H1: ETHIEK
1.1 Begrippenkader
Wat de prof niet gezien heeft in de les, moet je niet kennen!! Slides = leerstof.
WAARDEN (abstract, algemeen)
Algemene morele uitgangspunten, aspecten van het leven die we belangrijk (‘waardevol’)
vinden. Drukken een beoordeling of evaluatie uit:
bv. “Tolerantie is de basis van onze democratie.”
“Alles staat of valt bij eerlijkheid.”
“Gezondheid is een kostbaar goed.”
Het woord “waarde” geeft een gewicht aan een woord. Zo zie je dat tolerantie verondersteld
wordt van dat democartei zeer belangrijk is. Tolerantie wordt als basis gezien en wordt
verondersteld van een waarde te zijn.
Is eerlijkheid een waarde opzich? Is dit altijd iets goeds? Eerlijkheid is iets om na te streven.
DEUGDEN
Waardevolle karaktereigenschappen noemen we DEUGDEN:
bv. vriendelijkheid, eerlijkheid, bescheidenheid
Deugde is iets anders als een waarde…
NORMEN (concreet)
Concrete gedragsbepalingen, specifieke regels die ons voorschrijven wat we moeten of
mogen doen. Drukken een plicht of een permissie of een verbod uit.
bv. “breek nooit je belofte”
“een leugentje om bestwil is toegestaan” (normatieve uitspraak)
“je moet de waarheid spreken”
Je gaat ervanuit dat beloftes nakomen een waarde is. Een norm is afgeleid uit een waarde. Je
kan het zien als een soort gedragswet. Een plicht is het tegenovergestelde van een verbod,
en binnen die plicht vind je een permissie.
VOORBEELDEN
Waarden: veiligheid, vrijheid, vriendschap, rechtvaardigheid, integriteit.
Normen: wees eerlijk, werk af waaraan je begint, wees mild voor de anderen.
Vergelijk met nieuwjaarsvoornemens.
Waarden: algemene, abstracte zaken waar je meer aandacht aan wil besteden, vb. meer tijd
doorbrengen met vrienden, familie.
Normen: concrete gedragsregels om je leven anders in te richten, vb. wekelijks gaan sporten,
stoppen met roken, elke dag een uur klassieke muziek beluisteren.
,MOREEL
Wat overeenstemt met de heersende waarden en normen
bv. de zieken verzorgen
Ethiek houdt zich bezig met alles wat ethiek is, wat zich bezig houdt met waarden en
normen. Je kan moreel gebruiken als het tegenovergestelde immoreel, wat alle waarden en
normen schendt.
IMMOREEL
Wat de heersende waarden en normen schendt
bv. uitsluiting o.b.v. racisme
A-MOREEL
Waarbij geen waarden en normen betrokken zijn
bv. “De zon komt op in het oosten.”
Afbakening domein van de ethiek: moreel versus a-moreel
Het gaat om een “waarde”, di eniets met de ethiek te maken hebben. Je kan amoreel ook
zien als het tegenovergestelde van moreel. (Deze persoon is goed =moreel, deze persoon is
slecht =amoreel)
De ethiek bevindt zich hier: amoreel >< moreel
MORAAL
Stelsel van normen en waarden, dat betrekking heeft op het handelen van mensen
“in de moraal van de antiek-Griekse cultuur stond dapperheid hoog aangeschreven”
Er zijn verschillende moralen volgens strekkingen, culturen, …
ETHIEK
Studie van normen en waarden, die zich richt op de vraag welke normen en waarden we
kunnen rechtvaardigen
bv. “Waarom moeten we gezondheid beschouwen als een belangrijke waarde?”
Ethiek reflecteert over verschillende waarde en normen, wat dit zal onderzoeken. Niet op
een descriptieve manier (job van sociologen, antroppologen,…) , maar ook stellen van een
normatieve vraag. Het vraagt zich af of dit wel verantwoordbaar, terecht is. De ethiek zelf is
ook op zoek naar normen en manieren om te zeggen dat het zo wel/niet moet zijn.
