Structuur en Conflict in het Globale
Zuiden
Academiejaar 2024-2025 prof. K. Bogaert.
Lessen:
Les 1: introductie
Filmpje Gaza
Artikel 2 van het Genocideverdrag (1948):
a. het doden van leden van de groep;
b. het toebrengen van ernstig lichamelijk of geestelijk letsel aan leden van de groep;
c. het opzettelijk aan de groep opleggen van levensvoorwaarden die gericht zijn op haar gehele
of gedeeltelijke lichamelijke vernietiging;
d. het nemen van maatregelen, bedoeld om geboorten binnen de groep te voorkomen;
e. het gewelddadig overbrengen van kinderen van de groep naar een andere groep.
Artikel 3: strafbare handelingen:
a. (het plegen van) genocide;
b. samenspanning om genocide te plegen;
c. rechtstreeks en openbaar aanzetten tot genocide;
d. poging tot genocide;
e. medeplichtigheid aan genocide.
Beide artikelen worden betrokken in de discussie of er al dan niet sprake is van genocide in Gaza
door Israël.
- Genocides kunnen op verschillende manieren voorkomen (industrieel uitroeien zoals in
de Holocaust, hongersnoden in Bengalen,…) → verschillende vormen van genocide.
Hieruit vloeide artikel 2 van het Genocideverdrag voort, dit zijn de verschillende vormen
van genocide
- Aanzetten tot, poging tot,… zijn strafbare handelingen met betrekking tot genocide, deze
zitten vervat in artikel 3.
Een belangrijk onderdeel van genocide is ‘de intentie om leven onmogelijk te maken’.
Is Gaza een sleutelmoment in de geschiedenis? (na crisis 2008, Arabische Lente, IS en
aanslagen, corona, Oekraïne). Toont dit moment aan dat de wereldverhoudingen aan het
veranderen zijn? Westen ‘kijkt toe en doet niets’ terwijl ze altijd het baken van normen en
waarden weren die verspreid moesten worden. Nu is het vooral het Globale Zuiden dat het
,morele kompas van de wereld voorstelt (Zuid-Afrika klaagt Israël aan bij het Gerechtshof van
Den Haag voor het plegen van genocide, het werd ontvankelijk verklaard en er was uitspraak van
tijdelijke voorwaarden).
Wat is het Globale Zuiden?
- Verwijst naar een collectief van op zich heel diverse landen, maar zegt wel iets over
bepaalde wereldverhoudingen
- Vroeger: ‘Derde Wereld, ontwikkelingslanden, niet-Westerse wereld’.
- Niet geheel geografisch (Australië hoort niet bij het Globale Zuiden)
Ontmanteling van het begrip:
- Zuiden: gedeelde geschiedenis: kolonialisme
- Globaal (mondiaal): ‘Global South’
o Interconnectie tussen verschillende plaatsen
o De manier waarop een bepaalde geografische regio vorm krijgt binnen en
vormgeeft aan een wereldsysteem; de globalisering
o Nuttig omwille van gelijkaardige structurele kenmerken, dynamieken en
machtsrelaties
o Aandacht voor economische ongelijkheid met het Globale Noorden
- Globale Zuiden als (subalterne) machtsrelatie:
o Niet enkel geografisch: ‘there are South in the geographic North and Norths in the
geographic Souths’
- Globale Zuiden als politieke verbeelding:
o Idem ‘Derde Wereld’ (Westen, SU, en ‘de rest’)
Gevaar voor Eurocentrisme
- Wat zegt een vak over het Globale Zuiden over ons? Waarom bestuderen wij hen en zij
ons veel minder?
- Studie van de Ander vereist andere concepten?
o Etnisch, religieus, stammen <-> communautair
o Traditioneel <-> modern, verlicht
o Etnisch-cultureel <-> Westers
o Religieus<-> seculier
- Zonder Globale Zuiden, Tweede Wereld, Derde Wereld, bestaat er geen Westen
o Het concept IS EN BLIJFT een sociale constructie
- In de constructie van zo’n wereldbeeld schuilt een machtsrelatie
- Wat is eurocentrisme? (Samir Amin)
o Onweerlegbare culturele verschillen die het verloop van de geschiedenis van
verschillende volkeren bepalen (wij vs. Zij)
o Het Westen (liberale democratie) als universeel model
o Minder aandacht voor de structurele dynamieken binnen een wereldsysteem
- Europese dominantie omwille van haar culturele/morele superioriteit?
o Universele normen en waarden zijn (oorspronkelijk) ‘onze’ (Westerse) normen en
waarden?
o “Eurocentrism is a culturalist phenomenon in the sense that it assumes the
existence of irreducibly cultural invariants that shape the historical paths of
, different peoples. Eurocentrism is therefore anti-universalist, since it is not
interested in seeking possible general laws of human evolution. But it does
present itself as universalist, for it claims that imitation of the Western model by
all peoples is the only solution to the challenge of our time.” (Samir Amin, 1988:
p.VII)
Is het zo dat universele normen en waarden van oorsprong ‘Westers’ zijn?
