Identiteit 3
1. Verkenning atmosfeer
Immanuel Kant (1724 – 1804)
- “Sapere aude!” als motto van de Verlichitng
- Horatius 20 BCE: Epsitulae
- Immanuel Kant, “Beantwortung der Frage: Was ist Aufklärung?”,
Berlinische Monatsschrift, 1784.
- “Enlightnment is man’s emergence from his self-incurred immaturity
(Unmündigkeit).”
- Unmündigkeit ontstaat niet door een gebrek aan kennis, maar door een
gebrek aan durf om zelfstandig na te denken en deel te nemen aan het
gesprek.
Peter Buchanen, “Musings about Atmosphere and Modernism”, Daidalos 68
(1988): 80-89
“Hence the many conundrums about atmosphere: is it an ‘objective’ quality
invested in the object or instead a ‘subjective’ response in the perceiving
subject? Or a term that unifies these two poles? Is atmosphere an essential
component of a sense of place? How much can atmosphere and sense of place
be designed, and how much do they depend on the patination of time and use?
And how much is architectural atmosphere created by the forms and fabric of the
building, and the way it manipulates ambient conditions such as light and
temperature, and how much does it arise from the activities and rituals it
shelters and also shapes?”
Ocularcentric paradigm
Guy Debord, La Société du Spectacle, 1967
- Omnipresence and impact of images
John Berger, Ways of Seeing, 1972
“In no other form of society in history has there been such a concentration of
images, such a density of visual messages”
Juhani Pallasmaa, Eyes of the skin, 1996
“Concern about bias towards vision”
- Ocularcentric paradigm in western culture
- Multi-sensory architecture with facilitates a sense of belonging and
integration
Atmosfeer en fenomenologie
Gernot Böhme, “Atmosphere as an Aesthetic Concept”, 2006.
‘The quality of a space or place is not merely a visual perceptual quality as is
usually assumed. The judgement of environmental character is a complex multi-
,sensory fusion of countless factors, which are immediately and synthetically
grasped as an overall atmosphere, feeling, mood or ambiance.’
Merleau-Ponty for Architects, 2017:
- Phenomenology: “less a design method and more as ‘a way of seeing”
- “sensory information provided by the body is our primary source of
knowledge”
David Seamon, The Handbook of Interior Design, 2015
“In simplest terms, phenomenology is the description and interpretation of
human experience.”
McCarter en Pallasmaa, Understanding Architecture, 2012.
“Architecture cannot be understood without our experience of it. The meaning
arises from the encounter of the viewer’s body and mind with physical and
mental reality of the building.”
Voorbeeld gebouw: Le Corbusier, Couvent Sainte Marie de la Tourette 1953-1961
LECTUUR: McCarter en Pallasmaa: Architecture as experience
Welk argument bouwen de auteurs op?
De auteurs McCarter en Pallasmaa bouwen het argument op dat architectuur in
essentie een belichaamde en zintuiglijke ervaring moet zijn, in plaats van
een puur visueel of esthetisch object. Ze bekritiseren de moderne tendens
waarbij architectuur vooral ontworpen en beoordeeld wordt op basis van haar
visuele impact, en pleiten voor een radicale heroriëntatie richting een
architectuur die alle zintuigen aanspreekt en emotioneel, lichamelijk en
existentieel betekenisvol is.
Volgens hen moet architectuur atmosfeer oproepen, resoneren met herinnering
en tijd, en een gevoel van geborgenheid en oriëntatie bieden. Hun argument is
dus dat ware architectonische waarde ligt in hoe een ruimte beleefd wordt – niet
enkel in hoe ze eruitziet.
Wat bedoelen ze met een ‘embodied experience’?
Met embodied experience bedoelen de auteurs een volledig lichamelijke
ervaring van ruimte, waarbij alle zintuigen betrokken zijn – niet alleen het
zicht.
Het gaat om hoe een ruimte aanvoelt met je lichaam:
Hoe je voeten klinken op een houten vloer,
Hoe een muur ruw of glad aanvoelt,
Hoe warm of koel een kamer is,
Hoe geluid weerkaatst,
Hoe je lichaam beweegt door een ruimte...
, Ze stellen dat we architectuur niet alleen waarnemen met onze ogen, maar met
ons hele lichaam en onze geest.
Wat vinden jullie van dit citaat: “Architecture only exists in the lived experience,
and thinking about architecture has to be grounded in the personal encounter
with the work in question.”