Moraal: je kan ook onderscheid maken tussen een publieke en een persoonlijke moraal.
Moraal: de normen en waarden die er zijn, die heersen of gelden in een bepaalde cultuur.
Ethiek: de systematische reflectie op die geldende moraal.
RECHTVAARDIGING
Kerntaak van de ethiek
• niet beschrijven (descriptief), bv. antropologie, rechtsgeleerdheid
• niet verklaren (oorzaken), bv. sociologie, geschiedenis
• geldigheid onderzoeken van waarden en normen
,Zoals eerder gezegd, zal antropologie descriptief handelen, beschrijvend. De geschiedenis
kan verklaren hoe zaken zijn doorgegeven. De sociologie kan verklaren van bepaalde
waarden. Biologie kan ook verklaren. Ethiek niet! Ethiek zal zich focussen op de geldigheid
van waarden en normen. De morele geldigheid is nog iets anders dan zeggen dat het
verklaarbaar is, of het wel of niet juist zou zijn.
“Ik begrijp dat de drugsdealer pleit voor de legalisering van drugs, maar is dit ook goed?” De
tweede vraag kan niet worden beantwoord door de sociologie, maar wel door de ethiek.
Om het anders te stellen: ethiek is niet beschrijvend of descriptief, zij stelt zich niet tevreden
met het beschrijven van de bestaande toestand en het aangeven van de oorzaken daarvan.
Ethiek is normatief. Zij beweegt zich altijd op het niveau van hoe iets zou moeten zijn.
Descriptief: wat zich beperkt tot ‘wat is’ en die toestand tracht te beschrijven.
Normatief: wat zich richt op ‘wat zou moeten zijn’ en dat ideaal tracht voor te schrijven.
HOE RECHTVAARDIG JE EEN NORM?
NIET door oorzaken te formuleren
WEL door redenen te formuleren voor die norm
à Welke normen en waarden kunnen we met goede redenen verdedigen?
à Wanneer kunnen we spreken van goede redenen?
OORZAKEN EN REDENEN
Oorzaken werkt als een soort van ketting van causale, oorzakelijke verbanden. Iets heeft jou
er toe tot gebracht.
Een reden is iets at zich situeert in jouw bewustzijn en dat in jouw toekomst geprojecteerd
wordt. Het heeft een ideëele kant, maar kan ook praktische zaken hebben. Een reden is iets
waar jij naartoe wil werken. Vb. Ik ga naar de les want ik wil slagen.
NORMATIEF
De ethiek is zelf normatief: ze vormt een oordeel over de geldende normen en waarden en
geeft dus aan welke normen en waarden we zouden moeten naleven (moreel versus
immoreel)
Normatief: het vormt een oordeel en zegt wat we zouden moeten doen. Het zegt wat
(i)moreel is.
ETHIEK: WETENSCHAPPELIJKE DISCIPLINE
Een raadseltje uit de fysica (situatie zonder luchtweerstand)
a. Een steen die twee keer zo zwaar is, komt twee keer sneller neer
b. Een steen die twee keer zo zwaar is, komt vier keer sneller neer
c. Het gewicht speelt geen rol: zelfs een pluimpje en een betonblok zouden even snel
neerkomen
Iedereen begrijpt dat het antwoord op deze vraag een feitelijke onderbouwing nodig heeft.
Het is geen kwestie van mening. Dat is hoe de moderne wetenschap begrepen wordt: feiten.
, Ethiek, het systematisch nadenken over de heersende moraal, streeft zoals andere
wetenschappen naar een vorm van objectieve geldigheid. Neem bovenstaand raadseltje uit
de fysica: niemand zal beweren dat a/b/c een kwestie van persoonlijke mening is.
Je kan dit als analogie gebruiken om te begrijpen waarom ethiek een ‘wetenschappelijke’
discipline is: ze is geen allegaartje van persoonlijke meningen, standpunten, overtuigingen.
Toch is er een belangrijk verschil. De meeste wetenschappen geven een verklaring of
beschrijving van de fenomenen die ze behandelen. Ethiek concentreert zich op de vraag naar
rechtvaardiging. Ze onderzoekt niet wat de oorzaken zijn, maar of er goede redenen kunnen
gegeven worden.