Universele mensenrechten: bewijst dat ook wij de mosterd elders halen.
In deze les zullen we het Eurocentrisme trachten te doorprikken, maar gebruik van bepaalde
concepten is onvermijdelijk:
- Nieuwe Wereld, Amerika, Indianen, het ‘Zuiden’, e.d.m.
- Europees perspectief is ons geval zelfs wenselijk
o Uiteraard is niet iedereen ‘gelijk’
o Maar ongelijkheid moet men verklaren (het is niet natuurlijk!)
- Aandacht voor de structuren en de politiek die een wereldsysteem vormgeven
o Breuklijnen tussen Globale Noorden (= Westen) en Globale Zuiden, binnen het
Noorden en binnen het Zuiden
o EN de manier waarop die breuklijnen met elkaar verbonden zijn
o → niet kijken naar het Globale Zuiden als de ANDER, maar als integraal
onderdeel van ONZE globalisering
- Dit vak is eigenlijk ook een vak over ons, ons economisch, politiek en sociaal systeem, zij
het vanuit het oogpunt van de landen in het Globale Zuiden
Welke structuren, welke conflicten?
Kort gezegd: de globalisering en de manier waarop dit tot stand is gekomen. MAAR wat is
globalisering?
- Global communication
- Global economy
- Resultaten van globalisering
- Ook de samenhang tussen structuren en conflicten begrijpen
o Offshore en global finance
, o Migratie(crisis)
Hoe moeten we al deze verschillende fenomenen begrijpen?
- “Als de global-village achterstandswijken heeft dan is dat omdat de zegeningen en de
vloeken van de moderniteit zeer ongelijk zijn verdeeld over de wereld. En niet omdat het
licht van de moderniteit nog niet is doorgedrongen in die achterstandswijken. Rijkdom en
autonomie in het ene deel van de wereld, maar ook armoede en afhankelijkheid in het
andere deel zijn beide resultanten van een en dezelfde moderniteit; resultanten van
dezelfde ‘vooruitgang’”.
- Cijfers zijn niet altijd correct (beperkte informatie, zaken die niet in acht worden
genomen
- Cijfers meten niet alles
Hoe vertellen we de geschiedenis van globalisering?
Er zijn altijd 2 versies van een verhaal, bv. Spreken we over de Spaanse invasie van de Bahamas,
of spreken we over de ontdekking van Amerika, wat dezelfde gebeurtenis is, maar wel een
andere retoriek en invalshoek bevat.
De kracht van het verhaal (de macht in het verhaal)
- Dubbele betekenis van het woord ‘geschiedenis’:
o Datgene wat er gebeurde (de feiten)
o Datgenen wat men vertelt dat er gebeurde
- Welk soort verhaal willen we vertellen?
- Waar beginnen we?
Geschiedenis van het raciaal kapitalisme:
- Historisch en politiek project (‘worldmaking’)
o Het reëel bestaande kapitalistische systeem ( <-> het ideaaltype)
o Zeer belangrijk was het gebruik van staatsmacht (ontstaan van de moderne
natiestaat)
- Zeer veranderlijk proces vol met contradicties, conflicten en nieuwe wendingen:
o Mercantilisme, liberalisme, Keynesianisme, neoliberalisme,…
- 2 algemene historische tendensen:
o Geografische expansie (bv. Kolonisering en neokolonialisme)
o Intensieve expansie (steeds meer domeinen worden geïntegreerd)
- 2(/3) machtssystemen:
o Kapitaal: investering, meerwaarde creatie
o ‘Ras’ (& gender): ook vormen van ‘waarde creatie’ (ze maken ‘goedkoper’)
2 voetnoten
- Welke actoren zitten er achter het project/de projecten van globalisering?
o Niet zozeer nadruk leggen op bepaalde individuen, maar op de rol die bepaalde
individuen en groepen spelen (klasse, gender, ras,…)
- Wat bedoelen we met geweld?
o Niet alleen voor fysiek of psychisch geweld dat wordt geassocieerd met
personen, groepen of staten,…
, o Ook aandacht voor structureel geweld dat vervat zit in een systeem.
