BURGER & BESTUUR
HOOFDSTUK 1: INLEIDING
1.1. EEN COMPLEXE VEELVORMIGE RELATIE
Participatie: een actueel thema maar ook controversieel
- Infrastructuur-projecten: ‘klagers blokkeren alles’
- Participatiesamenleving: OH doet te weinig, burgers moet alles doen
bestuur
- Politieke overheid (regering, parlement, …)
- Ambtelijke overheid (administratie, …)
- Semi-overheid (EVA’s, etc.)
- Samen: Openbaar bestuur
+ Middenveld met publieke taken (= publieke sector)
1.1.1. VERSCHILLENDE KWALITEITSDIMENSIES: BURGERROLLEN
Burger als kiezer, partner, belastingsbetaler, gebruiker, klager, onverantwoordelijke
→ Gevolg: verschillende kwaliteitsdimensies
1. Kiezer en partner
= beleidsvoering: spanning bevolking-vertegenwoordigers (-> openheid, inspraak, referenda, …)
2. Belastingsbetaler en gebruiker
= klantgerichte dienstverlening (-> klantvriendelijkheid, handvest van gebruiker overheidsdiensten, meer
duidelijke formulieren, …) en organisatie van dienstverlening (-> efficiëntie, minder hiërarchie, netwerkorg, …)
3. Klager
= klachtenmanagement: redelijke en billijke behandeling door bestuur
(-> motiveringsplicht, gelijkheidsbeginsel, ombud, …)
4. Onverantwoordelijke
= ethisch perspectief (-> voorlichting, codes, …)
=> elke burger kan vanuit bepaalde dimensie naar iets kijken + kan ook conflicteren binnen 1 burger
‣ Toepassing Vlaams regeerakkoord 2019-2014:
- We houden het budgettair tekort zo klein mogelijk, en streven naar een begroting in evenwicht (…) We willen
een gezonde, slanke maar krachtige overheid, die elke euro omdraait, met een stevige dosis realisme
- De lokale en Vlaamse overheden gaan ook radicaal digitaal. We mikken op een “state of the art”-
dienstverlening aan de burger, met zo weinig mogelijk paperassen
- Ook de politiek moet meegaan met haar tijd. Burgers krijgen meer inspraak bij lokale verkiezingen. We
schaffen de opkomstplicht af, net zoals de lijststem. En we geven de burger meer invloed op de verkiezing van
de burgemeester
- De Vlaamse Regering wil een robuust beleid ontwikkelen dat streeft naar een harmonieuze samenleving
waarin kansen centraal staan, waarbij iedereen bijdraagt aan onze samenleving en bouwt en vormgeeft aan
het Vlaams burgerschap. (...) De overheid kan dit echter niet alleen. Alle krachten in de samenleving moeten
worden geactiveerd en aangesproken, ook die van individuele burgers, bedrijven, verenigingen en
kennisinstellingen.
1
,1.1.2. VERSCHILLENDE BURGERSCHAPSSTIJLEN
Opdeling: Dejaeghere & Hooghe:
Op basis van
- politieke interesse
- politiek zelfvertrouwen = ik versta waar de politiek met bezig is
- participatie
resultaten:
- Uitgebluste burger (++-)
- Conventioneel actieve burger (+++)
- ‘Monitorial citizen’ (+++)
- Verlegen burger (+--)
- Bescheiden burger (+-+)
- Onbescheiden burger (-+-)
- Opportunistische burger (-++)
- Passieve burger (---)
- Instrumentele burger (--+)
1.1.3. BURGERSCHAPSNORMEN: COMBINATIES ROLLEN EN STIJLEN
How important are the following behaviours for being
a good adult citizen? – Hooghe & Oser, 2015
verschillende meningen over wat een goede burger maakt:
obey = wetgeving naleven
rights = opkomen voor mensenrechten
local = geconnecteerd zijn in je lokale gemeenschap
work = werken en bijdragen aan de gemeenschap
…
Uiteindelijk obv resultaten de deelnemers gaan opdelen in groepen
- Groep 1: subjects (6% van populatie)
= burgers moeten niet te veel doen, vooral gehoorzamen en hard werken
- Groep 2: duty based (15% van populatie)
= burgers moeten gehoorzamen, werken, stemmen en respect hebben (iets ruimer, wel nog traditioneel)
- Groep 3: engaged (30% van populatie)
= burgers moeten opkomen voor milieu, mensenrechten, werken
+ all-around groep die alles belangrijk vonden
+ mainstream groep die alles gemiddeld belangrijk vond
2
,1.2. WAAROM PARTICIPATIE?
