Samenvatting oog en zien
Inhoudsopgave
Organisatie van de oogzorg in België .............................................................................................. 6
Anatomie en fysiologie van het oog................................................................................................ 7
Fibreuze tunica ................................................................................................................................ 7
Anatomie van de conjunctiva ............................................................................................................ 9
Anatomie van de oogleden ............................................................................................................... 9
Tranen ........................................................................................................................................... 10
(Tunica vasculosa) of uvea.............................................................................................................. 11
Ooglens......................................................................................................................................... 11
Anatomie van iris of regenboogvlies ................................................................................................ 12
Fysiologie van het visuele systeem ............................................................................................... 13
Retina ........................................................................................................................................... 13
Klinische toepassing: ERG .............................................................................................................. 17
Klinische toepassing: kleur ............................................................................................................. 18
Klinische toepassing: contrastgevoeligheid ..................................................................................... 21
Oogonderzoek door de basisarts .................................................................................................. 22
Anamnese: de klacht en de context ................................................................................................ 22
Bepalen van de visus in de verte ..................................................................................................... 22
Bepalen van de visus nabij .............................................................................................................. 23
Gezichtsveld: confrontatiegezichtsveld ........................................................................................... 23
Testen van pupilreflexen ................................................................................................................. 23
Onderzoek van de oogstand ........................................................................................................... 23
Onderzoek van oog en adnexen ...................................................................................................... 23
Inspectie oogleden ........................................................................................................................ 23
Bulbaire, palpebrale conjunctiva en fornix ....................................................................................... 24
Inspectie cornea en iris .................................................................................................................. 24
Evalueren voorkamerdiepte ............................................................................................................ 24
Ooglidpathologie ......................................................................................................................... 25
Anatomie ....................................................................................................................................... 25
1
, Pathologie ..................................................................................................................................... 26
De orbita ..................................................................................................................................... 34
Symptomen ................................................................................................................................... 34
Tumoren ........................................................................................................................................ 34
Infectie: cellulitis ........................................................................................................................... 35
Inflammatie ................................................................................................................................... 35
AV-fistel......................................................................................................................................... 37
Bloeding ........................................................................................................................................ 37
Traumatologie: orbitaal impact ....................................................................................................... 37
Traanapparaat ............................................................................................................................. 39
Functie van de traanfilm of tears ..................................................................................................... 39
Traan productie en afvoer ............................................................................................................... 39
Traanklier/glandula lacrimalis......................................................................................................... 39
Afvoer problemen .......................................................................................................................... 39
Kinderen ........................................................................................................................................ 40
Dysfunctie ..................................................................................................................................... 40
Overvloedig tranen ......................................................................................................................... 40
Tranen tgv andere medicatie? ......................................................................................................... 40
Cataract ...................................................................................................................................... 41
Veroudering van de lens ................................................................................................................. 41
Cataract: relevantie van het probleem ............................................................................................ 41
Klachten van de patiënt .................................................................................................................. 41
Meest voorkomende types van seniel cataract ................................................................................ 41
Andere types cataract .................................................................................................................... 42
Indicatie voor operatie? .................................................................................................................. 43
Retina ......................................................................................................................................... 47