▪ “Is een economisch beleid dat 820 miljoen mensen doet overleven op
minder dan twintig roepies (dertig eurocent) per dag geen geweld
misschien? Zijn de tweehonderdduizend boeren die zelfmoord gepleegd
hebben geen uiting van structureel geweld?” (Arundhati Roy)
Doel van het vak:
- Belang van een historisch perspectief
- Belang van een kritisch perspectief:
o Kritisch zijn als competentie
o Machtsrelaties in beeld brengen; status-quo in vraag stellen
o NIET hetzelfde als een ideologisch perspectief
o Neutrale geschiedschrijving bestaat niet!
- Belang van een Ander perspectief:
o Een niet eurocentrisch perspectief
o Hoe ziet een ander (de Ander) dezelfde wereld?
o Hoe heeft dezelfde wereld (dezelfde globalisering) een andere impact elders?
o Belang van de historische relaties tussen en verschillende visies op de
metropolitane wereld en de koloniale wereld
Kritisch <-> subjectief?
- Uitbuiting, onderdrukking, rechtvaardigheid, ongelijkheid, autoritarisme, democratie,
mensenrechten,…:
o Zijn normatieve en subjectieve begrippen
o Toolbox van de sociale wetenschapper
o Objectiviteit als norm, of eerder het bewust zijn van het subjectieve karakter?
o Positionaliteit van de wetenschapper is belangrijk
- Onderzoekers van de (geglobaliseerde) samenleving, staan zelf ook altijd in deze
samenleving + onderzoekers staan niet altijd op dezelfde manier in die samenleving
- Neutraal en objectief kunnen zijn, is misschien en luxe die veel onderzoekers (in/uit het
Zuiden) niet hebben
Kritisch <-> normatief?
- Edward Said:
o Een kritische houding is geen goed nieuwsshow, maar altijd ongemakkelijk,
tegendraads, zelfs vervelend
o Een kritische houding stelt autoriteit en macht altijd in vraag, ondermijnt ze zelfs
o Een kritische houding vertegenwoordigt die mensen en zaken die gewoonlijk
vergeten worden of onder de mat geveegd worden, geeft hen een stem zonder in
hun plaats te spreken.
Scheiding van de metropolitane en de koloniale wereld?
- Waarom vandaag een standbeeld voor Willem I in Gent?
o Stichter van de UGent
o Kanaal Gent-Terneuzen
o Textielindustrie in Gent
, o MAAR:
▪ Maakte het Nederlandse koloniale rijk terug winstgevend
▪ Een koloniaal imperium dat de textielindustrie kon dienen
▪ Promotor van de opiumhandel in Azië
▪ Aanvoerder van een slavenleger
- De bevrijding van Europa?
o WOI: 4 miljoen soldaten van kleur
o WOII:
▪ GB: 2.5 miljoen Indische soldaten
▪ VS: 1.2 miljoen zwarte soldaten
▪ FR: 60% van het leger uit de kolonies
- Onze gezamenlijke geschiedenis – onze privileges?
Een mondiale (geglobaliseerde) geschiedenis
- Het ‘Westen’ en het ‘Zuiden’ kan je niet afzonderlijk begrijpen
- Europa’s moderne geschiedenis is altijd een mondiale geschiedenis geweest
- Europa’s moderne geschiedenis is een koloniale geschiedenis
Verdere verloop van de cursus:
- De chronologische studie van de globalisering als project
o Speciale aandacht voor de relatie tussen de structurele dynamieken en de
conflicten die ze voortbrengen
o Geografische en intensieve expansie van het kapitalistisch wereldsysteem
- De geboorte van een wereldsysteem
o Pre-koloniale wereldsystemen en vroege kolonisatie
o Spaans, Portugees, Hollands en Brits handelskapitalisme (mercantilisme)
o De Driehoekshandel en slavernij
o Opkomst van het (wetenschappelijk) ‘racisme’
- Van handel naar heerschappij
o Hegemonie van de Europese Empires en het imperialisme
o Einde van de grote Aziatische rijken
o The Scramble for Africa (speciale aandacht voor Congo)
- Dekolonisering en onafhankelijkheid (?) in het Globale Zuiden:
o Geweld en verzet in de koloniale wereld
o Het ontstaan van de Derde Wereld en de ontwikkelingsstaat
o Einde van de Derde Wereld droom
o De periode van het neoliberalisme
o Palestina als laatste klassieke kolonie?
o De Arabische revoltes en het spook van Tahrir
o De mondiale structuren van de koloniale continuïteit
, Les 2: De geboorte van een nieuw wereldsysteem- niet naar les geweest!
1492 ALS KEERPUNT?
- Columbus ‘ontdekt’ Amerika (De Nieuwe Wereld)
o Begin van de huidige vorm van globalisering
o Ontstaan van het kapitalisme als Europese fase/uitvinding?
o Resultaat van Europese ondernemingszin (protestantse spirit?)
