Sociale Filosofie en Ethiek
samenvatting.
- Studiepunten: 3
- 90% schriftelijk examen
Combinatie open en meerkeuze (zie vragen OneNote)
- 10% observatie uitwisseling Deense studenten
- Cursus + PP
,Sociale filosofie en ethiek – samenvatting 2024-2025
HOOFDSTUK 1 – INDELING VAN DE WIJSBEGEERTE
Wijsgebeerte = vorm van kennisverwerving die ontstaan wanneer men geen vrede meer neemt met de
mythischen magische of dogmatische aanpak (Grieken)
‣ Ethiek = gaat over het ‘doen’, in een activiteit
Algemene Inleiding: Plaats van de sociale en ethische filosofie in de wijsbegeerte.
1. Hoe zit de wereld in elkaar?
2. Wat kunnen we kennen?
Vragen van Immanuel Kant
3. Wat moeten we doen?
4. Wat mogen we hopen?
5. Wat is de mens?
1.1. FACTISCHE PROBLEMEN
Factische problemen = problemen die vragen naar de oorsprong van alles wat bestaat = metafysica
‣ Algemene metafysica of ontologie houdt zich hiermee bezig
‣ = gaat over het zijn en het niets
▪ Wat bestaat? (er is een oergrond waaruit alles kan bestaan (aarde, lucht, water, vuur))
▪ Waar komt de wereld vandaan? (uit oerstof)
▪ Wat is bestaan? Wat is zijn? Wat is werkelijkheid? (als ‘zijn’ bestaat, wat is dan ‘niet
zijn’?)
▪ “Waarom is er iets en niet veeleer niets?” (Heidlegger) (zijn en het zijnde)
▪ vb. de Grieken; Anaximander (Arche, substantie), Parmenides, Herakleitos, Anaximenes (lucht),
Thales (water), ….
‣ De Westerse filosofie de vraag naar de metafysica en de vraag naar de ontologie vergeten is
‣ Bijzondere metafysica = onderzoek naar de belangrijkste
zijnden = deeltjes van het zijn
▪ Rationele kosmologie: Hoe zit de wereld in elkaar? Is de wereld een geheel of vooral
choas? (verlichting hangt samen met het ontstaan van de moderne wetenschap –
filosofen en fysica liepen samen – ontstaan kosmos, natuuurwetenschappen, fysica, ...)
▪ Rationele psychologie / antropologie: Wat is de essentie van de mens? (antropos/logos)
(onsterfelijkheid van de ziel)
▪ Rationele theologie (theodicee): Bestaat God? Hoe moeten we die God voorstellen?
(theos god, logos)
▪ Theodicee: als God almachtig, algoed en alwetend is, waarom is er dan zoveel lijden en
onrechtvaardigheid in de wereld? God heeft enkel het goede geschapen, het kwade is
de afwezigheid van het goede ‘iets dat er niet is, kun je niet maken bv ene gat in een
donut)
▪ situatie 18de eeuw: rationaliteit (verlichting) + ziel + god
▪ Rationaliteit: denken, argumenteren, taal, logica of het gebruik van een bepaalde
methode, geen mythe of dogma of waanzin
1
,Sociale filosofie en ethiek – 2024-2025
1.2. KENNISTHEORETISCHE PROBLEMEN
Kennistheoretische problemen: kennis in vraag stellen
‣ Kennisleer / epistemologie: Wat is kennis? Hoe kunnen we kennen?
‣ Logica: Wat is geldig redeneren?
‣ Wetenschapsfilosofie: Wat is een wetenschappelijke revolutie? Hoe komt men tot een
wetenschappelijke ontdekking? bestudeert wetenschap in het algemeen, filosofie van de fysica,
biologie, sociale wetenschap, etc (activiteiten van wetenschappers bestuderen ) (wat doen om tot
kennis te bekomen)
‣ Vb. als P, dan Q P dus Q. als P dan niet Q dan niet P. als P, dan Q dus P.
Sinds de moderniteit is de metafysica verdwenen ten voordele van de kennisleer
Ontstaan wetenschap: vragen naar “Wie kent er?”, “Is hetgeen wat we kennen wel waar en hoe kunnen
we daar zeker van zijn?”