Anatomie/histologie/fysiologie ....................................................................................................... 47
Onderzoek van de retina ................................................................................................................. 50
Retinale pathologie ........................................................................................................................ 52
Glaucoom ................................................................................................................................... 57
Definitie......................................................................................................................................... 57
Pathogenese ................................................................................................................................. 57
2
, Indeling ......................................................................................................................................... 57
Open-hoek glaucoom..................................................................................................................... 58
Gesloten-hoek of nauwe-hoek glaucoom ........................................................................................ 61
Oculaire hypertensie ...................................................................................................................... 62
Behandelingen............................................................................................................................... 62
Tips ............................................................................................................................................... 66
Cornea en conjunctiva ................................................................................................................. 68
Trauma .......................................................................................................................................... 68
Infectie .......................................................................................................................................... 70
Allergie: allergische conjunctivitis ................................................................................................... 72
Droogte ......................................................................................................................................... 73
Degeneratie ................................................................................................................................... 75
Tumoren ........................................................................................................................................ 76
Genetisch bepaalde aandoeningen................................................................................................. 77
Onderzoek van de visuele banen .................................................................................................. 78
Retino-corticale verbindingen ......................................................................................................... 78
Primaire visuele cortex ................................................................................................................... 79
Occipitofugale banen ..................................................................................................................... 82
Neuro-oftalmologie ..................................................................................................................... 85
Inleiding ........................................................................................................................................ 85
Visuele banen: functies en pathologie ............................................................................................. 85
Onscherpe papil ............................................................................................................................ 86
Papilafwijkingen ............................................................................................................................. 86
“Ziekten” van de oogzenuw/papil .................................................................................................... 87
Papil atrofie ................................................................................................................................... 89
Autonome zenuwstelsel ................................................................................................................. 90
Craniale zenuw uitval ..................................................................................................................... 91
Oogbewegingen ............................................................................................................................. 92
Spierziekten (neuromusculaire aandoeningen) en syndromen .......................................................... 95
Sinus cavernosus ........................................................................................................................... 97
Optische banen ............................................................................................................................. 98
Vasculaire neuro-ophtalmologie ..................................................................................................... 99
Vitreum ..................................................................................................................................... 101
3
, Anatomie/histologie/fysiologie ......................................................................................................101
Pathologie verbonden aan het vitreum ...........................................................................................101
Lasers en beeldvorming in de oogheelkunde............................................................................... 104
Principes van Einstein ...................................................................................................................104
Laser ............................................................................................................................................104
Toepassingen ...............................................................................................................................105
Radiologie ................................................................................................................................. 106
Introductie ....................................................................................................................................106
Bot ...............................................................................................................................................106
Extraconale ruimte ........................................................................................................................107
Conale ruimte ...............................................................................................................................107
Intraconale ruimte ........................................................................................................................108
Oogbol .........................................................................................................................................108
Extraorbitale pathologie ................................................................................................................108