- Vanaf 16 de E: vooral ontwikkeling van één Wereldsysteem:
o Eerst vooral handelskapitalisme (mercantilisme); pas later industrieel
kapitalisme (late 18de E)
- MAAR:
o ‘proto-kapitalistische’ vormen aanwezig in anderen delen van de wereld (bv.
Havenstad Malakka in het huidige Maleisië)
o Geleidelijke overgang: ‘production-for-use’ naar ‘production-for-market’
(overal in de wereld?)
o ‘Ontdekking van Amerika’ zorgt voor begin van Europese deelname aan
wereldhandel
o Tomé Pires: ‘Wie Malakka controleert heeft het mes op de keel van Venetië (visie
op globalisering)
AZIATISCHE WERELDSYSTEEM
- Niet 1 wereldsysteem maar meerdere
o Eurazië en de verschillende culturele gebieden/wereldrijken (Chinese rijk,
Indische rijk(en), Islamitische/Ottomaanse rijk, Europese vorstendommen,
Afrikaanse koninkrijken)
o Pre-Columbiaans Amerika (Azteken, Inca’s, Maya’s)
- Chinese centrum dominant in Euro-Aziatsch wereldsysteem
o Islamitische centrum; Hindoeïstisch centrum
o Europese periferie
- ‘Dark Ages’?
o Enkel Europa
o Negeert de belangrijke invloed van de Arabische beschaving (wetenschap,
filosofie, stedelijke cultuur,…)
, - Tot 11de E was landbouw in Europa niet productief genoeg voor grote stedden
- Grootste steden (1500):
o Beijing (Pekin-China)
o Vijayanagar (Hindoerijk)
o Cairo (Ottomaanse Rijk)
- Andere grote steden:
o Tenochtitlan (Mexico); Tabriz (Perzië); Hangzou en Nanjing (China); Gaur (Indië);
Constantinopel (Turkije); Gao (West-Afrika)
o Parijs (+150 000 inwoners)
- Eveneens een perifeer gebied in het Aziatische wereldsysteem:
o Noord-Afrika als deel van het Islamitische/Ottomaanse rijk
o Trans-Saharaanse handel
De bronzen beelden van Benin – filmpje
AMERIKAANSE (WERELD)SYSTEEM
- Tenochtitlan (1325-1521)
o
- Teotihuacán
- Tiwanaku & Wari (Bolivië & Peru)
, - Tawantinsuyu (het Inca-rijk)
o 1 van de grootste rijken op aarde in 1491
o
Hoogtechnologische samenlevingen:
- Koloniale mythe van de leegte
- Eveneens een neolithische revolutie (+- 10 000 jaar geleden)
- Astronomie, filosofie, schrift, kalender, wiskunde, handel, architectuur
- Kledij, hygiëne, gewassen, vaartuigen en wapens
- Laserscans onthullen mega-stad van de Mayas in de jungle van Guatemala → populatie
nog groter dan verwacht
1500: BEGIN VAN EEN NIEUW WERELDSYSTEEM ?
- Europese koloniale expansie:
o Kolonisering is van alle tijden (Grieken, Romeinen, Chinezen, Azteken, Inca’s,…)
o Specifieke vorm van kolonisering
o Ontwikkeling en verspreiding van een kapitalistische kolonisering
- Kolonisering: ‘The rule of one people over another trough the exploitation of a
development gap – and the creation of a development gap
- Europese kolonisering als wereldmakend project (worldmaking)
, - 3 motieven (1 dominant):
o Socio-economisch (handel en migratie)
o Politiek (macht en prestige)
o Ideologisch (religie en beschaving)
FEODALISME → MERCANTILISME → INDUSTRIEEL KAPITALISME
- Van grote beschavingen die feodale samenlevingen waren…
o Landbouwsamenlevingen en controle van een aristocratische klasse
o Politieke macht zorgt voor (→) materiële welvaart (tribuut of belasting)
o Overval vormen van proto-kapitalisme (steden en havens)
- Naar toenemende handel en ontwikkeling van het mercantilisme…
o Meerwaarde uit (internationale) ‘handel’
o Goud en zilver als motor van de globalisering (ontstaan geldeconomie)
o Opkomst van de burgerij als klasse & de compagnie
o Materiële welvaart zorgt voor (→) politieke macht
- Moderne kapitalisme en Europese hegemonie:
o Nood aan grotere productie (fabriek en ontstaan van een arbeidersklasse)
o Twee soorten revoluties (Burgerrevoluties en Industriële Revolutie) & opkomst
van de natiestaat
Zuiden
Academiejaar 2024-2025 prof. K. Bogaert.
