GEZONDHEIDSZORG: DEFINITIES, ORGANISATIE EN BELEID
HOOFDSTUK 1: ZIEKTE EN GEZONDHEID
1. Inleiding
Wie is ziek, wie is gezond?
- Meisje in rolstoel: ziek?
o Biomedische/strikte zin: meisje is ziek, zit een pathologisch substraat onder deze toestand
o Iemand die zich niet ziek voelt en gewoon studeert: meisje is niet ziek
- Arbeider met gips: ziek?
o Strikte zin: geblesseerd, dus ziek
o Kan niet functioneren met zijn gips in zijn job
- Vrouw met MS (neurologisch, maar ziet er normaal uit): ziek?
o Progressieve ziekte, mogelijks last in dagelijks leven, je ziet niet dat ze een opstoot gehad
heeft, kan niet werken
- Man met verkoudheid: ziek?
o Meest duidelijk ziek
Belang: leven in maatschappij die gedomineerd wordt door chronische aandoeningen
- 70% van alle contactmomenten in de geneeskunde heeft te maken met chronische aandoeningen
- Slechts 30% acute aandoeningen
Als je die 70% allemaal ziek noemt, dan is half Vlaanderen ziek klopt niet
2. Definitie gezondheid WHO
Nog gezonder leven: nergens voor nodig geen zin in onze maatschappij om dit te doen
Gezondheidsparadox: iedereen wordt heel oud dankzij onze goede gezondheidszorg, maar hebben
met zen allen zeer veel chronische ziekten (1/5 boven 25j heeft chronische aandoening) en toch
worden we ouder en ouder
- We zijn gezonder aan het leven en toch worden we zieker paradox
- Mensen gaan niet meer meteen dood aan ziekte/kwalen, maar cumuleren aandoeningen
(gemiddelde 75+er heeft 3-5 ziektes en gemiddeld 5-7 medicijnen)
“Wie gezond leeft, krijgt er 6 jaar bij.” denkfout
- Je krijgt er geen 6 jaar bij, want kans dat je in die 6 jaar aandoeningen krijgt is bijzonder groot
- 80% van 85+ sterft MET een tumor (niet van die tumor, al dan niet ontdekt): krijgen er niet zomaar
iets bij door gezonder/langer te leven, heeft ook nadelen
Zijn deze mensen ziek of gezond?
- Hannah, 14, urineweginfectie: fysiologisch ziek
- Karel, 29, weduwe, depressief: mentaal ziek
- Lea, 71, geheugenstoornissen: mentaal ziek
- Mohammed, 45, myocardinfarct gehad:
o Voelt zich niet meer ziek maar heeft wel nog medicatie nodig ondanks het gezond gevoel
o Therapietrouw voor chronische ziekte kan behandeling onder spanning zetten (“ik voel mij
gezond dus ik heb die medicatie niet meer nodig”)
Slechts 20-30% van personen met chronische aandoening is therapietrouw belangrijke rem op de
gezondheidsuitkomsten voor deze mensen
2.1. Problematische WHO definitie?
Heel oude definitie van ziekte en gezondheid
- Deel 1: Health is a state of complete physical, mental and social well-being and not merely the
absence of disease or infirmity
- Deel 2: Health is a fundamental human right
,Initieel: baanbrekende definitie heel breed, want breder dan ‘afwezigheid van ziekte’ en inclusie van
fysisch, mentaal en sociaal welzijn
- Veel kritiek: problematisch door toenemende leeftijd
- Chronische ziek: sociaal welzijn niet vervuld, moeten leren leven met ziekte …
Probleem: absolute karakter van de definitie
- Compleet?
o Dreigende medicalisering van maatschappij (niet intentioneel)
o Allen meestal ziek volgens deze definitie?
o Wat met performante nieuwe screeningsdeterminanten?
o Drempels verlagen voor medische interventies
- Nieuwe context: veranderde demografie en ziektes
o Meer langdurige chronische ziekte dan acute mortaliteit chronische ziekte wordt de norm,
grote kost voor de samenleving
o Verbeterde overleving: hygiëne, voeding …
- Chronische ziekte = ziek? (menselijke capaciteit tot aanpassing?)
o Gaat uit van verlies, niet van mogelijkheid om automatisch aan te passen aan de fysische,
emotionele en sociale uitdagingen van het leven en toch voldoende voldoening te vinden in het
leven
functionality-capacity vs invalidity-incapacity
- Meetbaar?
o Wat is compleet welzijn? Hoe meet je dit?
3. Dynamische definitie van gezondheid
Hoe accuraat is deze voorstelling?
