Sociale Psychologie
Alain Van Hiel, Arne Roets & Kim Dierckx
,Gezondheidsbevordering Academiejaar 2024 – 2025
Inhoudsopgave
1 Hoofdstuk 1: inleiding ........................................................................................ 9
1.1 De mens is een sociaal dier ......................................................................... 9
1.2 Sociale psychologie: definitie en verwante disciplines .................................. 9
1.2.1 Definitie van sociale psychologie .......................................................... 9
1.2.2 De kracht van de sociale situatie......................................................... 10
1.2.3 Sociale psychologie en verwante disciplines ....................................... 11
1.2.4 Andere psychologische domeinen ...................................................... 14
1.2.5 Sociale psychologie en mensenkennis ................................................ 14
1.3 De geschiedenis van de sociale psychologie............................................... 14
1.3.1 De beginjaren van de sociale psychologie (1880 – 1935) ....................... 15
1.3.2 De jaren van bevestiging (1936 – 1960) ................................................ 15
1.3.3 Groei en debat (1960 – 1975) .............................................................. 17
1.3.4 Methodologisch en inhoudelijk pluralisme (1975 – heden) .................... 17
1.4 Sociale psychologie in de 21e eeuw ............................................................ 18
1.4.1 Hersenonderzoek .............................................................................. 18
1.4.2 Het internet ....................................................................................... 19
1.4.3 Sociaal-culturele perspectieven ......................................................... 19
1.4.4 Open wetenschap ............................................................................. 20
2 Hoofdstuk 4: sociale perceptie ......................................................................... 21
2.1 Het ruwe materiaal van de eerste indruk..................................................... 21
2.1.1 De waarnemer ................................................................................... 21
2.1.2 Het uiterlijk ....................................................................................... 21
2.1.3 Situaties ........................................................................................... 24
2.1.4 Gedrag .............................................................................................. 24
2.1.5 Tonen en genereren van emoties – non verbaal gedrag .......................... 25
2.2 Attributie: van elementen tot disposities .................................................... 29
2.2.1 Attributietheorieën ............................................................................ 29
2.2.2 Theorie van corresponderende gevolgtrekkingen.................................. 30
2.2.3 Kelley’s covariatiemodel .................................................................... 31
2.2.4 Fundamentele attributiefout............................................................... 32
2.2.5 Twee-stappen attributiemodel ............................................................ 32
2
,Gezondheidsbevordering Academiejaar 2024 – 2025
2.2.6 De fundamentele attributiefout als een perceptueel fenomeen ............. 33
2.2.7 Experiment Storms ............................................................................ 33
2.2.8 Cognitieve heuristieken ...................................................................... 34
2.2.9 Motivatievertekeningen ...................................................................... 35
2.3 Integratie: van disposities tot impressies .................................................... 35
2.3.1 Enkele basisbevindingen .................................................................... 35
2.3.2 Integratie van kenmerken in een globale impressie ............................... 36
2.3.3 Afwijken van het gemiddelde model .................................................... 36
2.4 Confirmatievertekening............................................................................. 38
2.4.1 Persistentie van opvattingen ............................................................... 38
2.4.2 Confirmatorische hypothesetoetsing .................................................. 38
2.4.3 Zelfvervullende voorspelling ............................................................... 39
2.5 Slotwoord ................................................................................................ 39
3 Hoofdstuk 5: sociale beïnvloeding .................................................................... 40
3.1 Automatische sociale beïnvloeding ........................................................... 40
3.1.1 Spiegelgedrag.................................................................................... 40
3.2 Conformiteit............................................................................................. 41
3.2.1 Klassiekers: autokinetisch effect ........................................................ 41
3.2.2 Waarom conformeert men? ................................................................ 43
3.2.3 Meerderheidsinvloed ......................................................................... 44
3.2.4 Minderheidsinvloed ........................................................................... 46
3.2.5 Differentiele of unimodale procesmodellen ......................................... 47
3.3 Instemmen .............................................................................................. 47
3.3.1 Redenen geven .................................................................................. 47
3.3.2 Stel je eens voor ................................................................................ 48
3.3.3 Wederkerigheidsnorm ........................................................................ 48
3.3.4 Tweestappen instemmingstechnieken ................................................ 49
3.3.5 Assertiviteit ....................................................................................... 51
3.4 Gehoorzaamheid ...................................................................................... 51
3.4.1 Milgram’s experiment: ........................................................................ 51
3.4.2 Milgram in de 21e eeuw (online leerpad) .............................................. 53
3.4.3 Trotseren: wanneer verzet men zich? ................................................... 56
3
