Stad en ruimte
Inhoudsopgave
13/02 – Les 1 De ruimtelijkheid van het sociale leven ........................................................ 4
Wat is ruimte? .................................................................................................................... 4
Sociologie en ruimte ........................................................................................................... 5
Spatial turn ......................................................................................................................... 6
Sociale productie van de ruimte .......................................................................................... 7
Ruimte en sociologie vandaag ............................................................................................. 9
Ruimte en gender ............................................................................................................ 9
Ruimte en seksualiteit ................................................................................................... 10
Ruimte en etniciteit ....................................................................................................... 10
Les 2: Dimensies van de sociale ruimte .......................................................................... 10
Opeenvolgende spatial turns ............................................................................................. 11
Dimensies van de sociale ruimte – 4 sleuteldimensies van Socio-Spatial relations ............... 11
1. Plaats.................................................................................................................. 11
2. Territorium .......................................................................................................... 12
3. (Geografische) schaal .......................................................................................... 13
4. Netwerk .................................................................................................................... 14
Opdracht 1 .................................................................................................................... 15
Les 3: Natie- en staatsvorming ....................................................................................... 15
Staten en naties ................................................................................................................ 16
Ontstaan van naties .......................................................................................................... 17
Drie manieren om oorlogsmiddelen te verzamelen ......................................................... 18
Ontstaan van naties .......................................................................................................... 19
Ontstaan van naties I: burgerlijke revoluties.................................................................... 19
Hedendaags nationalisme ................................................................................................ 21
Natie-staat ....................................................................................................................... 21
Les 4: De staat in het wereldsysteem: de schaalproblematiek ......................................... 21
Staat in wereldsysteem: een wereldsysteemanalyse perspectief ........................................ 22
Wereldsysteemanalyse ................................................................................................. 23
Ontstaan kapitalistische wereldeconomie (KWE) ............................................................ 24
Sociale productie van schaal: de case van natie-staatvorming in België ............................... 25
1
, Natie-staatvorming in België .......................................................................................... 25
Sociaal economische breuklijn 1830-1910 ..................................................................... 25
Economische breuklijn 1910-1960 ................................................................................. 26
Economische breuklijn 1960-nu ..................................................................................... 27
BREUKLIJN RELIGIEUS – SECULIER ................................................................................ 27
Taalkundige breuklijn..................................................................................................... 28
Communautarisering .................................................................................................... 28
Les 5: Globalisering en Ruimte ....................................................................................... 29
Wat is globalisering? ......................................................................................................... 30
Kenmerken ................................................................................................................... 30
Kanttekeningen ................................................................................................................ 31
Verzet tegen globalisering .............................................................................................. 32
Verzwakking natiestaat .................................................................................................. 32
Nieuwe mengvormen..................................................................................................... 33
Globalisering en de stad .................................................................................................... 33
Wereldsteden hiërarchie ............................................................................................... 33
Globalisering en ongelijkheid in steden .......................................................................... 34
4 dimensies van sociale ruimte.......................................................................................... 34
Les 6: Stad, plaats en gemeenschapsvorming ................................................................. 34
Wat is een ‘gemeenschap’?............................................................................................... 34