- Disease (ziekte): pathologisch substraat dokters view
- Illness (ziektegevoel): klacht patients view
- Sickness (ziekterol): patiëntenrol communitys view (manier waarop maatschappij naar ziekte
kijkt)
Burn out geeft meer status dan depressie:
- Burn out: ocharme, zo hard gewerkt
- Depressie: zwakkeling
Bv. post-covid syndroom (voorlopig nog geen fysiologisch of pathologisch substraat voor, samenkomst
van allerlei symptomen, vooral de sickness en de illness staan op de voorgrond)
- Bij heel veel mensen ook sickness
- Met sickness kan je als arts niet aan de slag: de manier waarop de maatschappij naar ziekte kijkt, is
voor een arts moeilijk te counteren/handelen
Groot onderzoek:
- 67% hebben ziektegevoel
- 14% hebben ziekterol
- 37% hebben een ziekte
- 33% heeft ziektegevoel zonder ziektesubstraat of ziekterol
- 23% ziekte en ziektegevoel maar geen ziekterol (werken)
- 1% ziek en ziekterol maar geen ziektegevoel (rolstoel)
- 3% ziekterol en ziektegevoel maar geen ziekte
Moeilijk om op basis van klassieke definities uit te maken wat ziekte precies is en wat gezond is,
betekend voor iedereen iets helemaal anders dan dat medisch zou betekenen.
,3.1. Modellen van ziekte en gezondheid
1) Biomedisch model
= belangrijkste, simpelste model
- Ziekte = probleem in biologische processen = objectieve waarneming
- Oorzaak en gevolg: er is een ziekte, dus je bent ziek, dus als je ziek bent moet je ergens een
onderliggend ziektesubstraat hebben
- Basis van de volgende modellen
- Implicatie van het model op visie op
- Gezondheid: focus op absence of disease
- Financiering van westerse gezondheidszorg
- Belang van biomedisch model voor vooruitgang in geneeskunde, EBM …
ontstaansgeschiedenis v/d medische wetenschap
2) Bio-psychosociaal model
Er is veel meer bij relatie ziekte – symptomen
- Biologische aspecten: genetisch en somatische bouw
- Psychologische factoren: mentale gezondheid en persoonlijkheid
- Sociologische factoren: omgeving
- Wat doet omgeving met mij als ziek persoon?
- Welke impact heeft de omgeving op mij als ziek persoon?
3) Bio-psychosociaal-spiritueel model van ziekte
Klinkt heel zweverig, maar sterk model, vooral in palliatieve zorg
Spiritualiteit = de dynamische dimensie van mens-zijn die verwijst naar de
manier waarop personen zin, levensdoel en het transcendente ervaren, uiten
en/of zoeken, en de manier waarop zij verbinding beleven met het nu, met
zichzelf, met anderen, met de natuur, met het betekenisvolle en/of het
religieuze. = levenshouding,
zingeving, verbinding
Spiritualiteit omvat verschillende dimensies:
- Existentiële uitdagingen (zoals vragen omtrent identiteit, zin, lijden en dood, schuld en schaamte,
verzoening en vergeving, vrijheid en verantwoordelijkheid, hoop en wanhoop, liefde en geluk)
- Waarden en grondhoudingen (wat het belangrijkste is voor iemand, zoals de relatie met zichzelf,
familie, vrienden, werk, objecten, natuur, kunst en cultuur, ethiek en moraal, en het leven zelf)
- Religieuze en levensbeschouwelijke overwegingen en fundamenten (geloof, overtuigingen en
praktijken, de relatie met God of het wezenlijke)
4) Model ‘frailty’
Gaat uit van kwetsbaarheid bij ouderen op verschillende domeinen (begrip uit geriatrie)
= Dynamische staat waarin een persoon verkeert die op 1 of meerdere domeinen functioneel
verlies/uitval ervaart, het wordt veroorzaakt/beïnvloed door uiteenlopende parameters en leidt tot het
risico op nog meer uitval
Kwetsbaarheid kan op een bepaald moment getriggerd worden zodat er op een bepaald domein uitval
is (hoeft niet per se het medisch domein te zijn). Bv ouder koppel: man kan niet meer thuis
functioneren door het wegvallen van zijn vrouw sociale domein is ontwricht
5) Ecologisch model van gezondheid
= Meest gebruikte model, gebaseerd op alle voorgaande modellen, maar vertrekt uit wisselwerking
tussen het individu en de ruime context rond die persoon.
