ARCHITECTUURGESCHIEDENIS 2025 OEFENINGSCOLLEGES
Oefeningcollege 1: Vroeg christelijke en de Byzantijnse architectuur
De vroege 3de eeuw is een periode van instabiliteit in het Romeinse rijk, economisch verval en
een grote ontevredenheid met heidendom. Er komen een reeks nieuwe religies vanuit het
Midden Oosten, die andere dingen te bieden hebben dan het veel godendom van de Romeinen.
Sommige van die religies dragen met zich een belofte van verlossing en een mogelijkheid tot
persoonlijke identificatie met god. Het Christendom is één van die nieuwe religies, het brengt
terug hoop tijdens een periode van verval en onzekerheid. De evolutie van het Christendom was
heel traag gegaan, maar tegen het jaar 250 is de helft van de bevolking in klein Azië (Turkije en
Palestina) Christelijk. In Rome ca 50 000 Christenen in 250, het is in principe een onwettelijke
religie. Maar ze wordt wel getolereerd, omdat het een proletarische bedoening het werd niet als
gevaarlijk gezien.
De eerste architectuur is heel bescheiden, omdat het een verbonden godsdienst was. In de
vroege periode waren het voornamelijk altaren opgezet in middenklasse woningen. De eerste
architectuur dat we kennen van de vroege christenen zijn catacomben, begraafplaatsen voor
vroege christenen. Ze zijn ondergronds, wat het gevolg was van de te duren prijzen voor grond
dat nodig waren voor tombes.
De hele situatie voor het Christendom veranderd met de legende van het visioen in 312 dat
Keizer Constantijn geconfronteerd werd met het brandend kruis.
Vanaf dat moment wordt het kruis het symbool van het Christendom, want de keizer beslist in
313 om het Christendom te legitimeren en wordt zelf het hoofd van de religie: pontifex maximus.
Het Christendom wordt de officiële staatsreligie. In 330 zal hij de zetel van Rome verplaatsen
naar Byzantium, dat hij herdoopt naar Byzantium en dat start van splitsing van Oost en West RR.
Als staatsreligie krijgt het Christendom een
keizerlijk aura. Constantijn liet in 315 een
boog voor zichzelf bouwen en het Colossus
van Constantijn 312-315 (gigantisch beeld
van hem, waar restanten van over zijn
gebleven.
Dat hele keizerlijke aura rond het Christendom gaat ook het Christus figuur bepalen. Christus die
evolueert van bescheiden herder en prediker naar de majestueuze Keizer. Het betekent dat een
nieuwe monumentale architectuur noodzakelijk is voor die Keizerlijke religie.
Het probleem was om te beslissen welke architecturale uitdrukking te kiezen voor het
Christendom. De tempel werd uitgesloten, omdat het verbonden was aan Heidense cultuur en
een praktisch probleem ( de tempel was een plek waar het ritueel zelf zich buiten afspeelde).
Het Christendom was ontwikkelt als een binnenhuis gebeurtenis, want oorspronkelijk
verbonden. Ook is de eucharistie een soort van maaltijd, dus het speelt zich binnen af. Tegen de
4de eeuw is het christelijke ritueel meer complex geworden: processie, altaar, scheiding clerus
en de gelovigen, de catecheten ( de nog niet gedoopte). Dus al die categorieën moeten een plek
1
,vinden in een binnenruimte. De eerste monumentale christelijke kerk werd gerealiseerd vanaf
313 op het moment dat Constantijn het paleis Lateranen schenkt aan de bisschop (paus) van
Rome. Naast het paleis wordt de bouw van de eerste vroeg Christelijke kerk gestart: San
Giovanni in Laterano. Het model volgt de functionele logica namelijk: de processie van de
bisschop en de clerus die doorheen een lang schip gebeurt, de gelovigen in de zijbeuken en de
catecheten nog verder achteraan. De clerus in een majestueuze absis, gescheiden van de
gelovigen. De Romeinse Basilica (publieke hal, tribune voor keizer, rechtspraak) typologie sluit
aan bij de noden van een Christelijk gebouw en dus ze nemen dat type gebouw over.
Schema Romeinse Basilica vergeleken met plan St Giovanni (313-
320). Het rood aangeduiden in de basilica was bedoeld voor de
keizer en je ziet hoe dat de absis wordt waar de bisschop/priester
plaats kan nemen. Je ziet hoe het middenschip wordt overgenomen
met de zijbeuken. Je ziet dus dat het plan van de basilica heel
geschikt was om over te nemen.