1.2.1. DE BURGER IS VERANDERD
Individualisering en de-alignment:
‣ Binden zich niet meer levenslang vast aan één partij/organisatie
- Vroeger: burger had indirecte relatie met overheid
burger – groot middenveld waaronder pol partijen – bestuur
groot MV luisterde wat er leefde bij burger, gaf dit door aan bestuur
dit systeem is onder druk komen te staan: individualisering, de-alignment
- burgers binden zich nu niet meer levenslang aan een pol partij
volatiliteit is gestegen
moeilijk als PP om te luisteren naar achterban: wie zijn ze nu?
Voor burger zelf niet meer duidelijk wie zijn partij is
‣ Klassieke intermediaire organisaties verliezen pluimen
= verhouding leden en kiezers daalt
vb2. KAV / Femma:
van 320.000 (1989)
over 185.000 (1999)
naar 65.000 (2014) leden
Is dit diepgaande crisis of normaal fenomeen?
- David Van Reybrouck (2016):
“Zonder drastische aanpassing, is dit bestel geen lang leven meer beschoren”
- Joël De Ceulaer (2019):
“Hoera, de democratie is niet perfect”
“De democratie kent gebreken die onoplosbaar zijn, maar die er altijd bij zullen horen”
“Vandaag is de kiezer wispelturig, maar ook eerlijk en ontvoogd”
Meer mogelijkheden tot participatie:
- Cognitieve mobilisatie
- ICT-revolutie
3
, 1.2.1.1. LINK MET BURGERSCHAP
Republikeinse opvatting
= burgerplichten, dienstbaarheid, actieve invulling, oog voor het algemeen belang (oude Rome en Athene)
Communautaristische opvatting
= burger als lid van historisch gegroeide sociale gemeenschap, participatie in civil society
Liberale opvatting
= burgerrechten, bescherming van eigen individuele rechten (‘Glorious Revolution’)
1.2.2. HET BESTUUR IS VERANDERD
- 1e helft van de 20e eeuw: gevaar van de massa: verlies van rationaliteit
Betogingen, paniek, massahysterie, …
Nazisme en communisme
Participatie zorgt voor bedreiging stabiliteit
- “The civic culture” in jaren ’60 (Almond & Verba, 1963): stabiel democratisch bestel
= institutionalisme + politieke cultuur:
Participatie
Vertrouwen
Zich schikken naar wetgeving
- Jaren ’70: ook positieve appreciatie van onconventionele participatie (Barnes & Kaase)
Bv. krakers die politiek bestuur in vraag stellen
Participatie als kenmerk van een volwaardige democratie
- Bijdrage van participatie tot stimuleren van burgerzin, vandaar:
Renovatie representatief systeem
Elementen directe democratie
‣ Motieven voor participatie vanuit bestuur
- ‘Omdat het zo hoort’: democratisch ideaal = normatieve benadering
- ‘Omdat het iets oplevert’: = instrumentele benadering
Voor het beleid: beleidsverrijking, creatie van draagvlak, …
Voor de samenleving: sociale samenhang, vertrouwen, …
- ‘Omdat het verplicht is’
1.2.2.1. HOOGGESPANNEN VERWACHTINGEN
OESO (2001):
“Strengthening relations with citizens is a sound investement in better policy making and a core element of good
governance. It allows government to tap new sources of policy-relevant ideas, information and resources when taking
decisions. Equally important, it contributes to building public trust in government, raising the quality of democracy and
strengthening civic capacity. Such efforts help strengthen representative democracy, in which parliaments play a
central role.”