Key points .....................................................................................................................................109
Rijgeschiktheid ......................................................................................................................... 110
Groep 1 en groep 2: definities ........................................................................................................110
Meldingsplicht aan de patiënt ........................................................................................................110
Visuele functies ............................................................................................................................111
Overzicht KB .................................................................................................................................115
Uveïtis en het rode oog .............................................................................................................. 116
Uveïtis ..........................................................................................................................................116
Het rode oog .................................................................................................................................119
Refractie-afwijkingen en correctiemiddelen ............................................................................... 122
Brekingskracht van de cornea ........................................................................................................122
Brekingskracht van de lens ............................................................................................................122
Accomodatief vermogen ...............................................................................................................122
Emmetropie..................................................................................................................................123
Aberraties van het optische systeem ..............................................................................................123
Ametropie ....................................................................................................................................123
Brilcorrectie voor sferische afwijkingen = myopie vs hypermetropie .................................................124
Brilcorrectie voor presbyopie .........................................................................................................125
4
, Contactlenscorrectie voor refractieve afwijkingen ..........................................................................125
Refractieve chirurgie .....................................................................................................................126
Refractieve laserchirurgie ..............................................................................................................126
Lenschirurgie voor refractieve afwijkingen ......................................................................................126
Oculaire farmacotherapie .......................................................................................................... 127
Toedieningswijzes van medicatie voor oogziektes ...........................................................................127
Antibiotica en anti-virale medicatie ................................................................................................128
Anti-allergische middelen ..............................................................................................................130
Corticoïden en niet-steroïdale ontstekingsremmers .......................................................................131
Kunsttranen ..................................................................................................................................133
Mydriatica/cycoplegica .................................................................................................................134
Anesthetica ..................................................................................................................................135
Oog bij het kind.......................................................................................................................... 136
Amblyopie ....................................................................................................................................136
Strabismus ...................................................................................................................................137
Amblyopie behandeling .................................................................................................................141
Visuele optica en visuskwaliteit ................................................................................................. 142
Refractie en aberraties ..................................................................................................................142
Verblinding ...................................................................................................................................143
5
,Organisatie van de oogzorg in België
- Oogarts ≠ oogchirurg
o Vroeger solo-praktijken, nu groepspraktijken waarbij verschillende artsen een
subspecialiteit kiezen
- Paramedisch personeel ondersteunt de oogarts:
o Orthoptist: onderzoek en behandeling van kinderen en van ptn met problemen
met het binoculair zicht
o Verpleging: bloednames, technische onderzoeken, assisteren in OK
o Optometrist: concentreert zich op de optische problematiek van het oog zelf
(zoals refractieafwijking: myopie, hypermetropie en/of het opsporen van
astigmatisme) om tot een aangepaste bril of lenscorrectie te komen
- Opticien: technisch-commercieel statuut → mag eig geen oogopmetingen doen
- Heel veel oogartsen, toch lange wachttijden door:
o Verschuiving van curatieve naar preventieve zorg bv. valpreventie bij ouderen
o Toename van de refractieafwijkingen bij jongeren (epidemie van myopie)
o Toename van degeneratieve aandoeningen bij de ouderen (maculaire
degeneratie, glaucoom…)
o Wetenschappelijke vooruitgang met nieuwe behandelingen (injecties voor
maculaire degeneratie, hoornvliestransplantaties voor endotheeldegeneratie…)
o Multidisciplinaire problematiek: van diabetes (jaarlijkse screening) tot
leerstoornissen
o Verwachtingspatroon van de ptn
6
,Anatomie en fysiologie van het oog
Fibreuze tunica
Anatomie van de sclera
= niet-transparante fibreuze wand van het oog
- Ongeordende schikking van het collageen
- Dunst thv de vasthechting van de oogspieren
Anatomie van de cornea
= transparant venster van het oog
- Geen bloedvaten (zou interfereren met helderheid
van hoornvlies)
- Niet-gemyeliniseerde zenuwuiteinden (weeral
voor helderheid)
- Specifieke structuur: regelmatige ordening van collageen (vnl type 1)
Epitheel
= meerlagig, niet-gekeratiniseerd plaveiselepitheel
- Lucht/traanfilm interface is het sterkste refractieve interface van
het oog
- Glycocalyx zorgt ervoor dat traanfilm zich goed kan uitspreiden
Stroma
- Bestaat uit
o Keratocyten (maken collageen aan)
o Collageen I en VI
o Grondsubstantie van proteoglycans (zorgt voor mooie schikking fibrillen)
- Theorie van Maurice: transparantie van cornea bepaald door de regelmatige schikking
van collageenfibrillen
7
, Het endotheel
- Endothelium = monolaag van hexagonale cellen
- Functie: water wegpompen uit het corneale stroma (ATP-
dependente pomp)
o Stroma wil water opnemen
o Endotheel zorgt voor wegpompen van dit water
o Zorgt ervoor dat zicht niet troebel wordt
Veroudering van het corneale endotheel
- Humane endotheelcellen prolifereren niet!