Het verschil met de basilica was dat door hun seculiere functie waren
die minder gedecoreerd. Door de bekleding met marmer, bladgoud,
mozaïek krijg je een veel rijkere interieur decoratie. Fusie van kleur,
mysterieus licht, kostbare materialen. Tegenover de exterieurs dat super
sober waren.
S. Giovanni het archetype/standaard voor die christelijke basilieken en de meest belangrijke
wordt de oude Sint-Pietersbasiliek= San Pietro (330-333).
San Pietro wordt opgericht op de heuvel van het Vaticaan en wordt gebouwd over het martyrium
(begraafplaats Petrus, stichter kerk). Sint-Pieters is niet de kathedraal van Rome, dat is S.
Giovanni. Sint-Pieters is in essentie een overdekte begraafplaats.
De structuur van de oude Sint-Pietersbasiliek: Je hebt eerst een
atrium, waar grote groepen geloven kunnen toekomen in
afwachten tot het betreden van de basiliek zelf. Toetreding gebeurt
via de narthex/portiek met 5 poorten, waarachter het schip ligt dat
loopt tot aan het dwarsbeuk/transept (nieuw tov Laterano) het is
verbonden met het idee van een martyrium. IN dat transept
worden de relieken geplaats en honderden tombes. Door de
toevoeging van die dwarsbeuk krijg je een theatrale scene
dimensie.
Dat theatrale aspect wordt benadrukt door de lichtinval. Vanuit die afstand
van het schip en die zijbeuken die relatief donker krijg je die veel feller
belichte dwarsbeuk.
2
, X.
De geschiedenis van de vroeg christelijke architectuur vond niet enkel plaat in Rome, maar ook
op andere plekken. Waaronder in ‘het heilig land’ (Jerusalem), waar de religie ontstaan is en
waar Christus gestorven is aan het kruis en waar hij herrijst. Waarin een heel andere typologie
zal worden gebruikt voor de architectuur, zelfde periode 330-35.
Bij de site van het heilig graf wordt een martyrium gebouwd. Voor dat martyrium wordt een soort
centraalbouw architectuur ontwikkelt, die verwijst naar de Romeinse masolea (Romeinse
keizers die na hun dood in een goddelijke status bevestigt worden. Zoals bv het Mausoleum van
Augustus.
Het type van het mausoleum wordt dus omgezet naar een centraalplan martyria
voor het Christelijk geloof. De Santa Costanza (340) dat oorspronkelijk gebouwd
werd door Constantina, de dochter van keizer Constantijn. Het wordt
overgenomen naar een centraalplan vroeg Christelijk, ook hier zoals bij de
Basilica is het van de buitenkant zeer simpel met nauwelijks decoratie.
Binnen is er een fantastische lichtinval in de centrale ruimte. Met zuilen
en kapitelen uit marmer en alles werd bekleed met mozaïek.
Het gebeurt parallel met de basilica bouw Christelijke gebouwen, je ziet
gelijkenissen in o.a. kapitelen. De Romeinse en vroeg Christelijke
bouwkunst gebeuren parallel en beïnvloeden elkaar.
De hele structuur had prachtige mozaïeken en goud dat het licht
moet weerspiegelen. Het interieur is ongelofelijk mooi en
mysterieus. De Santa Constanza geeft hoe die vroeg christelijke
architectuur in Rome als een laatste fase van de Romeinse
bouwkunst. Zowel in zijn grondplan van het mausoleum als in
sommige elementen zoals die kapitelen.
X. Milaan, Ravenna
Bij het verspreiden van die vroeg christelijke architectuur buiten Rome en ‘heilig land’, gaat die
een grote inventiviteit en variatie proces meemaken.
Een van de belangrijke architecturale centra van de vroeg
Christelijke periode wordt Milaan. Het feit dat Constantijn de zetel
van het RR van Rome naar Constantinopel verplaatst betekent voor
een deel het verval van Rome. Milaan wordt in 350 de residentie van
de keizer in Italië, wat betekent dat hij een paleis nodig heeft en
daarbij een kapel. Dat wordt de kerk S. Lorenzo die gebouwd wordt
vanaf de jaren 370. Er is een grote ruimtelijke en structurele
sofisticatie t.o.v. de basilieken. Hier zijn de referenties het centraal
plan van de keizerlijk mausolea, de keizerlijke paleizen en villa’s. Op een schaal dat kan
evenaren met de keizerlijke architectuur in Rome.
