2024-2025
ONDERZOEKSMETHODEN - EN
TECHNIEKEN I: PSYCHOMETRIE
PROF. TIM VANTILBORGH
ALYSÉE PEETERS
1BA PSYCHOLOGIE
VUB
,Onderzoeksmethoden- en technieken: psychometrie 2024-2025
Hoofdstuk 1: Psychometrie
Wat zijn psychologische testen?
De eerste test die iedereen aflegt…
APGAR scoring voor pasgeborene (Virginia Apgar; 1952) → Activiteit, pols, grimas, aanblik,
respiratie?
Voor elk van deze elementen wordt een score gegeven (0-2) 1min en 5min na de geboorte. Indien
zich problemen voordoen wordt na 10min opnieuw een score gegeven. De som van de scoren
vormt een eindscore;
• Eindscore van 7-10 = normaal, gezond
• Eindscore van 4-7 = kan aanleiding zijn voor ingrijpen
• Lagere scoren = direct reanimeren!
Waarom zijn ze belangrijk?
• Ze spelen een grote rol in ons dagelijks leven.
• We komen doorheen ons leven allemaal in aanraking met psychologische testen.
• Psychologische testen kunnen vergaande gevolgen hebben voor mensen.
Vergaande gevolgen
Voorbeelden:
• Doodstraf toekennen maar niet uitvoeren bij laagbegaafden. (VS)
• Euthanasie toelaten a.d.h.v. heel aantal testen?
Psychometrie = de wetenschappelijke studie van (de kwaliteit van) psychologische testen. De
focus ligt daarbij op psychologische testen en assessment, maar psychometrie is ook
toepasbaar op andere domeinen zoals criminologie, economie of educatiewetenschappen.
Het belang van psychologische testen
Voor psychologen:
• Stellen van diagnose als klinisch psycholoog:
o Testing: een relatief eenvoudig proces waarbij één psychologische test wordt
afgenomen van een persoon om een beslissing te nemen.
o Assessment: een complex proces waarbij meerdere psychologische testen
worden afgenomen, aangevuld met informatie uit andere bronnen zoals
interviews of observaties, om zo tot een holistisch beeld te komen over het
functioneren van een persoon. Combinatie van meerdere technieken.
• Selecteren van beste kandidaat tijdens sollicitatieprocedure als arbeids- en organisatie
psycholoog.
Voor onderzoekers:
• Verzamelen van data met behulp van een vragenlijst of een experiment.
1
,Onderzoeksmethoden- en technieken: psychometrie 2024-2025
Voor de maatschappij:
• We vullen allemaal testen in, die een impact hebben op ons dagelijks leven Bv. we
gebruiken reviews om onze keuzes op te baseren.
• Impact op sociale media, big data en AI.
Definitie
Psychologische test
= een systematische procedure om het gedrag van twee of meer personen te vergelijken
(interindividuele verschillen), of om het gedrag van een persoon op verschillende momenten te
vergelijken (intra-individuele verschillen)
• Ze leveren een staal van gedrag op.
• Ze gebruiken systematische procedures.
• Ze leveren een testscore op.
• Ze maken gebruik van normen of standaarden.
• Ze voorspellen gedrag buiten de test.
Voorbeeld: Mini-IPIP
Een staal van gedrag:
• Een test bestaat uit een eindig aantal items (= vragen/stelling/opdrachten).
• Selectie van deze items is dus cruciaal, ze moeten een representatief “staal” van gedrag
meten.
• Deze items moeten niet noodzakelijk een rechtstreekse afspiegeling zijn van het gedrag
dat we wensen te meten.
Systematische procedures
Op drie niveaus:
1. Testontwikkeling
2. Testafname
3. Testscoring en interpretatie
1. Testontwikkeling:
• Psychologische testen worden ontwikkeld op basis van wetenschappelijk onderzoek.
• Testontwikkelaar stelt een itempool op.
• Uit de itempool worden de beste items geselecteerd (items die goed scoren op of
bijdragen aan psychometrische kenmerken, zoals betrouwbaarheid, predictieve-
validiteit, test accuraatheid…)
2
,Onderzoeksmethoden- en technieken: psychometrie 2024-2025
• Psychometrische kwaliteit van test wordt op regelmatige basis opnieuw getest.
2. Testafname:
Als we mensen op basis van testscores met elkaar willen vergelijken, dan willen we zeker zijn dat
verschillen in testscores te wijten zijn aan verschillen in het gemeten gedrag en niet aan
verschillen in de wijze waarop de test is afgenomen.
• Gestandaardiseerde manier om test af te nemen. (Elke proefleider zou dezelfde
cijferreeks moeten gebruiken en deze ongegroepeerd voor lezen op een vast ritme met
een neutrale lichaamstaal en mimiek.).
Voorbeeld; “digit span” test
o 1-8-0-0-3-2-6-4-8
VS
o 1800-32-648
• Nood aan begrensde, duidelijke instructies en uniformiteit.
3. Testscoring en interpretatie:
Hoe worden de antwoorden op de verschillende items omgezet in een score en hoe moeten we
deze interpreteren?
• Objectieve scoring = proces waarbij de omzetting van de respons in een cijfer gebeurt
door de gegeven respons te vergelijken met een lijst waarin alle mogelijke responsen
worden opgesomd en waar dan de bijbehorende score in kan worden opgezocht.
• Subjectieve scoring = proces waarin de persoon die de scoring uitvoert, maar beschikt
over een stel richtlijnen die gehanteerd moeten worden bij het scoren van respondenten.
Testscores
Psychologische testen gaan ervan uit dat we op basis van testscores verschillen (binnen of
tussen) personen op het geteste kenmerk kunnen meten. Men gaat er dus van uit dat iedereen
het geteste kenmerk in zekere mate bezit. De test is dan bedoeld om te meten in welke mate de
persoon er over bezit.
