijk)
Nog niet mensenrechten!
Maar: Was tegen politieke slavernij maar had aandelen in
scheepvaartsbedrijven die handelden in slaven
Û Hobbes
o 18e-19e E: Paine
§ Pamflettist
§ ‘Rights of man’ – eerste benoeming van mensenrechten
o 16e-17e E: Hobbes
§ Universele natuurwet + mens = dom
§ Gelooft zoals Locke in natuurlijke rechten + contract
§ Leviathan 1651
§ Absolute heerser + onverantwoordelijk
§ Geen bijdrage tot opgang mensenrechten want absolute vorsten hebben die
neiging daartoe ook niet
§ Pro absolute monarchie: rex est lex
§
o 18e E: Burke
§ GEEN natuurrechtelijk denker, conservatief
§ Geen natuurlijke, abstracte rechten buiten samenleving
§ Evoluerende tradities è rechten
§ Gelooft wel in rechten en vrijheden, niet in natuurlijke rechten
§ Opleggen van abstracte rechten è slecht voor maatschappelijke banden +
tirannie (zie FR)
2.2 vrijheidsfilosofie
o Rousseau 18e E
§ Natuurlijke staat = nobele wilde met natuurlijke vrijheid
§ Mensen worden afhankelijk --> samenleving corrumpeert è anarchie è
natuurlijke vrijheid uitgehold
§ Staat + contract = natuurlijke vrijheid vermindert
§ Onderworpen aan wetten als uitdrukking van volonté générale è vrije
samenleving è geen nood aan uitdrukkelijke mensenrechten als rechten
tegen wetgever
Maar: notoir racist en niet pro vrouwenrechten
o Kant 18e E
§ Mens is redelijk wezen + mens heeft recht op waardigheid
§ Mensenrechten: vrijheid , gelijkheid, autonomie
Maar: notoir racist en niet pro vrouwenrechten
2.3 rechtspositivisme
Û natuurrecht
o Bentham 18e-19e E
§ Utilitarist
§ Natuurlijke rechten : nonsens
Mensenrechten 4
I. begrip, kenmerken en soorten mensenrechten
A. begrip mensenrechten
Dominant discours, maar waarom?
Rechtvaardigheid/waardigheid
Revolutionair, emanciperend concept
Kritiek: niet alle problemen in samenleving zijn ermee op te lossen + botsen vaak op tradities
Definitie door OHCHR
- Human rights are rights inherent to all human beings, whatever our nationality, place of
residence, sex, national or ethnic origin, colour, religion, language, or any other status. We are
all equally entitled to our human rights without discrimination.
B. kenmerken van de mensenrechten
Hunt
• Inherente rechten verbonden aan natuurlijke personen, mensen
Geen toegekende rechten, je hebt ze omdat je een mens bent
Nuance 1: abstracte entiteiten zoals geloofsgemeenschappen en politieke partijen
hebben ook ‘mensenrechten, al kunnen ze niet alle mensenrechten inroepen (vb.
verbod op foltering)
Nuance 2: ook dieren kunnen rechten hebben (vb. mogen niet uit natuurlijke habitat
gehaald worden
Nuance 3: ecosystemen kunnen rechten worden toegekend. Equador eerste land dat
rechten van de natuur in grondwet opnam. In vb. Colombia kan de natuur rechtstreeks
via rechter rechten toegekend krijgen, gelinkt aan de grondwet
In Europa: grootste zoutwaterlagune in Murcia beschermd via de wet
Nuance 4: inflatie/proliferatie van mensenrechten, veel vergaande rechten zoals recht
om op vakantie te gaan in kinderrechtenverdrag. Hoe meer rechten, hoe vaker ze met
elkaar botsen
• Gelijkheid, gelden voor iedereen, ongeacht status en achtergrond
Betekent niet dat kwetbare groepen geen extra ondersteuning kunnen krijgen
• Universeel, voor iedereen op gelijke wijze gegarandeerd
Kritiek: Europees concept? Maar na WOII universele verklaring aangenomen door alle VN-
lidstaten zonder tegenwerken
Meeste mensenrechten niet absoluut, maar relatief:
Absolute mensenrechten Relatieve mensenrechten
Op geen enkele manier beperking mogelijk Kunnen worden beperkt/opgeschort onder
Kunnen niet worden opgeschort bepaalde omstandigheden