3
Oefeningcollege 1: Vroeg christelijke en de Byzantijnse architectuur
De vroege 3de eeuw is een periode van instabiliteit in het Romeinse rijk, economisch verval en
een grote ontevredenheid met heidendom. Er komen een reeks nieuwe religies vanuit het
Midden Oosten, die andere dingen te bieden hebben dan het veel godendom van de Romeinen.
Sommige van die religies dragen met zich een belofte van verlossing en een mogelijkheid tot
persoonlijke identificatie met god. Het Christendom is één van die nieuwe religies, het brengt
terug hoop tijdens een periode van verval en onzekerheid. De evolutie van het Christendom was
heel traag gegaan, maar tegen het jaar 250 is de helft van de bevolking in klein Azië (Turkije en
Palestina) Christelijk. In Rome ca 50 000 Christenen in 250, het is in principe een onwettelijke
religie. Maar ze wordt wel getolereerd, omdat het een proletarische bedoening het werd niet als
gevaarlijk gezien.
De eerste architectuur is heel bescheiden, omdat het een verbonden godsdienst was. In de
vroege periode waren het voornamelijk altaren opgezet in middenklasse woningen. De eerste
architectuur dat we kennen van de vroege christenen zijn catacomben, begraafplaatsen voor
vroege christenen. Ze zijn ondergronds, wat het gevolg was van de te duren prijzen voor grond
dat nodig waren voor tombes.
De hele situatie voor het Christendom veranderd met de legende van het visioen in 312 dat
Keizer Constantijn geconfronteerd werd met het brandend kruis.
Vanaf dat moment wordt het kruis het symbool van het Christendom, want de keizer beslist in
313 om het Christendom te legitimeren en wordt zelf het hoofd van de religie: pontifex maximus.
Het Christendom wordt de officiële staatsreligie. In 330 zal hij de zetel van Rome verplaatsen
naar Byzantium, dat hij herdoopt naar Byzantium en dat start van splitsing van Oost en West RR.
Als staatsreligie krijgt het Christendom een
keizerlijk aura. Constantijn liet in 315 een
boog voor zichzelf bouwen en het Colossus
van Constantijn 312-315 (gigantisch beeld
van hem, waar restanten van over zijn
gebleven.
Dat hele keizerlijke aura rond het Christendom gaat ook het Christus figuur bepalen. Christus die
evolueert van bescheiden herder en prediker naar de majestueuze Keizer. Het betekent dat een
nieuwe monumentale architectuur noodzakelijk is voor die Keizerlijke religie.
Het probleem was om te beslissen welke architecturale uitdrukking te kiezen voor het
Christendom. De tempel werd uitgesloten, omdat het verbonden was aan Heidense cultuur en
een praktisch probleem ( de tempel was een plek waar het ritueel zelf zich buiten afspeelde).
Het Christendom was ontwikkelt als een binnenhuis gebeurtenis, want oorspronkelijk
verbonden. Ook is de eucharistie een soort van maaltijd, dus het speelt zich binnen af. Tegen de
4de eeuw is het christelijke ritueel meer complex geworden: processie, altaar, scheiding clerus
en de gelovigen, de catecheten ( de nog niet gedoopte). Dus al die categorieën moeten een plek
1
,vinden in een binnenruimte. De eerste monumentale christelijke kerk werd gerealiseerd vanaf
313 op het moment dat Constantijn het paleis Lateranen schenkt aan de bisschop (paus) van
Rome. Naast het paleis wordt de bouw van de eerste vroeg Christelijke kerk gestart: San
Giovanni in Laterano. Het model volgt de functionele logica namelijk: de processie van de
bisschop en de clerus die doorheen een lang schip gebeurt, de gelovigen in de zijbeuken en de
catecheten nog verder achteraan. De clerus in een majestueuze absis, gescheiden van de
gelovigen. De Romeinse Basilica (publieke hal, tribune voor keizer, rechtspraak) typologie sluit
aan bij de noden van een Christelijk gebouw en dus ze nemen dat type gebouw over.
Schema Romeinse Basilica vergeleken met plan St Giovanni (313-
320). Het rood aangeduiden in de basilica was bedoeld voor de
keizer en je ziet hoe dat de absis wordt waar de bisschop/priester
plaats kan nemen. Je ziet hoe het middenschip wordt overgenomen
met de zijbeuken. Je ziet dus dat het plan van de basilica heel
geschikt was om over te nemen.