Vb. Modus ponens: het is regenachtig buiten, dus zij heeft een paraplu nodig
Vb. Modus tollens: aangezien zij geen paraplu bij heeft, regent het niet conclussie moet dus waar zijn,
indien alle premissen waar zijn (drogreden: noozakelijk verband tussen P en Q)
1.3. ETHISCHE EN POLITIEKE PROBLEMEN
Ethische en politieke problemen: problemen die vragen naar hoe mensen kunnen samenleven, hoe de
maatschappij georganiseerd kan worden
‣ Ethiek: Wat zijn de normen en waarden van menselijk handelen? Wat is goed en kwaad? Wat is een
plicht? (gaat over het ‘doen, in een activiteit) (heb ik juist gehandeld?) (rechtsdenken – morele wet)
‣ Politiek: Hoe kunnen wij als mensen samenleven? organisatie van de samenleving
‣ Esthetica: Wat is schoon en lelijk? Wat is kunst?
- Waarden = motieven/idealen om na te streven, iets waar belang aan gehecht wordt
Vb. universele waarden; eerlijkheid, respect, vriendelijkheid
- Normen = toestand die voor een categorie van personen gewoon is – sterk verbonden met je achtergond
– context is zeer bepalend
Vb. geven concrete richtlijnen over hoe je jou moet gedragen; niet stelen, niet liegen, respect voor
ouderen, etc
- Niet alle waarden en normen zijn moreel!
1.4. VANUIT HET PERSPECTIEF VAN DE MENS
‣ Sinds de Verlichting: mens centraal
‣ 3 verhoudingen waarin de mens centraal staat
‣ De domeinen, samen met het recht; raken elkaar
2
, Sociale filosofie en ethiek – samenvatting 2024-2025
Mens (ethiek) (Kant) Mens ↔ mens (politiek, recht) Mens → natuur
(economie/ecologie)
Zelfrelatie van de mens.
Relatie tussen mensen als Relatie tussen mens en natuur als
Hoe de mens zich ten aanzien van wederkerige éénzijdige afhankelijkheidsrelatie
zichzelf kan gedragen. afhankelijkheidsrelatie. (mens is afhankelijk van de natuur
– natuur nodig om te kunnen leven
Politieke of sociale filosofie – grondstoffen komen onder druk
Centraal: zelfzorg. (zijn op elkaar aangewezen om te te staan).
kunnen leven).
Wat moet IK doen?
Focus: vraag naar de wijze waarop
Focus: vraag naar hoe we het beste mensen in hun behoeftes kunnen
Focus: vraag naar het eigen samenleven voorzien
handelen
HOOFDSTUK 2 – DE GRIEKSE POLIS
2.1. POLIS EN AGORA
‣ In het Oude Griekenland: polis centraal!
‣ Polis = verzameling van stadstaten, als ook een bepaalde wijze van organisatie van het openbaar
leven
‣ Centrum van de polis = agora (markt(plein) /forum) = plaats waar er aan politiek EN handelen
wordt gedaan → handel drijven, openbare redevoeringen, discussies, politieke rechtspraak, …
(spreken!) (dubbele functie) (ontstaan van politiek)
‣ Terecht komen in de handel en je zeg doen = handel + spreken (het politieke)
‣ Mannen (publiek) versus vrouwen/kinderen/slaven/niet-welgestelden (oikos = huis
binnen/verborgen)
‣ Economie (oikos & nomos)= overleven van de familie = hoofdtaak van de vrouw/ familie
‣ Man = een despoot: de heer des huizes
‣ Onderscheid tussen private en publieke man = de brug ertussen = eindverantwoordelijkheid
voor beide
‣ Voorbeeld: olijfolie van thuis meenemen om te verkopen op de agora en daar handel + spreken
Openbare, publieke ruimte De ‘oikos’
= de plaats waar politiek en handel = de plaats waar het overleven van de
wordt gevoerd, op de agora familie centraal staat = ‘het huis’
(economie – oikos en nomos)
→ Enkel volwassen mannen → binnen, verborgen (bv. ziekte,
seksualiteit, dood, opvoeden van kinderen,
etc)
→ gemeenschap van mensen (familie)
→ vrouwen, kinderen, slaven en niet-
welgestelden
3
samenvatting.