Kan geen afstand van gedaan worden • Proportionele beperking tav het
beoogde doel
C. basisbeginselen als grondslag van mensenrechten
à de factoren die de opgang van de mensenrechten hebben gestimuleerd
D. soorten mensenrechten
1. categorieën van mensenrechten
1.1 burgerlijke rechten
Bescherming burger tegen de staat = afweerrechten
- Recht op persoonlijke vrijheid
§ Lettre de cachet: vrijbrieven ondertekend door de koning
- Recht op leven
- Verbod van foltering
- Recht op privacy
1.2 politieke rechten
Mensenrechten 1
, Deelname burger in staat
Vb. Boston Tea Party als reactie op de taxen die warden ingevoerd: no taxation without
representation, werden niet vertegenwoordigd in Britse Lagerhuis, wilden dan ook geen taxen
betalen. Leidde tot Amerikaanse revolutie
- Recht op vrije verkiezingen
- Vrijheid van vergadering
- Vrijheid van vereniging
*Vakverenigingen/werknemersorganisaties eerder socio-economische
rechten: sommige rechten terug te vinden in meerdere
categorieën/generaties rechten
- Vrijheid van meningsuiting
Problemen mbt rechten en verlichting:
- Slavernij
- Racisme
- Discriminatie tov vrouwen
- Klassisme (IR)
Reactie tav eerste generatie-rechten
- SOCIALISME: niets aan vb. vrije meningsuiting wanneer je geen dak boven je hoofd hebt
o Versus burgerlijke rechten van niet-inmenging; is niet genoeg, overheid moet actief
optreden
o Karl Marx 19e E: liberale rechten niet zo revolutionair en werkten niet emanciperend
want gefocust op heilige eigendomsrecht van de rijke burger
è leidt tot ecosoc rechten
1.3 economische, sociale en culturele rechten
o Creëren omstandigheden tot waardig leven
§ Recht op behoorlijke huisvesting, gezondheidszorg (sociale)
§ Vrijheid van handel, vrijheid van arbeid (economische)
§ Recht op organisatie activiteiten (onderwijs) in eigen taal (culturele)
o Grondwetten
o Internationaal Arbeidsbureau 1901
= eerste internationaal bureau dat zich bezighoudt met arbeidsrechten
Later (na WOI) omgevormd tot IAO
o Interventionisme: voorheen laissez-faire
Nu gaan bepaalde regeringsleiders interveniëren è sociale welvaartsstaat
o Dekolonisatie vestigt de aandacht internationaal nog meer op de eco-sociale rechten
GEVECHTEN VOOR RECHTEN
o Feministisch gevecht 18e E
Olympe de Gouges: schreef nieuwe tekst: la déclaration des droits de femmes et de
Citoyen
Mary Wollstonecraft: pleitte voor politieke participatie en onderwijs voor vrouwen
1.4 solidariteitsrechten
Veel nadruk op eerste en tweede generatie rechten
è behoefte aan derde generatie van rechten
In zuiden veel conflicten en armoede. Nieuwe soort mensenrechten moet worden
gepropageerd en geïmplementeerd.
= reactie globale zuiden tegen noorden en westen
- Creatie van bepaalde globale toestand voor volkeren/burgers en vereisen
medewerking hele statengemeenschap: collectief karakter
o Recht op ontwikkeling: Mbaye + UNESCO
o Recht op vrede
2. generaties van mensenrechten
Justiciability: in hoeverre mensenrechten kunnen worden ingeroepen voor de rechter
BUPO-rechten meer justiciable want bestaan al sinds 19e E, erkend door iedereen
Mensenrechten 2
, ECOSOC rechten minder
Derde generatie-rechten worden soms helemaal niet erkend
è makkelijker gelijk te halen wanneer je je beroept op eerste generatie-rechten/via rechtspraak van
het EHRM
Vb. Lopez Ostra tegen Spanje 1994
2.1 eerste generatie-rechten
17e/18e E: klassieke, liberale mensenrechten
Vooral bescherming rechten van de rijken
1789: déclaration des droits de l’homme
o Recht op eigendom
2.2 tweede generatie-rechten
Einde 19e, begin 20e E
o Recht op degelijke huisvesting, voedsel,...
