CULTUURGESCHIEDENIS
Les 1: 19/02/2024 (17/02/2025)
INLEIDING
Context en samenhang tss verschillende domeinen vd architectuur
Twee voorbeelden:
1) DE BEBOUWDE RUIMTE: OTTO WAGNER, PSYCHIATRISCHE INSTELLING AM STEINHOF (1901 -1909)
- Nette architecturale compositie
- Patiënt wordt gezien als mens en niet puur als crimineel
- Interieurarchitectuur als beeld: hoe verschijnt in een boek, een film, een schilderij -> de metaforiek
- Een vd belangrijkste voorbeelden vd modernistische architechtuur toegepast op de psychiatrische
instelling
- Belangrijke elementen:
o Het gebouw vormt een architecturale compositie die een panoptische (= alomvattende) blik en
optische transpirantie verbergt
o De kijker controleert in feite: zien = controle
o Het gebouw is geconstructeerd vanuit de fictie v een kijker die een zo volledig mogelijk overzicht
heeft
- Deze architecturale compositie kan ons heel veel leren over:
o opvattingen over psychiatrie: psychiatrie gaat over hygiëne, controle, decriminalisering, ordening
(cfr. foto van de slaapzaal: orde, lucht, transparantie)
o opvattingen over de patiënt: geen ‘gevangene’ of misdadigeropvattingen over wat een ‘gezonde’
maatschappij is: een maatschappij die niet verborgen is: hygiënisch en gecontroleerd = die gezien
wordt
- Otto was hoofdarchitect v deze instelling
- Reflecteert een veranderde visie op de psychiatrische patiënt met daarvoor
o Vroeger marginaliteit (wegstoppen vd patiënten zoals criminelen)
o Id modernistische constructie soort van doorgedreven medicalisering vd patiënten
o Gericht op de efficiëntie en de re-integratie vd patiënt id samenleving
o Verschillende functies vh gebouw tonen de visie
▪ Slaapzaal: ziet er normaal uit
▪ Ontspanningsruimte: goed georganiseerd, ordeningsidealen
- Gebouw als lens v die tijd
2) DE IMAGINAIRE RUIMTE: ANTOINE WATTEAU, LES PLAISIRS DU BAL (CA. 1715-1717)
- Zeer representatief voorbeeld vd rococo schilderkunst aansluiting bij het thema vd zogenaamde ‘pastorale
literatuur’ (=literatuur waarin de herders en het geidealistische boerenbestaan een centrale rol spelen) die
heel populair was in adellijke kringen.
- Belangrijke elementen:
o voorstelling van architectuur als belichaming van verbeelding en fantasie. Watteau geeft het
verbeelde pastorale landschap weer zoals dat bestond in de literatuur. Die verbeelde wereld
verschijnt doorheen het fictieve gewelf.
o De manier waarop de architectuur hier wordt voorgesteld getuigt van een wereld die de projectie
is van de verbeelding: de grenzen van het doek zijn namelijk de grenzen van de pastorale, literaire
, verbeelding. Het gewelf dat uitgeeft op is eigenlijk een weergave van datgene waarop de de
verbeelding uitkijkt.
- Adel was gesegregeerd met de burgerij
- Watteau: dromerige schilderijen vh leven vd adelijke samenleving
-
DE CULTUUR VD BAROK
17de eeuw: turbulente periode
- Wordt herkent als godsdienst oorlog
o Katholisisme
Ontdekking, innovatie, revolutionaire ontwikkelingen op vlak van wiskunde
Veel oorlog –> aanleiding tot verschillende cultuur uitingen
Er is twijfel aan de kennis, zien we echt de realiteit
Hechten zich vaak aan illusies -> trompe
Kunnen we wel iets kennen uit de realiteit
TONEELSTUK: ‘HET LEVEN IS EEN DROOM’ (1635): PEDRO CALDERÓN DE LA BARCA (1600-1681)
- Van Pedro Calderòn
o Ik denk dus ik ben…
o Heeft een standbeeld
- Heel aanwezig in Madrid
Belangrijke spaanse dramateur maar er zijn ook meeredere (zie ppt)
- In de Noordelijke Nederlanden zijn bijvoorbeeld Rembrandt (1606-1669) en Hals (1580-1666) grote
meesters.
- In Italië zijn de grootste vertegenwoordigers van de vroege barok Carracci (1560-1609) en bovenal
Caravaggio (1571-1610) die beide enorm invloedrijk waren voor de verdere ontwikkeling van de stijl. Beide
waren werkzaam in Rome net zoals op dat moment ook Rubens die duidelijk hun invloed ondergaat, zoals
ook die van Tintoretto en Michelangelo. Hij zal deze invloeden inzetten in een bijzonder dynamische,
abundante en dramatische stijl. In Spanje zal het Spaanse realisme zich, in mindere of meerdere mate en
verschillend van kunstenaar tot kunstenaar, verbinden met de Italiaanse barok, tot een vaak zeer
duistere, spirituele, mystieke en macabere barok, zoals in het werk van Ribera (1591- 1652), Zurbarán
(1598-1664) en Cano (1601-1667). Velázquez (1599-1660) neemt hierbij een zeer bijzondere positie in.
Algemene kenmerken vd barok:
- Bijzonder sterke natuurgetrouwheid
- Vastleggen vh dramatische moment, of de suggestie v wat gaat komen, wat paradoxaal genoeg een sterke
beweeglijkheid en teglijk een geladen theatraliteit meebrengt. Om de verbeelding en inleving vd kijker te
prikkelen, suggereert de barokke stijl nog meer dan het toont.