- Studiepunten: 3
- 90% schriftelijk examen
Combinatie open en meerkeuze (zie vragen OneNote)
- 10% observatie uitwisseling Deense studenten
- Cursus + PP
,Sociale filosofie en ethiek – samenvatting 2024-2025
HOOFDSTUK 1 – INDELING VAN DE WIJSBEGEERTE
Wijsgebeerte = vorm van kennisverwerving die ontstaan wanneer men geen vrede meer neemt met de
mythischen magische of dogmatische aanpak (Grieken)
‣ Ethiek = gaat over het ‘doen’, in een activiteit
Algemene Inleiding: Plaats van de sociale en ethische filosofie in de wijsbegeerte.
1. Hoe zit de wereld in elkaar?
2. Wat kunnen we kennen?
Vragen van Immanuel Kant
3. Wat moeten we doen?
4. Wat mogen we hopen?
5. Wat is de mens?
1.1. FACTISCHE PROBLEMEN
Factische problemen = problemen die vragen naar de oorsprong van alles wat bestaat = metafysica
‣ Algemene metafysica of ontologie houdt zich hiermee bezig
‣ = gaat over het zijn en het niets
▪ Wat bestaat? (er is een oergrond waaruit alles kan bestaan (aarde, lucht, water, vuur))
▪ Waar komt de wereld vandaan? (uit oerstof)
▪ Wat is bestaan? Wat is zijn? Wat is werkelijkheid? (als ‘zijn’ bestaat, wat is dan ‘niet
zijn’?)
▪ “Waarom is er iets en niet veeleer niets?” (Heidlegger) (zijn en het zijnde)
▪ vb. de Grieken; Anaximander (Arche, substantie), Parmenides, Herakleitos, Anaximenes (lucht),
Thales (water), ….
‣ De Westerse filosofie de vraag naar de metafysica en de vraag naar de ontologie vergeten is
‣ Bijzondere metafysica = onderzoek naar de belangrijkste
zijnden = deeltjes van het zijn
▪ Rationele kosmologie: Hoe zit de wereld in elkaar? Is de wereld een geheel of vooral
choas? (verlichting hangt samen met het ontstaan van de moderne wetenschap –
filosofen en fysica liepen samen – ontstaan kosmos, natuuurwetenschappen, fysica, ...)
▪ Rationele psychologie / antropologie: Wat is de essentie van de mens? (antropos/logos)
(onsterfelijkheid van de ziel)
▪ Rationele theologie (theodicee): Bestaat God? Hoe moeten we die God voorstellen?
(theos god, logos)
▪ Theodicee: als God almachtig, algoed en alwetend is, waarom is er dan zoveel lijden en
onrechtvaardigheid in de wereld? God heeft enkel het goede geschapen, het kwade is
de afwezigheid van het goede ‘iets dat er niet is, kun je niet maken bv ene gat in een
donut)
▪ situatie 18de eeuw: rationaliteit (verlichting) + ziel + god
▪ Rationaliteit: denken, argumenteren, taal, logica of het gebruik van een bepaalde
methode, geen mythe of dogma of waanzin
1
,Sociale filosofie en ethiek – 2024-2025
1.2. KENNISTHEORETISCHE PROBLEMEN
Kennistheoretische problemen: kennis in vraag stellen
‣ Kennisleer / epistemologie: Wat is kennis? Hoe kunnen we kennen?
‣ Logica: Wat is geldig redeneren?
‣ Wetenschapsfilosofie: Wat is een wetenschappelijke revolutie? Hoe komt men tot een
wetenschappelijke ontdekking? bestudeert wetenschap in het algemeen, filosofie van de fysica,
biologie, sociale wetenschap, etc (activiteiten van wetenschappers bestuderen ) (wat doen om tot
kennis te bekomen)
‣ Vb. als P, dan Q P dus Q. als P dan niet Q dan niet P. als P, dan Q dus P.
Sinds de moderniteit is de metafysica verdwenen ten voordele van de kennisleer
Ontstaan wetenschap: vragen naar “Wie kent er?”, “Is hetgeen wat we kennen wel waar en hoe kunnen
we daar zeker van zijn?”