- Met stijgende leeftijd:
o De celdensiteit neemt af
o Toenemend polymorfisme en polymegethisme van de cellen
Transparantie van de cornea
- Falen van endotheliale pompfunctie leidt tot stromaal oedeem
o Zorgt ervoor dat je amper door de lens kunt kijken
- Afb: corneaal oedeem met plooien van Descemet aan de spleetlamp
Anatomie van de voorkamer en de cornea
- Dikte cornea:
o Centraal: 0.52 mm
o Perifeer: 0.65 mm
o → Wordt dikker richting perifeer
- Diameter voorkamer
o 12.5 mm
Regelmatig voorvlak van de cornea
- De cornea is qua refractieve sterkte belangrijker dan de lens (ongeveer 43 D ó lens: 23
dioptrie)
- Elke verandering in de kromming heeft een grote impact op de sterkte van het oog →
myopie, hypermetropie, astigmatisme → lasercorrectie (vlakt lens af)
- Elke onregelmatigheid van het corneale oppervlak heeft een grote impact op de
beeldkwaliteit en de gezichtsscherpte
o Keratoconus = genetisch bepaalde ziekte waarbij het hoornvlies conisch
vervormt
8
Inhoudsopgave
Organisatie van de oogzorg in België .............................................................................................. 6
Anatomie en fysiologie van het oog................................................................................................ 7
Fibreuze tunica ................................................................................................................................ 7
Anatomie van de conjunctiva ............................................................................................................ 9
Anatomie van de oogleden ............................................................................................................... 9
Tranen ........................................................................................................................................... 10
(Tunica vasculosa) of uvea.............................................................................................................. 11
Ooglens......................................................................................................................................... 11
Anatomie van iris of regenboogvlies ................................................................................................ 12
Fysiologie van het visuele systeem ............................................................................................... 13
Retina ........................................................................................................................................... 13
Klinische toepassing: ERG .............................................................................................................. 17
Klinische toepassing: kleur ............................................................................................................. 18
Klinische toepassing: contrastgevoeligheid ..................................................................................... 21
Oogonderzoek door de basisarts .................................................................................................. 22
Anamnese: de klacht en de context ................................................................................................ 22
Bepalen van de visus in de verte ..................................................................................................... 22
Bepalen van de visus nabij .............................................................................................................. 23
Gezichtsveld: confrontatiegezichtsveld ........................................................................................... 23
Testen van pupilreflexen ................................................................................................................. 23
Onderzoek van de oogstand ........................................................................................................... 23
Onderzoek van oog en adnexen ...................................................................................................... 23
Inspectie oogleden ........................................................................................................................ 23
Bulbaire, palpebrale conjunctiva en fornix ....................................................................................... 24
Inspectie cornea en iris .................................................................................................................. 24
Evalueren voorkamerdiepte ............................................................................................................ 24
Ooglidpathologie ......................................................................................................................... 25
Anatomie ....................................................................................................................................... 25
1
, Pathologie ..................................................................................................................................... 26
De orbita ..................................................................................................................................... 34
Symptomen ................................................................................................................................... 34
Tumoren ........................................................................................................................................ 34
Infectie: cellulitis ........................................................................................................................... 35
Inflammatie ................................................................................................................................... 35
AV-fistel......................................................................................................................................... 37
Bloeding ........................................................................................................................................ 37
Traumatologie: orbitaal impact ....................................................................................................... 37
Traanapparaat ............................................................................................................................. 39
Functie van de traanfilm of tears ..................................................................................................... 39
Traan productie en afvoer ............................................................................................................... 39
Traanklier/glandula lacrimalis......................................................................................................... 39
Afvoer problemen .......................................................................................................................... 39
Kinderen ........................................................................................................................................ 40
Dysfunctie ..................................................................................................................................... 40
Overvloedig tranen ......................................................................................................................... 40
Tranen tgv andere medicatie? ......................................................................................................... 40
Cataract ...................................................................................................................................... 41
Veroudering van de lens ................................................................................................................. 41
Cataract: relevantie van het probleem ............................................................................................ 41
Klachten van de patiënt .................................................................................................................. 41
Meest voorkomende types van seniel cataract ................................................................................ 41
Andere types cataract .................................................................................................................... 42