Lessen:
Les 1: introductie
Filmpje Gaza
Artikel 2 van het Genocideverdrag (1948):
a. het doden van leden van de groep;
b. het toebrengen van ernstig lichamelijk of geestelijk letsel aan leden van de groep;
c. het opzettelijk aan de groep opleggen van levensvoorwaarden die gericht zijn op haar gehele
of gedeeltelijke lichamelijke vernietiging;
d. het nemen van maatregelen, bedoeld om geboorten binnen de groep te voorkomen;
e. het gewelddadig overbrengen van kinderen van de groep naar een andere groep.
Artikel 3: strafbare handelingen:
a. (het plegen van) genocide;
b. samenspanning om genocide te plegen;
c. rechtstreeks en openbaar aanzetten tot genocide;
d. poging tot genocide;
e. medeplichtigheid aan genocide.
Beide artikelen worden betrokken in de discussie of er al dan niet sprake is van genocide in Gaza
door Israël.
- Genocides kunnen op verschillende manieren voorkomen (industrieel uitroeien zoals in
de Holocaust, hongersnoden in Bengalen,…) → verschillende vormen van genocide.
Hieruit vloeide artikel 2 van het Genocideverdrag voort, dit zijn de verschillende vormen
van genocide
- Aanzetten tot, poging tot,… zijn strafbare handelingen met betrekking tot genocide, deze
zitten vervat in artikel 3.
Een belangrijk onderdeel van genocide is ‘de intentie om leven onmogelijk te maken’.
Is Gaza een sleutelmoment in de geschiedenis? (na crisis 2008, Arabische Lente, IS en
aanslagen, corona, Oekraïne). Toont dit moment aan dat de wereldverhoudingen aan het
veranderen zijn? Westen ‘kijkt toe en doet niets’ terwijl ze altijd het baken van normen en
waarden weren die verspreid moesten worden. Nu is het vooral het Globale Zuiden dat het
,morele kompas van de wereld voorstelt (Zuid-Afrika klaagt Israël aan bij het Gerechtshof van
Den Haag voor het plegen van genocide, het werd ontvankelijk verklaard en er was uitspraak van
tijdelijke voorwaarden).
Wat is het Globale Zuiden?
- Verwijst naar een collectief van op zich heel diverse landen, maar zegt wel iets over
bepaalde wereldverhoudingen
- Vroeger: ‘Derde Wereld, ontwikkelingslanden, niet-Westerse wereld’.
- Niet geheel geografisch (Australië hoort niet bij het Globale Zuiden)
Ontmanteling van het begrip:
- Zuiden: gedeelde geschiedenis: kolonialisme
- Globaal (mondiaal): ‘Global South’
o Interconnectie tussen verschillende plaatsen
o De manier waarop een bepaalde geografische regio vorm krijgt binnen en
vormgeeft aan een wereldsysteem; de globalisering
o Nuttig omwille van gelijkaardige structurele kenmerken, dynamieken en
machtsrelaties
o Aandacht voor economische ongelijkheid met het Globale Noorden
- Globale Zuiden als (subalterne) machtsrelatie:
o Niet enkel geografisch: ‘there are South in the geographic North and Norths in the
geographic Souths’
- Globale Zuiden als politieke verbeelding:
o Idem ‘Derde Wereld’ (Westen, SU, en ‘de rest’)
Gevaar voor Eurocentrisme
- Wat zegt een vak over het Globale Zuiden over ons? Waarom bestuderen wij hen en zij
ons veel minder?
- Studie van de Ander vereist andere concepten?
o Etnisch, religieus, stammen <-> communautair
o Traditioneel <-> modern, verlicht
o Etnisch-cultureel <-> Westers
o Religieus<-> seculier
- Zonder Globale Zuiden, Tweede Wereld, Derde Wereld, bestaat er geen Westen
o Het concept IS EN BLIJFT een sociale constructie
- In de constructie van zo’n wereldbeeld schuilt een machtsrelatie
- Wat is eurocentrisme? (Samir Amin)
o Onweerlegbare culturele verschillen die het verloop van de geschiedenis van
verschillende volkeren bepalen (wij vs. Zij)
o Het Westen (liberale democratie) als universeel model
o Minder aandacht voor de structurele dynamieken binnen een wereldsysteem
- Europese dominantie omwille van haar culturele/morele superioriteit?
o Universele normen en waarden zijn (oorspronkelijk) ‘onze’ (Westerse) normen en
waarden?
o “Eurocentrism is a culturalist phenomenon in the sense that it assumes the
existence of irreducibly cultural invariants that shape the historical paths of
, different peoples. Eurocentrism is therefore anti-universalist, since it is not
interested in seeking possible general laws of human evolution. But it does
present itself as universalist, for it claims that imitation of the Western model by
all peoples is the only solution to the challenge of our time.” (Samir Amin, 1988:
p.VII)
Is het zo dat universele normen en waarden van oorsprong ‘Westers’ zijn?