Zeer rooskleurig beeld over mogelijke resultaten participatie
+ onderzoek: functioneren regering is beter als er meer participatie
toegelaten is
4
HOOFDSTUK 1: INLEIDING
1.1. EEN COMPLEXE VEELVORMIGE RELATIE
Participatie: een actueel thema maar ook controversieel
- Infrastructuur-projecten: ‘klagers blokkeren alles’
- Participatiesamenleving: OH doet te weinig, burgers moet alles doen
bestuur
- Politieke overheid (regering, parlement, …)
- Ambtelijke overheid (administratie, …)
- Semi-overheid (EVA’s, etc.)
- Samen: Openbaar bestuur
+ Middenveld met publieke taken (= publieke sector)
1.1.1. VERSCHILLENDE KWALITEITSDIMENSIES: BURGERROLLEN
Burger als kiezer, partner, belastingsbetaler, gebruiker, klager, onverantwoordelijke
→ Gevolg: verschillende kwaliteitsdimensies
1. Kiezer en partner
= beleidsvoering: spanning bevolking-vertegenwoordigers (-> openheid, inspraak, referenda, …)
2. Belastingsbetaler en gebruiker
= klantgerichte dienstverlening (-> klantvriendelijkheid, handvest van gebruiker overheidsdiensten, meer
duidelijke formulieren, …) en organisatie van dienstverlening (-> efficiëntie, minder hiërarchie, netwerkorg, …)
3. Klager
= klachtenmanagement: redelijke en billijke behandeling door bestuur
(-> motiveringsplicht, gelijkheidsbeginsel, ombud, …)
4. Onverantwoordelijke
= ethisch perspectief (-> voorlichting, codes, …)
=> elke burger kan vanuit bepaalde dimensie naar iets kijken + kan ook conflicteren binnen 1 burger
‣ Toepassing Vlaams regeerakkoord 2019-2014:
- We houden het budgettair tekort zo klein mogelijk, en streven naar een begroting in evenwicht (…) We willen
een gezonde, slanke maar krachtige overheid, die elke euro omdraait, met een stevige dosis realisme
- De lokale en Vlaamse overheden gaan ook radicaal digitaal. We mikken op een “state of the art”-
dienstverlening aan de burger, met zo weinig mogelijk paperassen
- Ook de politiek moet meegaan met haar tijd. Burgers krijgen meer inspraak bij lokale verkiezingen. We
schaffen de opkomstplicht af, net zoals de lijststem. En we geven de burger meer invloed op de verkiezing van
de burgemeester
- De Vlaamse Regering wil een robuust beleid ontwikkelen dat streeft naar een harmonieuze samenleving
waarin kansen centraal staan, waarbij iedereen bijdraagt aan onze samenleving en bouwt en vormgeeft aan
het Vlaams burgerschap. (...) De overheid kan dit echter niet alleen. Alle krachten in de samenleving moeten
worden geactiveerd en aangesproken, ook die van individuele burgers, bedrijven, verenigingen en
kennisinstellingen.
1
,1.1.2. VERSCHILLENDE BURGERSCHAPSSTIJLEN
Opdeling: Dejaeghere & Hooghe:
Op basis van
- politieke interesse
- politiek zelfvertrouwen = ik versta waar de politiek met bezig is
- participatie
resultaten:
- Uitgebluste burger (++-)
- Conventioneel actieve burger (+++)
- ‘Monitorial citizen’ (+++)
- Verlegen burger (+--)
- Bescheiden burger (+-+)
- Onbescheiden burger (-+-)
- Opportunistische burger (-++)
- Passieve burger (---)
- Instrumentele burger (--+)
1.1.3. BURGERSCHAPSNORMEN: COMBINATIES ROLLEN EN STIJLEN
How important are the following behaviours for being
a good adult citizen? – Hooghe & Oser, 2015
verschillende meningen over wat een goede burger maakt:
obey = wetgeving naleven
rights = opkomen voor mensenrechten
local = geconnecteerd zijn in je lokale gemeenschap
work = werken en bijdragen aan de gemeenschap
…
Uiteindelijk obv resultaten de deelnemers gaan opdelen in groepen
- Groep 1: subjects (6% van populatie)
= burgers moeten niet te veel doen, vooral gehoorzamen en hard werken
- Groep 2: duty based (15% van populatie)
= burgers moeten gehoorzamen, werken, stemmen en respect hebben (iets ruimer, wel nog traditioneel)
- Groep 3: engaged (30% van populatie)
= burgers moeten opkomen voor milieu, mensenrechten, werken
+ all-around groep die alles belangrijk vonden
+ mainstream groep die alles gemiddeld belangrijk vond
2
,1.2. WAAROM PARTICIPATIE?