Vb. Modus ponens: het is regenachtig buiten, dus zij heeft een paraplu nodig
Vb. Modus tollens: aangezien zij geen paraplu bij heeft, regent het niet conclussie moet dus waar zijn,
indien alle premissen waar zijn (drogreden: noozakelijk verband tussen P en Q)
1.3. ETHISCHE EN POLITIEKE PROBLEMEN
Ethische en politieke problemen: problemen die vragen naar hoe mensen kunnen samenleven, hoe de
maatschappij georganiseerd kan worden
‣ Ethiek: Wat zijn de normen en waarden van menselijk handelen? Wat is goed en kwaad? Wat is een
plicht? (gaat over het ‘doen, in een activiteit) (heb ik juist gehandeld?) (rechtsdenken – morele wet)
‣ Politiek: Hoe kunnen wij als mensen samenleven? organisatie van de samenleving
‣ Esthetica: Wat is schoon en lelijk? Wat is kunst?
- Waarden = motieven/idealen om na te streven, iets waar belang aan gehecht wordt
Vb. universele waarden; eerlijkheid, respect, vriendelijkheid
- Normen = toestand die voor een categorie van personen gewoon is – sterk verbonden met je achtergond
– context is zeer bepalend
Vb. geven concrete richtlijnen over hoe je jou moet gedragen; niet stelen, niet liegen, respect voor
ouderen, etc
- Niet alle waarden en normen zijn moreel!
1.4. VANUIT HET PERSPECTIEF VAN DE MENS
‣ Sinds de Verlichting: mens centraal
‣ 3 verhoudingen waarin de mens centraal staat
‣ De domeinen, samen met het recht; raken elkaar
2
, Sociale filosofie en ethiek – samenvatting 2024-2025
Mens (ethiek) (Kant) Mens ↔ mens (politiek, recht) Mens → natuur
(economie/ecologie)
Zelfrelatie van de mens.
Relatie tussen mensen als Relatie tussen mens en natuur als
Hoe de mens zich ten aanzien van wederkerige éénzijdige afhankelijkheidsrelatie
zichzelf kan gedragen. afhankelijkheidsrelatie. (mens is afhankelijk van de natuur
– natuur nodig om te kunnen leven
Politieke of sociale filosofie – grondstoffen komen onder druk
Centraal: zelfzorg. (zijn op elkaar aangewezen om te te staan).
kunnen leven).
Wat moet IK doen?
Focus: vraag naar de wijze waarop
Focus: vraag naar hoe we het beste mensen in hun behoeftes kunnen
Focus: vraag naar het eigen samenleven voorzien
handelen
HOOFDSTUK 2 – DE GRIEKSE POLIS
2.1. POLIS EN AGORA
‣ In het Oude Griekenland: polis centraal!
‣ Polis = verzameling van stadstaten, als ook een bepaalde wijze van organisatie van het openbaar
leven
‣ Centrum van de polis = agora (markt(plein) /forum) = plaats waar er aan politiek EN handelen
wordt gedaan → handel drijven, openbare redevoeringen, discussies, politieke rechtspraak, …
(spreken!) (dubbele functie) (ontstaan van politiek)
‣ Terecht komen in de handel en je zeg doen = handel + spreken (het politieke)
‣ Mannen (publiek) versus vrouwen/kinderen/slaven/niet-welgestelden (oikos = huis
binnen/verborgen)
‣ Economie (oikos & nomos)= overleven van de familie = hoofdtaak van de vrouw/ familie
‣ Man = een despoot: de heer des huizes
‣ Onderscheid tussen private en publieke man = de brug ertussen = eindverantwoordelijkheid
voor beide
‣ Voorbeeld: olijfolie van thuis meenemen om te verkopen op de agora en daar handel + spreken
Openbare, publieke ruimte De ‘oikos’
= de plaats waar politiek en handel = de plaats waar het overleven van de
wordt gevoerd, op de agora familie centraal staat = ‘het huis’
(economie – oikos en nomos)
→ Enkel volwassen mannen → binnen, verborgen (bv. ziekte,
seksualiteit, dood, opvoeden van kinderen,
etc)
→ gemeenschap van mensen (familie)
→ vrouwen, kinderen, slaven en niet-
welgestelden
3