, Gezondheidsbevordering Academiejaar 2024 – 2025
4 Hoofdstuk 7: attitudes ..................................................................................... 58
4.1 Attitudes: basisbevindingen ...................................................................... 58
4.1.1 De 3 componenten van attitudes ........................................................ 58
4.1.2 Attitudesterkte .................................................................................. 59
4.1.3 Expliciete en impliciete attitudes ........................................................ 59
4.1.4 Het verband tussen attitudes en gedrag............................................... 63
4.2 Overreding door communicatie ................................................................. 64
4.2.1 2 wegen voor overreding ..................................................................... 64
4.2.2 De bron ............................................................................................. 67
4.2.3 De boodschap ................................................................................... 69
4.2.4 Het publiek ....................................................................................... 72
4.3 Overtuigen door het eigen gedrag ............................................................... 73
4.3.1 Overtuigen door het eigen gedrag: cognitieve dissonantie theorie .......... 73
4.3.2 Toepassen van dissonantie-theorie: justificatie van inspanning ............. 75
4.3.3 Toepassen van dissonantie-theorie: justificatie van moeilijke keuze ...... 76
4.3.4 Randcondities van dissonantietheorie ................................................ 77
4.3.5 Alternatieve wegen tot zelfovertuiging ................................................. 77
4.4 Reclame en voorlichting ............................................................................ 78
4.4.1 Subliminale berichten ........................................................................ 78
4.4.2 Stereotypen in reclame ...................................................................... 79
4.4.3 Culturele verschillen .......................................................................... 80
5 Hoofdstuk 9: anderen helpen ........................................................................... 82
5.1 Waarom helpt men ................................................................................... 82
5.1.1 Evolutionaire factoren ........................................................................ 82
5.1.2 Kosten en baten................................................................................. 84
5.1.3 Altruïsme of egoïsme?........................................................................ 84
5.1.4 Motieven om te helpen ....................................................................... 86
5.2 Onder welke omstandigheden helpen we (niet)? ......................................... 88
5.2.1 Het omstanderseffect ........................................................................ 88
5.2.2 Stress en tijdsdruk ............................................................................. 92
5.2.3 Locatie en cultuur ............................................................................. 92
5.2.4 Stemming ......................................................................................... 93
4
Alain Van Hiel, Arne Roets & Kim Dierckx
,Gezondheidsbevordering Academiejaar 2024 – 2025
Inhoudsopgave
1 Hoofdstuk 1: inleiding ........................................................................................ 9
1.1 De mens is een sociaal dier ......................................................................... 9
1.2 Sociale psychologie: definitie en verwante disciplines .................................. 9
1.2.1 Definitie van sociale psychologie .......................................................... 9
1.2.2 De kracht van de sociale situatie......................................................... 10
1.2.3 Sociale psychologie en verwante disciplines ....................................... 11
1.2.4 Andere psychologische domeinen ...................................................... 14
1.2.5 Sociale psychologie en mensenkennis ................................................ 14
1.3 De geschiedenis van de sociale psychologie............................................... 14
1.3.1 De beginjaren van de sociale psychologie (1880 – 1935) ....................... 15
1.3.2 De jaren van bevestiging (1936 – 1960) ................................................ 15
1.3.3 Groei en debat (1960 – 1975) .............................................................. 17
1.3.4 Methodologisch en inhoudelijk pluralisme (1975 – heden) .................... 17
1.4 Sociale psychologie in de 21e eeuw ............................................................ 18
1.4.1 Hersenonderzoek .............................................................................. 18
1.4.2 Het internet ....................................................................................... 19
1.4.3 Sociaal-culturele perspectieven ......................................................... 19
1.4.4 Open wetenschap ............................................................................. 20
2 Hoofdstuk 4: sociale perceptie ......................................................................... 21
2.1 Het ruwe materiaal van de eerste indruk..................................................... 21
2.1.1 De waarnemer ................................................................................... 21
2.1.2 Het uiterlijk ....................................................................................... 21
2.1.3 Situaties ........................................................................................... 24
2.1.4 Gedrag .............................................................................................. 24
2.1.5 Tonen en genereren van emoties – non verbaal gedrag .......................... 25
2.2 Attributie: van elementen tot disposities .................................................... 29
2.2.1 Attributietheorieën ............................................................................ 29
2.2.2 Theorie van corresponderende gevolgtrekkingen.................................. 30
2.2.3 Kelley’s covariatiemodel .................................................................... 31
2.2.4 Fundamentele attributiefout............................................................... 32
2.2.5 Twee-stappen attributiemodel ............................................................ 32
2
,Gezondheidsbevordering Academiejaar 2024 – 2025