2.3 derde generatie-rechten
Pas sinds 1970
= solidariteitsrechten, collectieve rechten
o Recht op eigendom
o Recht op een gezond leefmilieu (niet helemaal justiciable)
2.4 vierde generatie-rechten
Nog niet helemaal aanvaard
- Rechten ivm evoluties inzake IT, biotech, genetic engineering en transplantaties
o Recht op toegang tot het internet
o Rechten ivm klonen
- Recht van toekomstige generaties
3. proliferatie van mensenrechten, dierenrechten en rechten van de natuur
3.1 proliferatie van mensenrechten
3.2 dierenrechten
3.3 rechten van de natuur
II. historiek van de mensenrechten
A. factoren die de opgang van de mensenrechten hebben beïnvloed
1. religieuze basis van de mensenrechten
In primitieve samenlevingen al noties van bepaalde mensenrechten, maar enkel plicht tav een
opperwezen, ging niet over subjectieve af te dwingen rechten
Waardigheid, heilig karakter leven, gelijkheid, vrijheid
Golden rule: Behandeld worden op wijze dat je zelf zou willen behandeld worden – Hindoeïsme,
Jodendom, Christendom, islam, Boeddhisme
2. filosofische basis van de mensenrechten
Basis mensenrechten grotendeels westers
Niet-westers: bv. Hsün Tzu 3e E v.C.
Overheid verplicht individuele rechten te garanderen aan de burgers om orde te verzekeren
- Als je geordende samenleving wilt hebben; als OH verplicht om aan de burgers
bepaalde individuele rechten toe te kennen
à overheid verplicht individuele rechten te garanderen aan de burgers om orde te
verzekeren
- Welke stromingen stonden aan de basis van de mensenrechten?
2.1 natuurrechtsfilosofie
o Grieken
§ Universele wet van de natuur of god è regels om te handelen als goede
mensen
§ Geen absolute gelijkheid
Mensenrechten 3
, § Stoïcijnen: evolueerden in richting van meer gelijkheid, maar geen absolute
Evolutie: volgens hen moesten ook slaven op een waardige manier behandeld
worden
o 17e-18e E: John Locke
§ Universele wet van de natuur of god
Universele natuurwet > iedereen
In natuurlijke staat = natuurlijke vrijheid
+ natuurlijke rechten è verplichting
Eigendom, vrijheid en leven
Overheid (God-Like Prince) heeft de verplichting om de natuurlijke rechten te
beschermen, vastgelegd in abstract contract. Als staat deze
verplichting niet nakomt, kan ze worden afgezet (ius resistendi)
Constitutionele parlementaire monarchie (rechten belangrijk)
Nog niet mensenrechten!
Maar: Was tegen politieke slavernij maar had aandelen in
scheepvaartsbedrijven die handelden in slaven
Û Hobbes
o 18e-19e E: Paine
§ Pamflettist
§ ‘Rights of man’ – eerste benoeming van mensenrechten
o 16e-17e E: Hobbes
§ Universele natuurwet + mens = dom
§ Gelooft zoals Locke in natuurlijke rechten + contract
§ Leviathan 1651
§ Absolute heerser + onverantwoordelijk
§ Geen bijdrage tot opgang mensenrechten want absolute vorsten hebben die
neiging daartoe ook niet
§ Pro absolute monarchie: rex est lex
§
o 18e E: Burke
§ GEEN natuurrechtelijk denker, conservatief
§ Geen natuurlijke, abstracte rechten buiten samenleving
§ Evoluerende tradities è rechten
§ Gelooft wel in rechten en vrijheden, niet in natuurlijke rechten
§ Opleggen van abstracte rechten è slecht voor maatschappelijke banden +
tirannie (zie FR)
2.2 vrijheidsfilosofie
o Rousseau 18e E
§ Natuurlijke staat = nobele wilde met natuurlijke vrijheid
§ Mensen worden afhankelijk --> samenleving corrumpeert è anarchie è
natuurlijke vrijheid uitgehold
§ Staat + contract = natuurlijke vrijheid vermindert
§ Onderworpen aan wetten als uitdrukking van volonté générale è vrije
samenleving è geen nood aan uitdrukkelijke mensenrechten als rechten
tegen wetgever
Maar: notoir racist en niet pro vrouwenrechten
o Kant 18e E
§ Mens is redelijk wezen + mens heeft recht op waardigheid
§ Mensenrechten: vrijheid , gelijkheid, autonomie
Maar: notoir racist en niet pro vrouwenrechten
2.3 rechtspositivisme
Û natuurrecht
o Bentham 18e-19e E
§ Utilitarist
§ Natuurlijke rechten : nonsens
Mensenrechten 4