, 4. Ecologisch model van gezondheid
4.1. Kenmerken individu: diversiteitskenmerken
Heel eenvoudige kenmerken van het individu: op basis hiervan kan je eigenlijk iedereen beschrijven,
zijn meestal op populatieniveau geaggregeerd en voor groepen hetzelfde:
- Biogenetisch
- Somatisch
- Psychisch
- (Sociaal)
Diversiteitskenmerken: heel belangrijke voorspellers van ziekte/gezondheid
- Leeftijd
- Geslacht
o Vrouwen presenteren zich amper met klachten waarbij we een bepaald patroon in ons hoofd
hebben
o Hartinfarct: niet gewoon pijn op de borst, lagere pijn, maar meer misselijk en meer zweten
o Aandoening kan minder snel herkend worden
- Functiebeperking, genetische eigenschap
o Zorg is minder toegankelijk
o Raken er niet: stellen ongewild doktersbezoek hierdoor 10-30 dagen uit
- Taal
o Niet spreken en niet begrijpen
o Opleidingskansen: 30% heeft lagere kansen gehad, begrijpen niet alles
- Seksuele geaardheid
o Nog steeds een taboe
o Hierdoor soms voorbijgaan aan de juiste soa-screening
4.2. Kenmerken van de omgeving
Omgeving speelt een heel belangrijke rol in het vrijwaren van gezondheid of in het ontstaan van ziekte
we gaan dit heel concreet bekijken voor alle niveaus
- Individu: biogenetische, psychische, somatische kenmerken
- Interpersoonlijk: gezin, werkgroep, vriendschappen, sociale steun
- Institutioneel: werkomgeving, transport, school, diensten
- Maatschappij: relaties tussen organisaties, instituten en informele
netwerken
- Beleid: lokale en nationale wetten, beleid, politiek
4.3. Wisselwerking individu en omgeving
Dezelfde klacht kan een verschillend gevolg hebben voor mensen,
afhankelijk van de omgeving.
Voorbeeld: man, 30, baby, arbeider renovaties
Individu:
- Biogenetisch: aanleg voor gewrichtspijnen
- Somatisch: epicondylitis lateralis (tenniselleboog, probleem wordt vaak chronisch)
- Psychisch: positief ingesteld, hoge pijndrempel, actieve sporter, eerder angstig
Interpersoonlijke factoren:
- Gezinssituatie zal veranderen: meer actief in huishuden, baby verzorgen, 2 inkomens: 1 + 1
vervangingsinkomen (laag)
- Ondersteuning en netwerk van het gezin en vrienden/familie social resources zijn een belangrijke
factor !
HOOFDSTUK 1: ZIEKTE EN GEZONDHEID
1. Inleiding
Wie is ziek, wie is gezond?
- Meisje in rolstoel: ziek?
o Biomedische/strikte zin: meisje is ziek, zit een pathologisch substraat onder deze toestand
o Iemand die zich niet ziek voelt en gewoon studeert: meisje is niet ziek
- Arbeider met gips: ziek?
o Strikte zin: geblesseerd, dus ziek
o Kan niet functioneren met zijn gips in zijn job
- Vrouw met MS (neurologisch, maar ziet er normaal uit): ziek?
o Progressieve ziekte, mogelijks last in dagelijks leven, je ziet niet dat ze een opstoot gehad
heeft, kan niet werken
- Man met verkoudheid: ziek?
o Meest duidelijk ziek
Belang: leven in maatschappij die gedomineerd wordt door chronische aandoeningen
- 70% van alle contactmomenten in de geneeskunde heeft te maken met chronische aandoeningen
- Slechts 30% acute aandoeningen
Als je die 70% allemaal ziek noemt, dan is half Vlaanderen ziek klopt niet
2. Definitie gezondheid WHO
Nog gezonder leven: nergens voor nodig geen zin in onze maatschappij om dit te doen
Gezondheidsparadox: iedereen wordt heel oud dankzij onze goede gezondheidszorg, maar hebben
met zen allen zeer veel chronische ziekten (1/5 boven 25j heeft chronische aandoening) en toch
worden we ouder en ouder
- We zijn gezonder aan het leven en toch worden we zieker paradox
- Mensen gaan niet meer meteen dood aan ziekte/kwalen, maar cumuleren aandoeningen
(gemiddelde 75+er heeft 3-5 ziektes en gemiddeld 5-7 medicijnen)
“Wie gezond leeft, krijgt er 6 jaar bij.” denkfout
- Je krijgt er geen 6 jaar bij, want kans dat je in die 6 jaar aandoeningen krijgt is bijzonder groot
- 80% van 85+ sterft MET een tumor (niet van die tumor, al dan niet ontdekt): krijgen er niet zomaar
iets bij door gezonder/langer te leven, heeft ook nadelen
Zijn deze mensen ziek of gezond?