2.2.6 De fundamentele attributiefout als een perceptueel fenomeen ............. 33
2.2.7 Experiment Storms ............................................................................ 33
2.2.8 Cognitieve heuristieken ...................................................................... 34
2.2.9 Motivatievertekeningen ...................................................................... 35
2.3 Integratie: van disposities tot impressies .................................................... 35
2.3.1 Enkele basisbevindingen .................................................................... 35
2.3.2 Integratie van kenmerken in een globale impressie ............................... 36
2.3.3 Afwijken van het gemiddelde model .................................................... 36
2.4 Confirmatievertekening............................................................................. 38
2.4.1 Persistentie van opvattingen ............................................................... 38
2.4.2 Confirmatorische hypothesetoetsing .................................................. 38
2.4.3 Zelfvervullende voorspelling ............................................................... 39
2.5 Slotwoord ................................................................................................ 39
3 Hoofdstuk 5: sociale beïnvloeding .................................................................... 40
3.1 Automatische sociale beïnvloeding ........................................................... 40
3.1.1 Spiegelgedrag.................................................................................... 40
3.2 Conformiteit............................................................................................. 41
3.2.1 Klassiekers: autokinetisch effect ........................................................ 41
3.2.2 Waarom conformeert men? ................................................................ 43
3.2.3 Meerderheidsinvloed ......................................................................... 44
3.2.4 Minderheidsinvloed ........................................................................... 46
3.2.5 Differentiele of unimodale procesmodellen ......................................... 47
3.3 Instemmen .............................................................................................. 47
3.3.1 Redenen geven .................................................................................. 47
3.3.2 Stel je eens voor ................................................................................ 48
3.3.3 Wederkerigheidsnorm ........................................................................ 48
3.3.4 Tweestappen instemmingstechnieken ................................................ 49
3.3.5 Assertiviteit ....................................................................................... 51
3.4 Gehoorzaamheid ...................................................................................... 51
3.4.1 Milgram’s experiment: ........................................................................ 51
3.4.2 Milgram in de 21e eeuw (online leerpad) .............................................. 53
3.4.3 Trotseren: wanneer verzet men zich? ................................................... 56
3
, Gezondheidsbevordering Academiejaar 2024 – 2025
4 Hoofdstuk 7: attitudes ..................................................................................... 58
4.1 Attitudes: basisbevindingen ...................................................................... 58
4.1.1 De 3 componenten van attitudes ........................................................ 58
4.1.2 Attitudesterkte .................................................................................. 59
4.1.3 Expliciete en impliciete attitudes ........................................................ 59
4.1.4 Het verband tussen attitudes en gedrag............................................... 63
4.2 Overreding door communicatie ................................................................. 64
4.2.1 2 wegen voor overreding ..................................................................... 64
4.2.2 De bron ............................................................................................. 67
4.2.3 De boodschap ................................................................................... 69
4.2.4 Het publiek ....................................................................................... 72
4.3 Overtuigen door het eigen gedrag ............................................................... 73
4.3.1 Overtuigen door het eigen gedrag: cognitieve dissonantie theorie .......... 73
4.3.2 Toepassen van dissonantie-theorie: justificatie van inspanning ............. 75
4.3.3 Toepassen van dissonantie-theorie: justificatie van moeilijke keuze ...... 76
4.3.4 Randcondities van dissonantietheorie ................................................ 77
4.3.5 Alternatieve wegen tot zelfovertuiging ................................................. 77
4.4 Reclame en voorlichting ............................................................................ 78
4.4.1 Subliminale berichten ........................................................................ 78
4.4.2 Stereotypen in reclame ...................................................................... 79
4.4.3 Culturele verschillen .......................................................................... 80
5 Hoofdstuk 9: anderen helpen ........................................................................... 82
5.1 Waarom helpt men ................................................................................... 82
5.1.1 Evolutionaire factoren ........................................................................ 82
5.1.2 Kosten en baten................................................................................. 84
5.1.3 Altruïsme of egoïsme?........................................................................ 84
5.1.4 Motieven om te helpen ....................................................................... 86
5.2 Onder welke omstandigheden helpen we (niet)? ......................................... 88
5.2.1 Het omstanderseffect ........................................................................ 88
5.2.2 Stress en tijdsdruk ............................................................................. 92
5.2.3 Locatie en cultuur ............................................................................. 92
5.2.4 Stemming ......................................................................................... 93
4