Universele mensenrechten: bewijst dat ook wij de mosterd elders halen.
In deze les zullen we het Eurocentrisme trachten te doorprikken, maar gebruik van bepaalde
concepten is onvermijdelijk:
- Nieuwe Wereld, Amerika, Indianen, het ‘Zuiden’, e.d.m.
- Europees perspectief is ons geval zelfs wenselijk
o Uiteraard is niet iedereen ‘gelijk’
o Maar ongelijkheid moet men verklaren (het is niet natuurlijk!)
- Aandacht voor de structuren en de politiek die een wereldsysteem vormgeven
o Breuklijnen tussen Globale Noorden (= Westen) en Globale Zuiden, binnen het
Noorden en binnen het Zuiden
o EN de manier waarop die breuklijnen met elkaar verbonden zijn
o → niet kijken naar het Globale Zuiden als de ANDER, maar als integraal
onderdeel van ONZE globalisering
- Dit vak is eigenlijk ook een vak over ons, ons economisch, politiek en sociaal systeem, zij
het vanuit het oogpunt van de landen in het Globale Zuiden
Welke structuren, welke conflicten?
Kort gezegd: de globalisering en de manier waarop dit tot stand is gekomen. MAAR wat is
globalisering?
- Global communication
- Global economy
- Resultaten van globalisering
- Ook de samenhang tussen structuren en conflicten begrijpen
o Offshore en global finance
, o Migratie(crisis)
Hoe moeten we al deze verschillende fenomenen begrijpen?
- “Als de global-village achterstandswijken heeft dan is dat omdat de zegeningen en de
vloeken van de moderniteit zeer ongelijk zijn verdeeld over de wereld. En niet omdat het
licht van de moderniteit nog niet is doorgedrongen in die achterstandswijken. Rijkdom en
autonomie in het ene deel van de wereld, maar ook armoede en afhankelijkheid in het
andere deel zijn beide resultanten van een en dezelfde moderniteit; resultanten van
dezelfde ‘vooruitgang’”.
- Cijfers zijn niet altijd correct (beperkte informatie, zaken die niet in acht worden
genomen
- Cijfers meten niet alles
Hoe vertellen we de geschiedenis van globalisering?
Er zijn altijd 2 versies van een verhaal, bv. Spreken we over de Spaanse invasie van de Bahamas,
of spreken we over de ontdekking van Amerika, wat dezelfde gebeurtenis is, maar wel een
andere retoriek en invalshoek bevat.
De kracht van het verhaal (de macht in het verhaal)
- Dubbele betekenis van het woord ‘geschiedenis’:
o Datgene wat er gebeurde (de feiten)
o Datgenen wat men vertelt dat er gebeurde
- Welk soort verhaal willen we vertellen?
- Waar beginnen we?
Geschiedenis van het raciaal kapitalisme:
- Historisch en politiek project (‘worldmaking’)
o Het reëel bestaande kapitalistische systeem ( <-> het ideaaltype)
o Zeer belangrijk was het gebruik van staatsmacht (ontstaan van de moderne
natiestaat)
- Zeer veranderlijk proces vol met contradicties, conflicten en nieuwe wendingen:
o Mercantilisme, liberalisme, Keynesianisme, neoliberalisme,…
- 2 algemene historische tendensen:
o Geografische expansie (bv. Kolonisering en neokolonialisme)
o Intensieve expansie (steeds meer domeinen worden geïntegreerd)
- 2(/3) machtssystemen:
o Kapitaal: investering, meerwaarde creatie
o ‘Ras’ (& gender): ook vormen van ‘waarde creatie’ (ze maken ‘goedkoper’)
2 voetnoten
- Welke actoren zitten er achter het project/de projecten van globalisering?
o Niet zozeer nadruk leggen op bepaalde individuen, maar op de rol die bepaalde
individuen en groepen spelen (klasse, gender, ras,…)
- Wat bedoelen we met geweld?
o Niet alleen voor fysiek of psychisch geweld dat wordt geassocieerd met
personen, groepen of staten,…
, o Ook aandacht voor structureel geweld dat vervat zit in een systeem.