1.2.1. DE BURGER IS VERANDERD
Individualisering en de-alignment:
‣ Binden zich niet meer levenslang vast aan één partij/organisatie
- Vroeger: burger had indirecte relatie met overheid
burger – groot middenveld waaronder pol partijen – bestuur
groot MV luisterde wat er leefde bij burger, gaf dit door aan bestuur
dit systeem is onder druk komen te staan: individualisering, de-alignment
- burgers binden zich nu niet meer levenslang aan een pol partij
volatiliteit is gestegen
moeilijk als PP om te luisteren naar achterban: wie zijn ze nu?
Voor burger zelf niet meer duidelijk wie zijn partij is
‣ Klassieke intermediaire organisaties verliezen pluimen
= verhouding leden en kiezers daalt
vb2. KAV / Femma:
van 320.000 (1989)
over 185.000 (1999)
naar 65.000 (2014) leden
Is dit diepgaande crisis of normaal fenomeen?
- David Van Reybrouck (2016):
“Zonder drastische aanpassing, is dit bestel geen lang leven meer beschoren”
- Joël De Ceulaer (2019):
“Hoera, de democratie is niet perfect”
“De democratie kent gebreken die onoplosbaar zijn, maar die er altijd bij zullen horen”
“Vandaag is de kiezer wispelturig, maar ook eerlijk en ontvoogd”
Meer mogelijkheden tot participatie:
- Cognitieve mobilisatie
- ICT-revolutie
3
, 1.2.1.1. LINK MET BURGERSCHAP
Republikeinse opvatting
= burgerplichten, dienstbaarheid, actieve invulling, oog voor het algemeen belang (oude Rome en Athene)
Communautaristische opvatting
= burger als lid van historisch gegroeide sociale gemeenschap, participatie in civil society
Liberale opvatting
= burgerrechten, bescherming van eigen individuele rechten (‘Glorious Revolution’)
1.2.2. HET BESTUUR IS VERANDERD
- 1e helft van de 20e eeuw: gevaar van de massa: verlies van rationaliteit
Betogingen, paniek, massahysterie, …
Nazisme en communisme
Participatie zorgt voor bedreiging stabiliteit
- “The civic culture” in jaren ’60 (Almond & Verba, 1963): stabiel democratisch bestel
= institutionalisme + politieke cultuur:
Participatie
Vertrouwen
Zich schikken naar wetgeving
- Jaren ’70: ook positieve appreciatie van onconventionele participatie (Barnes & Kaase)
Bv. krakers die politiek bestuur in vraag stellen
Participatie als kenmerk van een volwaardige democratie
- Bijdrage van participatie tot stimuleren van burgerzin, vandaar:
Renovatie representatief systeem
Elementen directe democratie
‣ Motieven voor participatie vanuit bestuur
- ‘Omdat het zo hoort’: democratisch ideaal = normatieve benadering
- ‘Omdat het iets oplevert’: = instrumentele benadering
Voor het beleid: beleidsverrijking, creatie van draagvlak, …
Voor de samenleving: sociale samenhang, vertrouwen, …
- ‘Omdat het verplicht is’
1.2.2.1. HOOGGESPANNEN VERWACHTINGEN
OESO (2001):
“Strengthening relations with citizens is a sound investement in better policy making and a core element of good
governance. It allows government to tap new sources of policy-relevant ideas, information and resources when taking
decisions. Equally important, it contributes to building public trust in government, raising the quality of democracy and
strengthening civic capacity. Such efforts help strengthen representative democracy, in which parliaments play a
central role.”
Zeer rooskleurig beeld over mogelijke resultaten participatie
+ onderzoek: functioneren regering is beter als er meer participatie
toegelaten is
4