Ethiek is een wetenschappelijke discipline, maar wel van een andere soort.
1.2 Het funderingsprobleem
Ethiek is een soort wetenschap. Maar op wat baseert het zich dan?
LOGISCHE KLOOF TUSSEN ZIJN EN BEHOREN (MOETEN)
Uit de constatering dat iets het geval is, volgt niet dat
we iets moeten doen (of nalaten); uit een feit kan niet zonder meer een norm worden
afgeleid. Met enkel feiten geraak je niet ver.
Niet geldig: vlees eten veroorzaakt leed bij dieren we mogen geen vlees eten
Dit is niet logisch. A volgt niet uit B. Uit feiten kan je geen normen afleiden.
TWEE VERREGAANDE IMPLICATIES
1) Het hele wetenschappelijke instrumentarium van feiten, verklaringen, experimenteel
bewijs, etc. is niet bruikbaar in de ethiek.
Feiten, verklaringen, … zijn niet bruikbaar in de ethiek. Met feiten kom je niet ver in de
ethiek.
2) De hele (exacte) wetenschap kan geen sluitend argument geven over hoe we ons leven
moeten leiden.
De geneeskunde kan jou niet vertellen hoe je moet leven.
GEEN ULTIEME FUNDERING
Een correcte redenering om normen te rechtvaardigen bevat naast feitelijke ook normatieve
argumenten.
Wel geldig!
a) Vlees eten veroorzaakt leed bij dieren.
b) We mogen geen leed veroorzaken bij dieren we mogen geen vlees eten.
Bij een feit komt er een normatieve uitspraak bij. Enkel als je de norm en een feit
samenvoegt, kan je afleiden dat je geen vlees mag eten.
Puur op basis van de feiten, kan je dus geen normen afleiden. Hiervoor heb je een norm
nodig. Zodat die geldig kan zijn, heb je ook een normatieve legitimatie nodig. Dit noemt men
een regressus ad infinitum.
1.1 Begrippenkader
Wat de prof niet gezien heeft in de les, moet je niet kennen!! Slides = leerstof.
WAARDEN (abstract, algemeen)
Algemene morele uitgangspunten, aspecten van het leven die we belangrijk (‘waardevol’)
vinden. Drukken een beoordeling of evaluatie uit:
bv. “Tolerantie is de basis van onze democratie.”
“Alles staat of valt bij eerlijkheid.”
“Gezondheid is een kostbaar goed.”
Het woord “waarde” geeft een gewicht aan een woord. Zo zie je dat tolerantie verondersteld
wordt van dat democartei zeer belangrijk is. Tolerantie wordt als basis gezien en wordt
verondersteld van een waarde te zijn.
Is eerlijkheid een waarde opzich? Is dit altijd iets goeds? Eerlijkheid is iets om na te streven.
DEUGDEN
Waardevolle karaktereigenschappen noemen we DEUGDEN:
bv. vriendelijkheid, eerlijkheid, bescheidenheid
Deugde is iets anders als een waarde…
NORMEN (concreet)
Concrete gedragsbepalingen, specifieke regels die ons voorschrijven wat we moeten of
mogen doen. Drukken een plicht of een permissie of een verbod uit.
bv. “breek nooit je belofte”
“een leugentje om bestwil is toegestaan” (normatieve uitspraak)
“je moet de waarheid spreken”
Je gaat ervanuit dat beloftes nakomen een waarde is. Een norm is afgeleid uit een waarde. Je
kan het zien als een soort gedragswet. Een plicht is het tegenovergestelde van een verbod,
en binnen die plicht vind je een permissie.
VOORBEELDEN
Waarden: veiligheid, vrijheid, vriendschap, rechtvaardigheid, integriteit.
Normen: wees eerlijk, werk af waaraan je begint, wees mild voor de anderen.
Vergelijk met nieuwjaarsvoornemens.
Waarden: algemene, abstracte zaken waar je meer aandacht aan wil besteden, vb. meer tijd
doorbrengen met vrienden, familie.