▪ “Is een economisch beleid dat 820 miljoen mensen doet overleven op
minder dan twintig roepies (dertig eurocent) per dag geen geweld
misschien? Zijn de tweehonderdduizend boeren die zelfmoord gepleegd
hebben geen uiting van structureel geweld?” (Arundhati Roy)
Doel van het vak:
- Belang van een historisch perspectief
- Belang van een kritisch perspectief:
o Kritisch zijn als competentie
o Machtsrelaties in beeld brengen; status-quo in vraag stellen
o NIET hetzelfde als een ideologisch perspectief
o Neutrale geschiedschrijving bestaat niet!
- Belang van een Ander perspectief:
o Een niet eurocentrisch perspectief
o Hoe ziet een ander (de Ander) dezelfde wereld?
o Hoe heeft dezelfde wereld (dezelfde globalisering) een andere impact elders?
o Belang van de historische relaties tussen en verschillende visies op de
metropolitane wereld en de koloniale wereld
Kritisch <-> subjectief?
- Uitbuiting, onderdrukking, rechtvaardigheid, ongelijkheid, autoritarisme, democratie,
mensenrechten,…:
o Zijn normatieve en subjectieve begrippen
o Toolbox van de sociale wetenschapper
o Objectiviteit als norm, of eerder het bewust zijn van het subjectieve karakter?
o Positionaliteit van de wetenschapper is belangrijk
- Onderzoekers van de (geglobaliseerde) samenleving, staan zelf ook altijd in deze
samenleving + onderzoekers staan niet altijd op dezelfde manier in die samenleving
- Neutraal en objectief kunnen zijn, is misschien en luxe die veel onderzoekers (in/uit het
Zuiden) niet hebben
Kritisch <-> normatief?
- Edward Said:
o Een kritische houding is geen goed nieuwsshow, maar altijd ongemakkelijk,
tegendraads, zelfs vervelend
o Een kritische houding stelt autoriteit en macht altijd in vraag, ondermijnt ze zelfs
o Een kritische houding vertegenwoordigt die mensen en zaken die gewoonlijk
vergeten worden of onder de mat geveegd worden, geeft hen een stem zonder in
hun plaats te spreken.
Scheiding van de metropolitane en de koloniale wereld?
- Waarom vandaag een standbeeld voor Willem I in Gent?
o Stichter van de UGent
o Kanaal Gent-Terneuzen
o Textielindustrie in Gent
, o MAAR:
▪ Maakte het Nederlandse koloniale rijk terug winstgevend
▪ Een koloniaal imperium dat de textielindustrie kon dienen
▪ Promotor van de opiumhandel in Azië
▪ Aanvoerder van een slavenleger
- De bevrijding van Europa?
o WOI: 4 miljoen soldaten van kleur
o WOII:
▪ GB: 2.5 miljoen Indische soldaten
▪ VS: 1.2 miljoen zwarte soldaten
▪ FR: 60% van het leger uit de kolonies
- Onze gezamenlijke geschiedenis – onze privileges?
Een mondiale (geglobaliseerde) geschiedenis
- Het ‘Westen’ en het ‘Zuiden’ kan je niet afzonderlijk begrijpen
- Europa’s moderne geschiedenis is altijd een mondiale geschiedenis geweest
- Europa’s moderne geschiedenis is een koloniale geschiedenis
Verdere verloop van de cursus:
- De chronologische studie van de globalisering als project
o Speciale aandacht voor de relatie tussen de structurele dynamieken en de
conflicten die ze voortbrengen
o Geografische en intensieve expansie van het kapitalistisch wereldsysteem
- De geboorte van een wereldsysteem
o Pre-koloniale wereldsystemen en vroege kolonisatie
o Spaans, Portugees, Hollands en Brits handelskapitalisme (mercantilisme)
o De Driehoekshandel en slavernij
o Opkomst van het (wetenschappelijk) ‘racisme’
- Van handel naar heerschappij
o Hegemonie van de Europese Empires en het imperialisme
o Einde van de grote Aziatische rijken
o The Scramble for Africa (speciale aandacht voor Congo)
- Dekolonisering en onafhankelijkheid (?) in het Globale Zuiden:
o Geweld en verzet in de koloniale wereld
o Het ontstaan van de Derde Wereld en de ontwikkelingsstaat
o Einde van de Derde Wereld droom
o De periode van het neoliberalisme
o Palestina als laatste klassieke kolonie?
o De Arabische revoltes en het spook van Tahrir
o De mondiale structuren van de koloniale continuïteit
, Les 2: De geboorte van een nieuw wereldsysteem- niet naar les geweest!
1492 ALS KEERPUNT?
- Columbus ‘ontdekt’ Amerika (De Nieuwe Wereld)
o Begin van de huidige vorm van globalisering
o Ontstaan van het kapitalisme als Europese fase/uitvinding?
o Resultaat van Europese ondernemingszin (protestantse spirit?)