Indicatie voor operatie? .................................................................................................................. 43
Retina ......................................................................................................................................... 47
Anatomie/histologie/fysiologie ....................................................................................................... 47
Onderzoek van de retina ................................................................................................................. 50
Retinale pathologie ........................................................................................................................ 52
Glaucoom ................................................................................................................................... 57
Definitie......................................................................................................................................... 57
Pathogenese ................................................................................................................................. 57
2
, Indeling ......................................................................................................................................... 57
Open-hoek glaucoom..................................................................................................................... 58
Gesloten-hoek of nauwe-hoek glaucoom ........................................................................................ 61
Oculaire hypertensie ...................................................................................................................... 62
Behandelingen............................................................................................................................... 62
Tips ............................................................................................................................................... 66
Cornea en conjunctiva ................................................................................................................. 68
Trauma .......................................................................................................................................... 68
Infectie .......................................................................................................................................... 70
Allergie: allergische conjunctivitis ................................................................................................... 72
Droogte ......................................................................................................................................... 73
Degeneratie ................................................................................................................................... 75
Tumoren ........................................................................................................................................ 76
Genetisch bepaalde aandoeningen................................................................................................. 77
Onderzoek van de visuele banen .................................................................................................. 78
Retino-corticale verbindingen ......................................................................................................... 78
Primaire visuele cortex ................................................................................................................... 79
Occipitofugale banen ..................................................................................................................... 82
Neuro-oftalmologie ..................................................................................................................... 85
Inleiding ........................................................................................................................................ 85
Visuele banen: functies en pathologie ............................................................................................. 85
Onscherpe papil ............................................................................................................................ 86
Papilafwijkingen ............................................................................................................................. 86
“Ziekten” van de oogzenuw/papil .................................................................................................... 87
Papil atrofie ................................................................................................................................... 89
Autonome zenuwstelsel ................................................................................................................. 90
Craniale zenuw uitval ..................................................................................................................... 91
Oogbewegingen ............................................................................................................................. 92
Spierziekten (neuromusculaire aandoeningen) en syndromen .......................................................... 95
Sinus cavernosus ........................................................................................................................... 97
Optische banen ............................................................................................................................. 98
Vasculaire neuro-ophtalmologie ..................................................................................................... 99
Vitreum ..................................................................................................................................... 101
3
, Anatomie/histologie/fysiologie ......................................................................................................101
Pathologie verbonden aan het vitreum ...........................................................................................101
Lasers en beeldvorming in de oogheelkunde............................................................................... 104
Principes van Einstein ...................................................................................................................104
Laser ............................................................................................................................................104
Toepassingen ...............................................................................................................................105
Radiologie ................................................................................................................................. 106
Introductie ....................................................................................................................................106
Bot ...............................................................................................................................................106
Extraconale ruimte ........................................................................................................................107
Conale ruimte ...............................................................................................................................107
Intraconale ruimte ........................................................................................................................108
Oogbol .........................................................................................................................................108
Extraorbitale pathologie ................................................................................................................108
Key points .....................................................................................................................................109
Rijgeschiktheid ......................................................................................................................... 110
Groep 1 en groep 2: definities ........................................................................................................110