Dit citaat onderstreept het centrale punt van de auteurs: architectuur is geen
losstaand object maar een ervaring. Zonder menselijke aanwezigheid en
beleving bestaat architectuur slechts als fysieke massa, niet als betekenisvolle
ruimte. Het denken over architectuur moet dus niet vertrekken vanuit plannen,
stijlen of vormanalyses, maar vanuit de subjectieve, zintuiglijke en lichamelijke
ervaring van de gebruiker. Dit is een krachtig pleidooi voor een meer humane,
ervaringsgerichte benadering van ontwerp en waardering van gebouwen.
Duid enkele opvallende termen, passages, inzichten aan die verbonden zijn met
de atmosfeer van een gebouw.
Gebouw: Therme Vals – Peter Zumthor (Zwitserland, 1996)
1. “Tactile space” – ruimte die je met je huid ervaart
In Therme Vals voel je de temperatuur van het water, het koele gesteente,
het vocht in de lucht.
De ruwe gelaagdheid van het lokale kwartsiet draagt bij aan een
zintuiglijke sfeer.
Inzicht: Atmosfeer ontstaat door de materiële en thermische kwaliteiten van een
ruimte – niet enkel door vorm.
2. “Multi-sensory realm of experience”
Het geluid van water, de echo’s in de holtes, het gefilterde licht door
smalle openingen.
De ruimte spreekt geluid, tast, zicht én geur tegelijk aan.
Inzicht: Atmosfeer is het resultaat van een afgestemd spel tussen zintuigen – een
soort ruimtelijke symfonie.
3. “Atmospheric presence” – de voelbare geest van de plek
De architectuur lijkt op te gaan in het landschap; het voelt alsof het bad
altijd al in de berg zat.
Er heerst een sacraal, tijdloos gevoel, bijna als een grot of tempel.
Inzicht: Een sterke atmosfeer verbindt het gebouw met zijn omgeving en
geschiedenis – het voelt als een natuurlijk verlengstuk van de plek.
4. “Emotion before analysis” (Pallasmaa)
Bezoekers ervaren rust, introspectie, vertraging – nog vóór ze nadenken
over het ontwerp.
1. Verkenning atmosfeer
Immanuel Kant (1724 – 1804)
- “Sapere aude!” als motto van de Verlichitng
- Horatius 20 BCE: Epsitulae
- Immanuel Kant, “Beantwortung der Frage: Was ist Aufklärung?”,
Berlinische Monatsschrift, 1784.
- “Enlightnment is man’s emergence from his self-incurred immaturity
(Unmündigkeit).”
- Unmündigkeit ontstaat niet door een gebrek aan kennis, maar door een
gebrek aan durf om zelfstandig na te denken en deel te nemen aan het
gesprek.
Peter Buchanen, “Musings about Atmosphere and Modernism”, Daidalos 68
(1988): 80-89
“Hence the many conundrums about atmosphere: is it an ‘objective’ quality
invested in the object or instead a ‘subjective’ response in the perceiving
subject? Or a term that unifies these two poles? Is atmosphere an essential
component of a sense of place? How much can atmosphere and sense of place
be designed, and how much do they depend on the patination of time and use?
And how much is architectural atmosphere created by the forms and fabric of the
building, and the way it manipulates ambient conditions such as light and
temperature, and how much does it arise from the activities and rituals it
shelters and also shapes?”
Ocularcentric paradigm
Guy Debord, La Société du Spectacle, 1967
- Omnipresence and impact of images
John Berger, Ways of Seeing, 1972
“In no other form of society in history has there been such a concentration of
images, such a density of visual messages”
Juhani Pallasmaa, Eyes of the skin, 1996
“Concern about bias towards vision”
- Ocularcentric paradigm in western culture
- Multi-sensory architecture with facilitates a sense of belonging and
integration
Atmosfeer en fenomenologie
Gernot Böhme, “Atmosphere as an Aesthetic Concept”, 2006.
‘The quality of a space or place is not merely a visual perceptual quality as is
usually assumed. The judgement of environmental character is a complex multi-
,sensory fusion of countless factors, which are immediately and synthetically
grasped as an overall atmosphere, feeling, mood or ambiance.’