Het verschil met de basilica was dat door hun seculiere functie waren
die minder gedecoreerd. Door de bekleding met marmer, bladgoud,
mozaïek krijg je een veel rijkere interieur decoratie. Fusie van kleur,
mysterieus licht, kostbare materialen. Tegenover de exterieurs dat super
sober waren.
S. Giovanni het archetype/standaard voor die christelijke basilieken en de meest belangrijke
wordt de oude Sint-Pietersbasiliek= San Pietro (330-333).
San Pietro wordt opgericht op de heuvel van het Vaticaan en wordt gebouwd over het martyrium
(begraafplaats Petrus, stichter kerk). Sint-Pieters is niet de kathedraal van Rome, dat is S.
Giovanni. Sint-Pieters is in essentie een overdekte begraafplaats.
De structuur van de oude Sint-Pietersbasiliek: Je hebt eerst een
atrium, waar grote groepen geloven kunnen toekomen in
afwachten tot het betreden van de basiliek zelf. Toetreding gebeurt
via de narthex/portiek met 5 poorten, waarachter het schip ligt dat
loopt tot aan het dwarsbeuk/transept (nieuw tov Laterano) het is
verbonden met het idee van een martyrium. IN dat transept
worden de relieken geplaats en honderden tombes. Door de
toevoeging van die dwarsbeuk krijg je een theatrale scene
dimensie.
Dat theatrale aspect wordt benadrukt door de lichtinval. Vanuit die afstand
van het schip en die zijbeuken die relatief donker krijg je die veel feller
belichte dwarsbeuk.
2
, X.
De geschiedenis van de vroeg christelijke architectuur vond niet enkel plaat in Rome, maar ook
op andere plekken. Waaronder in ‘het heilig land’ (Jerusalem), waar de religie ontstaan is en
waar Christus gestorven is aan het kruis en waar hij herrijst. Waarin een heel andere typologie
zal worden gebruikt voor de architectuur, zelfde periode 330-35.
Bij de site van het heilig graf wordt een martyrium gebouwd. Voor dat martyrium wordt een soort
centraalbouw architectuur ontwikkelt, die verwijst naar de Romeinse masolea (Romeinse
keizers die na hun dood in een goddelijke status bevestigt worden. Zoals bv het Mausoleum van
Augustus.
Het type van het mausoleum wordt dus omgezet naar een centraalplan martyria
voor het Christelijk geloof. De Santa Costanza (340) dat oorspronkelijk gebouwd
werd door Constantina, de dochter van keizer Constantijn. Het wordt
overgenomen naar een centraalplan vroeg Christelijk, ook hier zoals bij de
Basilica is het van de buitenkant zeer simpel met nauwelijks decoratie.
Binnen is er een fantastische lichtinval in de centrale ruimte. Met zuilen
en kapitelen uit marmer en alles werd bekleed met mozaïek.
Het gebeurt parallel met de basilica bouw Christelijke gebouwen, je ziet
gelijkenissen in o.a. kapitelen. De Romeinse en vroeg Christelijke
bouwkunst gebeuren parallel en beïnvloeden elkaar.
De hele structuur had prachtige mozaïeken en goud dat het licht
moet weerspiegelen. Het interieur is ongelofelijk mooi en
mysterieus. De Santa Constanza geeft hoe die vroeg christelijke
architectuur in Rome als een laatste fase van de Romeinse
bouwkunst. Zowel in zijn grondplan van het mausoleum als in
sommige elementen zoals die kapitelen.
X. Milaan, Ravenna
Bij het verspreiden van die vroeg christelijke architectuur buiten Rome en ‘heilig land’, gaat die
een grote inventiviteit en variatie proces meemaken.
Een van de belangrijke architecturale centra van de vroeg
Christelijke periode wordt Milaan. Het feit dat Constantijn de zetel
van het RR van Rome naar Constantinopel verplaatst betekent voor
een deel het verval van Rome. Milaan wordt in 350 de residentie van
de keizer in Italië, wat betekent dat hij een paleis nodig heeft en
daarbij een kapel. Dat wordt de kerk S. Lorenzo die gebouwd wordt
vanaf de jaren 370. Er is een grote ruimtelijke en structurele
sofisticatie t.o.v. de basilieken. Hier zijn de referenties het centraal
plan van de keizerlijk mausolea, de keizerlijke paleizen en villa’s. Op een schaal dat kan
evenaren met de keizerlijke architectuur in Rome.
3