- Hannah, 14, urineweginfectie: fysiologisch ziek
- Karel, 29, weduwe, depressief: mentaal ziek
- Lea, 71, geheugenstoornissen: mentaal ziek
- Mohammed, 45, myocardinfarct gehad:
o Voelt zich niet meer ziek maar heeft wel nog medicatie nodig ondanks het gezond gevoel
o Therapietrouw voor chronische ziekte kan behandeling onder spanning zetten (“ik voel mij
gezond dus ik heb die medicatie niet meer nodig”)
Slechts 20-30% van personen met chronische aandoening is therapietrouw belangrijke rem op de
gezondheidsuitkomsten voor deze mensen
2.1. Problematische WHO definitie?
Heel oude definitie van ziekte en gezondheid
- Deel 1: Health is a state of complete physical, mental and social well-being and not merely the
absence of disease or infirmity
- Deel 2: Health is a fundamental human right
,Initieel: baanbrekende definitie heel breed, want breder dan ‘afwezigheid van ziekte’ en inclusie van
fysisch, mentaal en sociaal welzijn
- Veel kritiek: problematisch door toenemende leeftijd
- Chronische ziek: sociaal welzijn niet vervuld, moeten leren leven met ziekte …
Probleem: absolute karakter van de definitie
- Compleet?
o Dreigende medicalisering van maatschappij (niet intentioneel)
o Allen meestal ziek volgens deze definitie?
o Wat met performante nieuwe screeningsdeterminanten?
o Drempels verlagen voor medische interventies
- Nieuwe context: veranderde demografie en ziektes
o Meer langdurige chronische ziekte dan acute mortaliteit chronische ziekte wordt de norm,
grote kost voor de samenleving
o Verbeterde overleving: hygiëne, voeding …
- Chronische ziekte = ziek? (menselijke capaciteit tot aanpassing?)
o Gaat uit van verlies, niet van mogelijkheid om automatisch aan te passen aan de fysische,
emotionele en sociale uitdagingen van het leven en toch voldoende voldoening te vinden in het
leven
functionality-capacity vs invalidity-incapacity
- Meetbaar?
o Wat is compleet welzijn? Hoe meet je dit?
3. Dynamische definitie van gezondheid
Hoe accuraat is deze voorstelling?
- Disease (ziekte): pathologisch substraat dokters view
- Illness (ziektegevoel): klacht patients view
- Sickness (ziekterol): patiëntenrol communitys view (manier waarop maatschappij naar ziekte
kijkt)
Burn out geeft meer status dan depressie:
- Burn out: ocharme, zo hard gewerkt
- Depressie: zwakkeling
Bv. post-covid syndroom (voorlopig nog geen fysiologisch of pathologisch substraat voor, samenkomst
van allerlei symptomen, vooral de sickness en de illness staan op de voorgrond)
- Bij heel veel mensen ook sickness
- Met sickness kan je als arts niet aan de slag: de manier waarop de maatschappij naar ziekte kijkt, is
voor een arts moeilijk te counteren/handelen
Groot onderzoek:
- 67% hebben ziektegevoel
- 14% hebben ziekterol
- 37% hebben een ziekte
- 33% heeft ziektegevoel zonder ziektesubstraat of ziekterol
- 23% ziekte en ziektegevoel maar geen ziekterol (werken)
- 1% ziek en ziekterol maar geen ziektegevoel (rolstoel)
- 3% ziekterol en ziektegevoel maar geen ziekte
Moeilijk om op basis van klassieke definities uit te maken wat ziekte precies is en wat gezond is,
betekend voor iedereen iets helemaal anders dan dat medisch zou betekenen.
,3.1. Modellen van ziekte en gezondheid
1) Biomedisch model
= belangrijkste, simpelste model
- Ziekte = probleem in biologische processen = objectieve waarneming
- Oorzaak en gevolg: er is een ziekte, dus je bent ziek, dus als je ziek bent moet je ergens een
onderliggend ziektesubstraat hebben
- Basis van de volgende modellen
- Implicatie van het model op visie op
- Gezondheid: focus op absence of disease
- Financiering van westerse gezondheidszorg
- Belang van biomedisch model voor vooruitgang in geneeskunde, EBM …
ontstaansgeschiedenis v/d medische wetenschap
2) Bio-psychosociaal model
Er is veel meer bij relatie ziekte – symptomen
- Biologische aspecten: genetisch en somatische bouw
- Psychologische factoren: mentale gezondheid en persoonlijkheid
- Sociologische factoren: omgeving
- Wat doet omgeving met mij als ziek persoon?
- Welke impact heeft de omgeving op mij als ziek persoon?