Evolutie in gemeenschapsstudies...................................................................................... 35
Klassieke sociologie ...................................................................................................... 36
Hoogtepunt gemeenschapsstudies (1940-1960) ............................................................. 37
De dood van gemeenschapsstudies? (1970-…) ............................................................... 38
Gemeenschap in de stad .................................................................................................. 39
Case: leefstraten in Gent................................................................................................... 40
Les 7: Het platteland, een excursie in rurale sociologie ................................................... 41
Afbakening platteland ....................................................................................................... 41
Hoe zit het in Vlaanderen? ............................................................................................. 41
Platteland als sociale ruimte ............................................................................................. 42
Traditionele opvattingen sociale leven op platteland ....................................................... 42
Vergrijzing op het platteland........................................................................................... 45
Naar een ander perspectief op dorpen ............................................................................... 45
Les 8: Publieke, parochiale en private ruimte .................................................................. 46
Private, parochiale en publieke ruimtes ............................................................................. 46
2
, Sociaal leven in publieke ruimtes....................................................................................... 47
Drie interactieprincipes in publieke ruimte (Lofland) ....................................................... 47
Drie typen relaties in publieke ruimtes (Lofland) ............................................................. 47
Publieke ruimte en het publieke domein ............................................................................ 48
Drie ontwerpvertogen over publieke ruimte (Hajer & Reijndorp) ....................................... 48
Publiek domein in publieke ruimte?................................................................................ 48
Gastcollege dr. Elina Volodchenko – Gemeenschapsinfrastructuur ..................................... 48
Definities ...................................................................................................................... 49
Stand van zaken van gemeenschapsinfrastructuur in België ............................................ 50
Actuele discusies .......................................................................................................... 50
Opdracht 2 ....................................................................................................................... 51
L9: De heropleving van de stad als politieke actor? ......................................................... 51
Proloog: Gentse trekzakrevolutie ....................................................................................... 51
Hoe nationale staten de wereld gingen beheersen .............................................................. 52
Grenzen van de nationale politiek (in Europa) ..................................................................... 53
1. Solidariteit (herverdeling binnen de welvaartsstaat) .................................................... 54
2. Diversiteit (inclusiviteit en open grenzen) .................................................................... 54
Naar andere, stedelijke vorm van democratische politiek ................................................... 55
We kijken te veel ‘als een staat’: ..................................................................................... 56
We moeten leren kijken ‘als een stad’............................................................................. 56
Terug naar het stedelijk middenveld ................................................................................... 56
Elk hoofdstuk leren met achtergrondfiche erbij!!
3
, 13/02 – Les 1 De ruimtelijkheid van het sociale leven
Opzet
- Bestuderen hoe samenleven tussen mensen ruimtelijk georganiseerd is, met een
bijzondere focus op steden
- Verschillende geografische schalen: van pleinen en straten over wijken en steden tot
nationale staten en de wereldeconomie
→Ruimte is dus niet enkel pleinen, straten,… (micro) maar ook tot op het niveau van staten,
wereldeconomie (macro)
- Aan hand van sociaal-ruimtelijke theorieën en concrete cases
Praktisch
Leerstof: slides, hoorcolleges (lesnota’s zijn belangrijk!) en verplichte literatuur. Geen
cursus/boek
- Achtergrondnota’s per college om studeren te ondersteunen
- Geen lesopnames: fysieke aanwezigheid aangewezen
- Twee opdrachten tijdens semester (ook aankondiging via Black Board): individueel te
maken, collectieve feedback
Examen
Mondeling examen met schriftelijke voorbereiding:
- peilen naar kennis van en inzicht in de leerstof – definities en concepten precies
kunnen definiëren + voorbeelden van kunnen geven.
- studenten moeten relaties kunnen leggen tussen verschillende delen van leerstof en
kennis kunnen toepassen op concrete voorbeelden.
- Niet open boek
- examen op 90% van totaalscore; 10% op individuele opdracht tijdens semester
→ in examen wordt ook naar 1 van de 2 individuele opdrachten gevraagd.
Dit college:
- Wat is ruimte?
- Sociologie en ruimte
- ‘Spatial turn’
- Sociale productie van ruimte
- Ruimte en sociologie vandaag
Wat is ruimte?
Ruimte is een zeer abstract begrip, maar wel een kerndimensie van onze realiteit. Gaat over veel
dingen tegelijkertijd.
Ruimte = datgene wat ‘gelijktijdige co-existentie’ mogelijk maakt. Die dimensie van de realiteit
die het mogelijk maakt dat er gelijktijdig verschillende dingen kunnen gebeuren. Als alles op 1
punt moest gebeuren, zou dit niet gaan.
Het tegelijkertijd bestaan van verschillende trajecten.