Normen: concrete gedragsregels om je leven anders in te richten, vb. wekelijks gaan sporten,
stoppen met roken, elke dag een uur klassieke muziek beluisteren.
,MOREEL
Wat overeenstemt met de heersende waarden en normen
bv. de zieken verzorgen
Ethiek houdt zich bezig met alles wat ethiek is, wat zich bezig houdt met waarden en
normen. Je kan moreel gebruiken als het tegenovergestelde immoreel, wat alle waarden en
normen schendt.
IMMOREEL
Wat de heersende waarden en normen schendt
bv. uitsluiting o.b.v. racisme
A-MOREEL
Waarbij geen waarden en normen betrokken zijn
bv. “De zon komt op in het oosten.”
Afbakening domein van de ethiek: moreel versus a-moreel
Het gaat om een “waarde”, di eniets met de ethiek te maken hebben. Je kan amoreel ook
zien als het tegenovergestelde van moreel. (Deze persoon is goed =moreel, deze persoon is
slecht =amoreel)
De ethiek bevindt zich hier: amoreel >< moreel
MORAAL
Stelsel van normen en waarden, dat betrekking heeft op het handelen van mensen
“in de moraal van de antiek-Griekse cultuur stond dapperheid hoog aangeschreven”
Er zijn verschillende moralen volgens strekkingen, culturen, …
ETHIEK
Studie van normen en waarden, die zich richt op de vraag welke normen en waarden we
kunnen rechtvaardigen
bv. “Waarom moeten we gezondheid beschouwen als een belangrijke waarde?”
Ethiek reflecteert over verschillende waarde en normen, wat dit zal onderzoeken. Niet op
een descriptieve manier (job van sociologen, antroppologen,…) , maar ook stellen van een
normatieve vraag. Het vraagt zich af of dit wel verantwoordbaar, terecht is. De ethiek zelf is
ook op zoek naar normen en manieren om te zeggen dat het zo wel/niet moet zijn.
Moraal: je kan ook onderscheid maken tussen een publieke en een persoonlijke moraal.
Moraal: de normen en waarden die er zijn, die heersen of gelden in een bepaalde cultuur.
Ethiek: de systematische reflectie op die geldende moraal.
RECHTVAARDIGING
Kerntaak van de ethiek
• niet beschrijven (descriptief), bv. antropologie, rechtsgeleerdheid
• niet verklaren (oorzaken), bv. sociologie, geschiedenis
• geldigheid onderzoeken van waarden en normen
,Zoals eerder gezegd, zal antropologie descriptief handelen, beschrijvend. De geschiedenis
kan verklaren hoe zaken zijn doorgegeven. De sociologie kan verklaren van bepaalde
waarden. Biologie kan ook verklaren. Ethiek niet! Ethiek zal zich focussen op de geldigheid
van waarden en normen. De morele geldigheid is nog iets anders dan zeggen dat het
verklaarbaar is, of het wel of niet juist zou zijn.
“Ik begrijp dat de drugsdealer pleit voor de legalisering van drugs, maar is dit ook goed?” De
tweede vraag kan niet worden beantwoord door de sociologie, maar wel door de ethiek.
Om het anders te stellen: ethiek is niet beschrijvend of descriptief, zij stelt zich niet tevreden
met het beschrijven van de bestaande toestand en het aangeven van de oorzaken daarvan.
Ethiek is normatief. Zij beweegt zich altijd op het niveau van hoe iets zou moeten zijn.
Descriptief: wat zich beperkt tot ‘wat is’ en die toestand tracht te beschrijven.
Normatief: wat zich richt op ‘wat zou moeten zijn’ en dat ideaal tracht voor te schrijven.
HOE RECHTVAARDIG JE EEN NORM?
NIET door oorzaken te formuleren
WEL door redenen te formuleren voor die norm
à Welke normen en waarden kunnen we met goede redenen verdedigen?
à Wanneer kunnen we spreken van goede redenen?
OORZAKEN EN REDENEN
Oorzaken werkt als een soort van ketting van causale, oorzakelijke verbanden. Iets heeft jou
er toe tot gebracht.