3) Bio-psychosociaal-spiritueel model van ziekte
Klinkt heel zweverig, maar sterk model, vooral in palliatieve zorg
Spiritualiteit = de dynamische dimensie van mens-zijn die verwijst naar de
manier waarop personen zin, levensdoel en het transcendente ervaren, uiten
en/of zoeken, en de manier waarop zij verbinding beleven met het nu, met
zichzelf, met anderen, met de natuur, met het betekenisvolle en/of het
religieuze. = levenshouding,
zingeving, verbinding
Spiritualiteit omvat verschillende dimensies:
- Existentiële uitdagingen (zoals vragen omtrent identiteit, zin, lijden en dood, schuld en schaamte,
verzoening en vergeving, vrijheid en verantwoordelijkheid, hoop en wanhoop, liefde en geluk)
- Waarden en grondhoudingen (wat het belangrijkste is voor iemand, zoals de relatie met zichzelf,
familie, vrienden, werk, objecten, natuur, kunst en cultuur, ethiek en moraal, en het leven zelf)
- Religieuze en levensbeschouwelijke overwegingen en fundamenten (geloof, overtuigingen en
praktijken, de relatie met God of het wezenlijke)
4) Model ‘frailty’
Gaat uit van kwetsbaarheid bij ouderen op verschillende domeinen (begrip uit geriatrie)
= Dynamische staat waarin een persoon verkeert die op 1 of meerdere domeinen functioneel
verlies/uitval ervaart, het wordt veroorzaakt/beïnvloed door uiteenlopende parameters en leidt tot het
risico op nog meer uitval
Kwetsbaarheid kan op een bepaald moment getriggerd worden zodat er op een bepaald domein uitval
is (hoeft niet per se het medisch domein te zijn). Bv ouder koppel: man kan niet meer thuis
functioneren door het wegvallen van zijn vrouw sociale domein is ontwricht
5) Ecologisch model van gezondheid
= Meest gebruikte model, gebaseerd op alle voorgaande modellen, maar vertrekt uit wisselwerking
tussen het individu en de ruime context rond die persoon.
, 4. Ecologisch model van gezondheid
4.1. Kenmerken individu: diversiteitskenmerken
Heel eenvoudige kenmerken van het individu: op basis hiervan kan je eigenlijk iedereen beschrijven,
zijn meestal op populatieniveau geaggregeerd en voor groepen hetzelfde:
- Biogenetisch
- Somatisch
- Psychisch
- (Sociaal)
Diversiteitskenmerken: heel belangrijke voorspellers van ziekte/gezondheid
- Leeftijd
- Geslacht
o Vrouwen presenteren zich amper met klachten waarbij we een bepaald patroon in ons hoofd
hebben
o Hartinfarct: niet gewoon pijn op de borst, lagere pijn, maar meer misselijk en meer zweten
o Aandoening kan minder snel herkend worden
- Functiebeperking, genetische eigenschap
o Zorg is minder toegankelijk
o Raken er niet: stellen ongewild doktersbezoek hierdoor 10-30 dagen uit
- Taal
o Niet spreken en niet begrijpen
o Opleidingskansen: 30% heeft lagere kansen gehad, begrijpen niet alles
- Seksuele geaardheid
o Nog steeds een taboe
o Hierdoor soms voorbijgaan aan de juiste soa-screening
4.2. Kenmerken van de omgeving
Omgeving speelt een heel belangrijke rol in het vrijwaren van gezondheid of in het ontstaan van ziekte
we gaan dit heel concreet bekijken voor alle niveaus
- Individu: biogenetische, psychische, somatische kenmerken
- Interpersoonlijk: gezin, werkgroep, vriendschappen, sociale steun
- Institutioneel: werkomgeving, transport, school, diensten
- Maatschappij: relaties tussen organisaties, instituten en informele
netwerken
- Beleid: lokale en nationale wetten, beleid, politiek
4.3. Wisselwerking individu en omgeving
Dezelfde klacht kan een verschillend gevolg hebben voor mensen,
afhankelijk van de omgeving.
Voorbeeld: man, 30, baby, arbeider renovaties
Individu:
- Biogenetisch: aanleg voor gewrichtspijnen
- Somatisch: epicondylitis lateralis (tenniselleboog, probleem wordt vaak chronisch)
- Psychisch: positief ingesteld, hoge pijndrempel, actieve sporter, eerder angstig
Interpersoonlijke factoren:
- Gezinssituatie zal veranderen: meer actief in huishuden, baby verzorgen, 2 inkomens: 1 + 1
vervangingsinkomen (laag)
- Ondersteuning en netwerk van het gezin en vrienden/familie social resources zijn een belangrijke
factor !