4
Inhoudsopgave
13/02 – Les 1 De ruimtelijkheid van het sociale leven ........................................................ 4
Wat is ruimte? .................................................................................................................... 4
Sociologie en ruimte ........................................................................................................... 5
Spatial turn ......................................................................................................................... 6
Sociale productie van de ruimte .......................................................................................... 7
Ruimte en sociologie vandaag ............................................................................................. 9
Ruimte en gender ............................................................................................................ 9
Ruimte en seksualiteit ................................................................................................... 10
Ruimte en etniciteit ....................................................................................................... 10
Les 2: Dimensies van de sociale ruimte .......................................................................... 10
Opeenvolgende spatial turns ............................................................................................. 11
Dimensies van de sociale ruimte – 4 sleuteldimensies van Socio-Spatial relations ............... 11
1. Plaats.................................................................................................................. 11
2. Territorium .......................................................................................................... 12
3. (Geografische) schaal .......................................................................................... 13
4. Netwerk .................................................................................................................... 14
Opdracht 1 .................................................................................................................... 15
Les 3: Natie- en staatsvorming ....................................................................................... 15
Staten en naties ................................................................................................................ 16
Ontstaan van naties .......................................................................................................... 17
Drie manieren om oorlogsmiddelen te verzamelen ......................................................... 18
Ontstaan van naties .......................................................................................................... 19
Ontstaan van naties I: burgerlijke revoluties.................................................................... 19
Hedendaags nationalisme ................................................................................................ 21
Natie-staat ....................................................................................................................... 21
Les 4: De staat in het wereldsysteem: de schaalproblematiek ......................................... 21
Staat in wereldsysteem: een wereldsysteemanalyse perspectief ........................................ 22
Wereldsysteemanalyse ................................................................................................. 23
Ontstaan kapitalistische wereldeconomie (KWE) ............................................................ 24
Sociale productie van schaal: de case van natie-staatvorming in België ............................... 25
1
, Natie-staatvorming in België .......................................................................................... 25
Sociaal economische breuklijn 1830-1910 ..................................................................... 25
Economische breuklijn 1910-1960 ................................................................................. 26
Economische breuklijn 1960-nu ..................................................................................... 27
BREUKLIJN RELIGIEUS – SECULIER ................................................................................ 27
Taalkundige breuklijn..................................................................................................... 28
Communautarisering .................................................................................................... 28
Les 5: Globalisering en Ruimte ....................................................................................... 29
Wat is globalisering? ......................................................................................................... 30
Kenmerken ................................................................................................................... 30
Kanttekeningen ................................................................................................................ 31
Verzet tegen globalisering .............................................................................................. 32
Verzwakking natiestaat .................................................................................................. 32
Nieuwe mengvormen..................................................................................................... 33
Globalisering en de stad .................................................................................................... 33
Wereldsteden hiërarchie ............................................................................................... 33
Globalisering en ongelijkheid in steden .......................................................................... 34
4 dimensies van sociale ruimte.......................................................................................... 34
Les 6: Stad, plaats en gemeenschapsvorming ................................................................. 34
Wat is een ‘gemeenschap’?............................................................................................... 34