Meldingsplicht aan de patiënt ........................................................................................................110
Visuele functies ............................................................................................................................111
Overzicht KB .................................................................................................................................115
Uveïtis en het rode oog .............................................................................................................. 116
Uveïtis ..........................................................................................................................................116
Het rode oog .................................................................................................................................119
Refractie-afwijkingen en correctiemiddelen ............................................................................... 122
Brekingskracht van de cornea ........................................................................................................122
Brekingskracht van de lens ............................................................................................................122
Accomodatief vermogen ...............................................................................................................122
Emmetropie..................................................................................................................................123
Aberraties van het optische systeem ..............................................................................................123
Ametropie ....................................................................................................................................123
Brilcorrectie voor sferische afwijkingen = myopie vs hypermetropie .................................................124
Brilcorrectie voor presbyopie .........................................................................................................125
4
, Contactlenscorrectie voor refractieve afwijkingen ..........................................................................125
Refractieve chirurgie .....................................................................................................................126
Refractieve laserchirurgie ..............................................................................................................126
Lenschirurgie voor refractieve afwijkingen ......................................................................................126
Oculaire farmacotherapie .......................................................................................................... 127
Toedieningswijzes van medicatie voor oogziektes ...........................................................................127
Antibiotica en anti-virale medicatie ................................................................................................128
Anti-allergische middelen ..............................................................................................................130
Corticoïden en niet-steroïdale ontstekingsremmers .......................................................................131
Kunsttranen ..................................................................................................................................133
Mydriatica/cycoplegica .................................................................................................................134
Anesthetica ..................................................................................................................................135
Oog bij het kind.......................................................................................................................... 136
Amblyopie ....................................................................................................................................136
Strabismus ...................................................................................................................................137
Amblyopie behandeling .................................................................................................................141
Visuele optica en visuskwaliteit ................................................................................................. 142
Refractie en aberraties ..................................................................................................................142
Verblinding ...................................................................................................................................143
5
,Organisatie van de oogzorg in België
- Oogarts ≠ oogchirurg
o Vroeger solo-praktijken, nu groepspraktijken waarbij verschillende artsen een
subspecialiteit kiezen
- Paramedisch personeel ondersteunt de oogarts:
o Orthoptist: onderzoek en behandeling van kinderen en van ptn met problemen
met het binoculair zicht
o Verpleging: bloednames, technische onderzoeken, assisteren in OK
o Optometrist: concentreert zich op de optische problematiek van het oog zelf
(zoals refractieafwijking: myopie, hypermetropie en/of het opsporen van
astigmatisme) om tot een aangepaste bril of lenscorrectie te komen
- Opticien: technisch-commercieel statuut → mag eig geen oogopmetingen doen
- Heel veel oogartsen, toch lange wachttijden door:
o Verschuiving van curatieve naar preventieve zorg bv. valpreventie bij ouderen
o Toename van de refractieafwijkingen bij jongeren (epidemie van myopie)
o Toename van degeneratieve aandoeningen bij de ouderen (maculaire
degeneratie, glaucoom…)
o Wetenschappelijke vooruitgang met nieuwe behandelingen (injecties voor
maculaire degeneratie, hoornvliestransplantaties voor endotheeldegeneratie…)
o Multidisciplinaire problematiek: van diabetes (jaarlijkse screening) tot
leerstoornissen
o Verwachtingspatroon van de ptn
6
,Anatomie en fysiologie van het oog
Fibreuze tunica
Anatomie van de sclera
= niet-transparante fibreuze wand van het oog
- Ongeordende schikking van het collageen
- Dunst thv de vasthechting van de oogspieren
Anatomie van de cornea
= transparant venster van het oog
- Geen bloedvaten (zou interfereren met helderheid
van hoornvlies)
- Niet-gemyeliniseerde zenuwuiteinden (weeral
voor helderheid)
- Specifieke structuur: regelmatige ordening van collageen (vnl type 1)
Epitheel
= meerlagig, niet-gekeratiniseerd plaveiselepitheel
- Lucht/traanfilm interface is het sterkste refractieve interface van
het oog
- Glycocalyx zorgt ervoor dat traanfilm zich goed kan uitspreiden
Stroma
- Bestaat uit
o Keratocyten (maken collageen aan)
o Collageen I en VI
o Grondsubstantie van proteoglycans (zorgt voor mooie schikking fibrillen)
- Theorie van Maurice: transparantie van cornea bepaald door de regelmatige schikking
van collageenfibrillen
7
, Het endotheel
- Endothelium = monolaag van hexagonale cellen
- Functie: water wegpompen uit het corneale stroma (ATP-
dependente pomp)
o Stroma wil water opnemen
o Endotheel zorgt voor wegpompen van dit water
o Zorgt ervoor dat zicht niet troebel wordt
Veroudering van het corneale endotheel
- Humane endotheelcellen prolifereren niet!
- Met stijgende leeftijd:
o De celdensiteit neemt af
o Toenemend polymorfisme en polymegethisme van de cellen
Transparantie van de cornea
- Falen van endotheliale pompfunctie leidt tot stromaal oedeem
o Zorgt ervoor dat je amper door de lens kunt kijken
- Afb: corneaal oedeem met plooien van Descemet aan de spleetlamp
Anatomie van de voorkamer en de cornea
- Dikte cornea:
o Centraal: 0.52 mm
o Perifeer: 0.65 mm
o → Wordt dikker richting perifeer
- Diameter voorkamer
o 12.5 mm
Regelmatig voorvlak van de cornea
- De cornea is qua refractieve sterkte belangrijker dan de lens (ongeveer 43 D ó lens: 23
dioptrie)
- Elke verandering in de kromming heeft een grote impact op de sterkte van het oog →
myopie, hypermetropie, astigmatisme → lasercorrectie (vlakt lens af)
- Elke onregelmatigheid van het corneale oppervlak heeft een grote impact op de
beeldkwaliteit en de gezichtsscherpte
o Keratoconus = genetisch bepaalde ziekte waarbij het hoornvlies conisch
vervormt
8