- Licht-schaduwcontrast
Les 1: 19/02/2024 (17/02/2025)
INLEIDING
Context en samenhang tss verschillende domeinen vd architectuur
Twee voorbeelden:
1) DE BEBOUWDE RUIMTE: OTTO WAGNER, PSYCHIATRISCHE INSTELLING AM STEINHOF (1901 -1909)
- Nette architecturale compositie
- Patiënt wordt gezien als mens en niet puur als crimineel
- Interieurarchitectuur als beeld: hoe verschijnt in een boek, een film, een schilderij -> de metaforiek
- Een vd belangrijkste voorbeelden vd modernistische architechtuur toegepast op de psychiatrische
instelling
- Belangrijke elementen:
o Het gebouw vormt een architecturale compositie die een panoptische (= alomvattende) blik en
optische transpirantie verbergt
o De kijker controleert in feite: zien = controle
o Het gebouw is geconstructeerd vanuit de fictie v een kijker die een zo volledig mogelijk overzicht
heeft
- Deze architecturale compositie kan ons heel veel leren over:
o opvattingen over psychiatrie: psychiatrie gaat over hygiëne, controle, decriminalisering, ordening
(cfr. foto van de slaapzaal: orde, lucht, transparantie)
o opvattingen over de patiënt: geen ‘gevangene’ of misdadigeropvattingen over wat een ‘gezonde’
maatschappij is: een maatschappij die niet verborgen is: hygiënisch en gecontroleerd = die gezien
wordt
- Otto was hoofdarchitect v deze instelling
- Reflecteert een veranderde visie op de psychiatrische patiënt met daarvoor
o Vroeger marginaliteit (wegstoppen vd patiënten zoals criminelen)
o Id modernistische constructie soort van doorgedreven medicalisering vd patiënten
o Gericht op de efficiëntie en de re-integratie vd patiënt id samenleving
o Verschillende functies vh gebouw tonen de visie
▪ Slaapzaal: ziet er normaal uit
▪ Ontspanningsruimte: goed georganiseerd, ordeningsidealen
- Gebouw als lens v die tijd
2) DE IMAGINAIRE RUIMTE: ANTOINE WATTEAU, LES PLAISIRS DU BAL (CA. 1715-1717)
- Zeer representatief voorbeeld vd rococo schilderkunst aansluiting bij het thema vd zogenaamde ‘pastorale
literatuur’ (=literatuur waarin de herders en het geidealistische boerenbestaan een centrale rol spelen) die
heel populair was in adellijke kringen.
- Belangrijke elementen:
o voorstelling van architectuur als belichaming van verbeelding en fantasie. Watteau geeft het
verbeelde pastorale landschap weer zoals dat bestond in de literatuur. Die verbeelde wereld
verschijnt doorheen het fictieve gewelf.
o De manier waarop de architectuur hier wordt voorgesteld getuigt van een wereld die de projectie
is van de verbeelding: de grenzen van het doek zijn namelijk de grenzen van de pastorale, literaire
, verbeelding. Het gewelf dat uitgeeft op is eigenlijk een weergave van datgene waarop de de
verbeelding uitkijkt.
- Adel was gesegregeerd met de burgerij
- Watteau: dromerige schilderijen vh leven vd adelijke samenleving
-
DE CULTUUR VD BAROK
17de eeuw: turbulente periode
- Wordt herkent als godsdienst oorlog
o Katholisisme
Ontdekking, innovatie, revolutionaire ontwikkelingen op vlak van wiskunde
Veel oorlog –> aanleiding tot verschillende cultuur uitingen
Er is twijfel aan de kennis, zien we echt de realiteit
Hechten zich vaak aan illusies -> trompe
Kunnen we wel iets kennen uit de realiteit
TONEELSTUK: ‘HET LEVEN IS EEN DROOM’ (1635): PEDRO CALDERÓN DE LA BARCA (1600-1681)
- Van Pedro Calderòn
o Ik denk dus ik ben…
o Heeft een standbeeld
- Heel aanwezig in Madrid
Belangrijke spaanse dramateur maar er zijn ook meeredere (zie ppt)
- In de Noordelijke Nederlanden zijn bijvoorbeeld Rembrandt (1606-1669) en Hals (1580-1666) grote
meesters.
- In Italië zijn de grootste vertegenwoordigers van de vroege barok Carracci (1560-1609) en bovenal
Caravaggio (1571-1610) die beide enorm invloedrijk waren voor de verdere ontwikkeling van de stijl. Beide
waren werkzaam in Rome net zoals op dat moment ook Rubens die duidelijk hun invloed ondergaat, zoals
ook die van Tintoretto en Michelangelo. Hij zal deze invloeden inzetten in een bijzonder dynamische,
abundante en dramatische stijl. In Spanje zal het Spaanse realisme zich, in mindere of meerdere mate en
verschillend van kunstenaar tot kunstenaar, verbinden met de Italiaanse barok, tot een vaak zeer
duistere, spirituele, mystieke en macabere barok, zoals in het werk van Ribera (1591- 1652), Zurbarán
(1598-1664) en Cano (1601-1667). Velázquez (1599-1660) neemt hierbij een zeer bijzondere positie in.
Algemene kenmerken vd barok:
- Bijzonder sterke natuurgetrouwheid
- Vastleggen vh dramatische moment, of de suggestie v wat gaat komen, wat paradoxaal genoeg een sterke
beweeglijkheid en teglijk een geladen theatraliteit meebrengt. Om de verbeelding en inleving vd kijker te
prikkelen, suggereert de barokke stijl nog meer dan het toont.
- Licht-schaduwcontrast