Evolutie in gemeenschapsstudies...................................................................................... 35
Klassieke sociologie ...................................................................................................... 36
Hoogtepunt gemeenschapsstudies (1940-1960) ............................................................. 37
De dood van gemeenschapsstudies? (1970-…) ............................................................... 38
Gemeenschap in de stad .................................................................................................. 39
Case: leefstraten in Gent................................................................................................... 40
Les 7: Het platteland, een excursie in rurale sociologie ................................................... 41
Afbakening platteland ....................................................................................................... 41
Hoe zit het in Vlaanderen? ............................................................................................. 41
Platteland als sociale ruimte ............................................................................................. 42
Traditionele opvattingen sociale leven op platteland ....................................................... 42
Vergrijzing op het platteland........................................................................................... 45
Naar een ander perspectief op dorpen ............................................................................... 45
Les 8: Publieke, parochiale en private ruimte .................................................................. 46
Private, parochiale en publieke ruimtes ............................................................................. 46
2
, Sociaal leven in publieke ruimtes....................................................................................... 47
Drie interactieprincipes in publieke ruimte (Lofland) ....................................................... 47
Drie typen relaties in publieke ruimtes (Lofland) ............................................................. 47
Publieke ruimte en het publieke domein ............................................................................ 48
Drie ontwerpvertogen over publieke ruimte (Hajer & Reijndorp) ....................................... 48
Publiek domein in publieke ruimte?................................................................................ 48
Gastcollege dr. Elina Volodchenko – Gemeenschapsinfrastructuur ..................................... 48
Definities ...................................................................................................................... 49
Stand van zaken van gemeenschapsinfrastructuur in België ............................................ 50
Actuele discusies .......................................................................................................... 50
Opdracht 2 ....................................................................................................................... 51
L9: De heropleving van de stad als politieke actor? ......................................................... 51
Proloog: Gentse trekzakrevolutie ....................................................................................... 51
Hoe nationale staten de wereld gingen beheersen .............................................................. 52
Grenzen van de nationale politiek (in Europa) ..................................................................... 53
1. Solidariteit (herverdeling binnen de welvaartsstaat) .................................................... 54
2. Diversiteit (inclusiviteit en open grenzen) .................................................................... 54
Naar andere, stedelijke vorm van democratische politiek ................................................... 55
We kijken te veel ‘als een staat’: ..................................................................................... 56
We moeten leren kijken ‘als een stad’............................................................................. 56
Terug naar het stedelijk middenveld ................................................................................... 56
Elk hoofdstuk leren met achtergrondfiche erbij!!
3
, 13/02 – Les 1 De ruimtelijkheid van het sociale leven
Opzet
- Bestuderen hoe samenleven tussen mensen ruimtelijk georganiseerd is, met een
bijzondere focus op steden
- Verschillende geografische schalen: van pleinen en straten over wijken en steden tot
nationale staten en de wereldeconomie
→Ruimte is dus niet enkel pleinen, straten,… (micro) maar ook tot op het niveau van staten,
wereldeconomie (macro)
- Aan hand van sociaal-ruimtelijke theorieën en concrete cases
Praktisch
Leerstof: slides, hoorcolleges (lesnota’s zijn belangrijk!) en verplichte literatuur. Geen
cursus/boek
- Achtergrondnota’s per college om studeren te ondersteunen
- Geen lesopnames: fysieke aanwezigheid aangewezen
- Twee opdrachten tijdens semester (ook aankondiging via Black Board): individueel te
maken, collectieve feedback
Examen
Mondeling examen met schriftelijke voorbereiding:
- peilen naar kennis van en inzicht in de leerstof – definities en concepten precies
kunnen definiëren + voorbeelden van kunnen geven.
- studenten moeten relaties kunnen leggen tussen verschillende delen van leerstof en
kennis kunnen toepassen op concrete voorbeelden.
- Niet open boek
- examen op 90% van totaalscore; 10% op individuele opdracht tijdens semester
→ in examen wordt ook naar 1 van de 2 individuele opdrachten gevraagd.
Dit college:
- Wat is ruimte?
- Sociologie en ruimte
- ‘Spatial turn’
- Sociale productie van ruimte
- Ruimte en sociologie vandaag
Wat is ruimte?
Ruimte is een zeer abstract begrip, maar wel een kerndimensie van onze realiteit. Gaat over veel
dingen tegelijkertijd.
Ruimte = datgene wat ‘gelijktijdige co-existentie’ mogelijk maakt. Die dimensie van de realiteit
die het mogelijk maakt dat er gelijktijdig verschillende dingen kunnen gebeuren. Als alles op 1
punt moest gebeuren, zou dit niet gaan.
Het tegelijkertijd bestaan van verschillende trajecten.
4