Een reden is iets at zich situeert in jouw bewustzijn en dat in jouw toekomst geprojecteerd
wordt. Het heeft een ideëele kant, maar kan ook praktische zaken hebben. Een reden is iets
waar jij naartoe wil werken. Vb. Ik ga naar de les want ik wil slagen.
NORMATIEF
De ethiek is zelf normatief: ze vormt een oordeel over de geldende normen en waarden en
geeft dus aan welke normen en waarden we zouden moeten naleven (moreel versus
immoreel)
Normatief: het vormt een oordeel en zegt wat we zouden moeten doen. Het zegt wat
(i)moreel is.
ETHIEK: WETENSCHAPPELIJKE DISCIPLINE
Een raadseltje uit de fysica (situatie zonder luchtweerstand)
a. Een steen die twee keer zo zwaar is, komt twee keer sneller neer
b. Een steen die twee keer zo zwaar is, komt vier keer sneller neer
c. Het gewicht speelt geen rol: zelfs een pluimpje en een betonblok zouden even snel
neerkomen
Iedereen begrijpt dat het antwoord op deze vraag een feitelijke onderbouwing nodig heeft.
Het is geen kwestie van mening. Dat is hoe de moderne wetenschap begrepen wordt: feiten.
, Ethiek, het systematisch nadenken over de heersende moraal, streeft zoals andere
wetenschappen naar een vorm van objectieve geldigheid. Neem bovenstaand raadseltje uit
de fysica: niemand zal beweren dat a/b/c een kwestie van persoonlijke mening is.
Je kan dit als analogie gebruiken om te begrijpen waarom ethiek een ‘wetenschappelijke’
discipline is: ze is geen allegaartje van persoonlijke meningen, standpunten, overtuigingen.
Toch is er een belangrijk verschil. De meeste wetenschappen geven een verklaring of
beschrijving van de fenomenen die ze behandelen. Ethiek concentreert zich op de vraag naar
rechtvaardiging. Ze onderzoekt niet wat de oorzaken zijn, maar of er goede redenen kunnen
gegeven worden.
Ethiek is een wetenschappelijke discipline, maar wel van een andere soort.
1.2 Het funderingsprobleem
Ethiek is een soort wetenschap. Maar op wat baseert het zich dan?
LOGISCHE KLOOF TUSSEN ZIJN EN BEHOREN (MOETEN)
Uit de constatering dat iets het geval is, volgt niet dat
we iets moeten doen (of nalaten); uit een feit kan niet zonder meer een norm worden
afgeleid. Met enkel feiten geraak je niet ver.
Niet geldig: vlees eten veroorzaakt leed bij dieren we mogen geen vlees eten
Dit is niet logisch. A volgt niet uit B. Uit feiten kan je geen normen afleiden.
TWEE VERREGAANDE IMPLICATIES
1) Het hele wetenschappelijke instrumentarium van feiten, verklaringen, experimenteel
bewijs, etc. is niet bruikbaar in de ethiek.
Feiten, verklaringen, … zijn niet bruikbaar in de ethiek. Met feiten kom je niet ver in de
ethiek.
2) De hele (exacte) wetenschap kan geen sluitend argument geven over hoe we ons leven
moeten leiden.
De geneeskunde kan jou niet vertellen hoe je moet leven.
GEEN ULTIEME FUNDERING
Een correcte redenering om normen te rechtvaardigen bevat naast feitelijke ook normatieve
argumenten.
Wel geldig!
a) Vlees eten veroorzaakt leed bij dieren.
b) We mogen geen leed veroorzaken bij dieren we mogen geen vlees eten.
Bij een feit komt er een normatieve uitspraak bij. Enkel als je de norm en een feit
samenvoegt, kan je afleiden dat je geen vlees mag eten.
Puur op basis van de feiten, kan je dus geen normen afleiden. Hiervoor heb je een norm
nodig. Zodat die geldig kan zijn, heb je ook een normatieve legitimatie nodig. Dit noemt men
een regressus ad infinitum.