Merleau-Ponty for Architects, 2017:
- Phenomenology: “less a design method and more as ‘a way of seeing”
- “sensory information provided by the body is our primary source of
knowledge”
David Seamon, The Handbook of Interior Design, 2015
“In simplest terms, phenomenology is the description and interpretation of
human experience.”
McCarter en Pallasmaa, Understanding Architecture, 2012.
“Architecture cannot be understood without our experience of it. The meaning
arises from the encounter of the viewer’s body and mind with physical and
mental reality of the building.”
Voorbeeld gebouw: Le Corbusier, Couvent Sainte Marie de la Tourette 1953-1961
LECTUUR: McCarter en Pallasmaa: Architecture as experience
Welk argument bouwen de auteurs op?
De auteurs McCarter en Pallasmaa bouwen het argument op dat architectuur in
essentie een belichaamde en zintuiglijke ervaring moet zijn, in plaats van
een puur visueel of esthetisch object. Ze bekritiseren de moderne tendens
waarbij architectuur vooral ontworpen en beoordeeld wordt op basis van haar
visuele impact, en pleiten voor een radicale heroriëntatie richting een
architectuur die alle zintuigen aanspreekt en emotioneel, lichamelijk en
existentieel betekenisvol is.
Volgens hen moet architectuur atmosfeer oproepen, resoneren met herinnering
en tijd, en een gevoel van geborgenheid en oriëntatie bieden. Hun argument is
dus dat ware architectonische waarde ligt in hoe een ruimte beleefd wordt – niet
enkel in hoe ze eruitziet.
Wat bedoelen ze met een ‘embodied experience’?
Met embodied experience bedoelen de auteurs een volledig lichamelijke
ervaring van ruimte, waarbij alle zintuigen betrokken zijn – niet alleen het
zicht.
Het gaat om hoe een ruimte aanvoelt met je lichaam:
Hoe je voeten klinken op een houten vloer,
Hoe een muur ruw of glad aanvoelt,
Hoe warm of koel een kamer is,
Hoe geluid weerkaatst,
Hoe je lichaam beweegt door een ruimte...
, Ze stellen dat we architectuur niet alleen waarnemen met onze ogen, maar met
ons hele lichaam en onze geest.
Wat vinden jullie van dit citaat: “Architecture only exists in the lived experience,
and thinking about architecture has to be grounded in the personal encounter
with the work in question.”
Dit citaat onderstreept het centrale punt van de auteurs: architectuur is geen
losstaand object maar een ervaring. Zonder menselijke aanwezigheid en
beleving bestaat architectuur slechts als fysieke massa, niet als betekenisvolle
ruimte. Het denken over architectuur moet dus niet vertrekken vanuit plannen,
stijlen of vormanalyses, maar vanuit de subjectieve, zintuiglijke en lichamelijke
ervaring van de gebruiker. Dit is een krachtig pleidooi voor een meer humane,
ervaringsgerichte benadering van ontwerp en waardering van gebouwen.
Duid enkele opvallende termen, passages, inzichten aan die verbonden zijn met
de atmosfeer van een gebouw.
Gebouw: Therme Vals – Peter Zumthor (Zwitserland, 1996)
1. “Tactile space” – ruimte die je met je huid ervaart
In Therme Vals voel je de temperatuur van het water, het koele gesteente,
het vocht in de lucht.
De ruwe gelaagdheid van het lokale kwartsiet draagt bij aan een
zintuiglijke sfeer.
Inzicht: Atmosfeer ontstaat door de materiële en thermische kwaliteiten van een
ruimte – niet enkel door vorm.
2. “Multi-sensory realm of experience”
Het geluid van water, de echo’s in de holtes, het gefilterde licht door
smalle openingen.
De ruimte spreekt geluid, tast, zicht én geur tegelijk aan.
Inzicht: Atmosfeer is het resultaat van een afgestemd spel tussen zintuigen – een
soort ruimtelijke symfonie.
3. “Atmospheric presence” – de voelbare geest van de plek
De architectuur lijkt op te gaan in het landschap; het voelt alsof het bad
altijd al in de berg zat.
Er heerst een sacraal, tijdloos gevoel, bijna als een grot of tempel.
Inzicht: Een sterke atmosfeer verbindt het gebouw met zijn omgeving en
geschiedenis – het voelt als een natuurlijk verlengstuk van de plek.
4. “Emotion before analysis” (Pallasmaa)
Bezoekers ervaren rust, introspectie, vertraging – nog vóór ze nadenken
over het ontwerp.