- Vanaf 16 de E: vooral ontwikkeling van één Wereldsysteem:
o Eerst vooral handelskapitalisme (mercantilisme); pas later industrieel
kapitalisme (late 18de E)
- MAAR:
o ‘proto-kapitalistische’ vormen aanwezig in anderen delen van de wereld (bv.
Havenstad Malakka in het huidige Maleisië)
o Geleidelijke overgang: ‘production-for-use’ naar ‘production-for-market’
(overal in de wereld?)
o ‘Ontdekking van Amerika’ zorgt voor begin van Europese deelname aan
wereldhandel
o Tomé Pires: ‘Wie Malakka controleert heeft het mes op de keel van Venetië (visie
op globalisering)
AZIATISCHE WERELDSYSTEEM
- Niet 1 wereldsysteem maar meerdere
o Eurazië en de verschillende culturele gebieden/wereldrijken (Chinese rijk,
Indische rijk(en), Islamitische/Ottomaanse rijk, Europese vorstendommen,
Afrikaanse koninkrijken)
o Pre-Columbiaans Amerika (Azteken, Inca’s, Maya’s)
- Chinese centrum dominant in Euro-Aziatsch wereldsysteem
o Islamitische centrum; Hindoeïstisch centrum
o Europese periferie
- ‘Dark Ages’?
o Enkel Europa
o Negeert de belangrijke invloed van de Arabische beschaving (wetenschap,
filosofie, stedelijke cultuur,…)
, - Tot 11de E was landbouw in Europa niet productief genoeg voor grote stedden
- Grootste steden (1500):
o Beijing (Pekin-China)
o Vijayanagar (Hindoerijk)
o Cairo (Ottomaanse Rijk)
- Andere grote steden:
o Tenochtitlan (Mexico); Tabriz (Perzië); Hangzou en Nanjing (China); Gaur (Indië);
Constantinopel (Turkije); Gao (West-Afrika)
o Parijs (+150 000 inwoners)
- Eveneens een perifeer gebied in het Aziatische wereldsysteem:
o Noord-Afrika als deel van het Islamitische/Ottomaanse rijk
o Trans-Saharaanse handel
De bronzen beelden van Benin – filmpje
AMERIKAANSE (WERELD)SYSTEEM
- Tenochtitlan (1325-1521)
o
- Teotihuacán
- Tiwanaku & Wari (Bolivië & Peru)
, - Tawantinsuyu (het Inca-rijk)
o 1 van de grootste rijken op aarde in 1491
o
Hoogtechnologische samenlevingen:
- Koloniale mythe van de leegte
- Eveneens een neolithische revolutie (+- 10 000 jaar geleden)
- Astronomie, filosofie, schrift, kalender, wiskunde, handel, architectuur
- Kledij, hygiëne, gewassen, vaartuigen en wapens
- Laserscans onthullen mega-stad van de Mayas in de jungle van Guatemala → populatie
nog groter dan verwacht
1500: BEGIN VAN EEN NIEUW WERELDSYSTEEM ?
- Europese koloniale expansie:
o Kolonisering is van alle tijden (Grieken, Romeinen, Chinezen, Azteken, Inca’s,…)
o Specifieke vorm van kolonisering
o Ontwikkeling en verspreiding van een kapitalistische kolonisering
- Kolonisering: ‘The rule of one people over another trough the exploitation of a
development gap – and the creation of a development gap
- Europese kolonisering als wereldmakend project (worldmaking)
, - 3 motieven (1 dominant):
o Socio-economisch (handel en migratie)
o Politiek (macht en prestige)
o Ideologisch (religie en beschaving)
FEODALISME → MERCANTILISME → INDUSTRIEEL KAPITALISME
- Van grote beschavingen die feodale samenlevingen waren…
o Landbouwsamenlevingen en controle van een aristocratische klasse
o Politieke macht zorgt voor (→) materiële welvaart (tribuut of belasting)
o Overval vormen van proto-kapitalisme (steden en havens)
- Naar toenemende handel en ontwikkeling van het mercantilisme…
o Meerwaarde uit (internationale) ‘handel’
o Goud en zilver als motor van de globalisering (ontstaan geldeconomie)
o Opkomst van de burgerij als klasse & de compagnie
o Materiële welvaart zorgt voor (→) politieke macht
- Moderne kapitalisme en Europese hegemonie:
o Nood aan grotere productie (fabriek en ontstaan van een arbeidersklasse)
o Twee soorten revoluties (Burgerrevoluties en Industriële Revolutie) & opkomst
van de natiestaat