• Elke testscore bevat meetfouten.
o X = T + E (X = geobserveerde testscore, T = ware (true) score en E =
meetfout/error)
• De testscore die we verkrijgen is geen ding dat echt fysiek bestaat → Meestal gaat het
om een abstract begrip of construct waarvan men heeft ondervonden dat het bruikbaar
is om niet-testgedrag te voorspellen.
o Vb. IQ: het gaat hier ook om abstracte begrippen en geen echt ding dat fysiek
en/of tastbaar is.
Normen en standaarden:
Hoe moeten we testscores interpreteren? Stel dat je een score 130 op een intelligentie test
uitkomt. Hoe moet je dit interpreteren?
Een goede psychgologische test bevat…
• Normen/standaarden = testscores die men verkrijgt op basis van een
normeringsonderzoek waarbij een test wordt afgenomen van een grote, representatieve
3
,Onderzoeksmethoden- en technieken: psychometrie 2024-2025
steekproef van de bevolking. → Deze kunnen gebruikt worden om testscores te
interpreteren.
• Maar, niet elke test heeft een norm!
• Verschil tussen norm-referenced en criterion-referenced testen.
Gedrag voorspellen buiten de test:
• Uiteindelijke doel is niet om te voorspellen hoe iemand scoort op de test, maar hoe
iemand zich zal gedragen buiten de test omstandigheden.
Voorbeeld; “Balloon Analogue Risk Task” (BART)
Test om na te gaan in welke mate mensen bereid zijn om
risico’s te nemen.
Keuzen maken tussen de ballon meer en meer opblazen en
geld verdienen, maar dan neemt de kans toe dat ze ontploft
en geen geld verdienen. Of op tijd stoppen.
→Hoe meer ze de ballon opblazen hoe meer risico ze
nemen.
Geschiedenis van psychologische testen
Eerste psychologische testen:
China – Zhou dynastie (1046-256 BCE)
o Testen gebruikt voor selectie van ambtenaren
o Schriftelijk examen (wiskunde, taalvaardigheid, muziek, verantwoordelijkheid
etc.)
o Testafname duurde een volledige nacht en dag
o Afname vond plaats in een kleine afgeslote ruimte
o Slechts 1-7% slaagde
o Systeem bleef bestaan tot 19e eeuw CE
Physiognomie = psychologische kenmerken (karakter, persoonlijkheid of innerlijke
eigenschappen) kunnen afleiden uit het uiterlijk van een persoon. (vnl. aangezicht).
Grieks: physis (natuur) + gnomon (kennis
of beoordelaar)
o Niet wetenschappelijk onderbouwt. (Vorm van psuedowetenschap).
o Vooroordelen als gevolg.
Phrenologie = psychologische kenmerken afleiden uit vorm en knobbels van de schedel (Franz
Joseph gall; 1758-1828).
Grieks: phren (geest/verstand) + logos (leer)
Experimentele psychologie:
• Vaak gezien als het startpunt van moderne psychologische testen.
4
, Onderzoeksmethoden- en technieken: psychometrie 2024-2025
• Einde 19e eeuw: experimenteel psychologen zetten zich af tegen subjectieve methoden
van onderzoek (bv. introspectieve methode).
• Focus op objectieve, reproductieve methoden in laboratoria.
• Aandacht voor eenvoudige, sensorische processen en lichamelijke kenmerken.
→ “Bronze age of testing”
Wilhelm Wundt (1832-1920)
• Eerste psychologisch lab in Leipzig 1879.
• Bedacht allerlei testen zoals vb. de gedachtenmeter.
• Verdiensten:
o Erkennen van individuele verschillen.
o Empirische benadering.
Francis Galton (1822-1911)
• Geobsedeerde door meten.
• Interesse in erfelijkheid. (Hij geloofde dat goede eigenschappen zoals intelligentie,
gezondheid en moreel gedrag erfelijk zijn, en dat de mensheid "verbeterd" kan worden
door mensen met "goede genen" meer te laten voortplanten.)
• Eugenetica. (Gericht op het verbeteren van het genetisch erfgoed van de mens — vaak
door selectieve voortplanting of het uitsluiten van bepaalde mensen van voortplanting).
• Anthropometrie (= de wetenschap van het opmeten van het menselijk lichaam, vaak
met het doel om lichamelijke verhoudingen, afmetingen en eigenschappen systematisch
vast te leggen.) versus psychometrie.
• Vader van de differentiële psychologie. (Focus ligt op de verschillen tussen mensen in
gedrag, persoonlijkheid, intelligentie, emoties, motivatie, etc.)
• Grondlegger van verschillende statistische testen.
Galton’s lab in Londen:
Voorbeeld
1. Demografische gegevens
2. Kleur van haar en ogen
3. Visueel vermogen (bv. reactietijd visuele stimuli)
4. Auditief vermogen
5. Waarnemingsdrempel tastzin
6. Longcapaciteit
7. Snelheid handbeweging
8. Kracht (bv. handgrip)
9. (Arm-) lengte
10. Gewicht
James McKeen Cattell (1860-1944)
• Student bij zowel Wundt als Galton.
• Introduceert ideeën van Europese experimentele psychologen in de VS.
• Introduceert term “mentale test”
5
ONDERZOEKSMETHODEN - EN
TECHNIEKEN I: PSYCHOMETRIE
PROF. TIM VANTILBORGH
ALYSÉE PEETERS
1BA PSYCHOLOGIE
VUB
,Onderzoeksmethoden- en technieken: psychometrie 2024-2025
Hoofdstuk 1: Psychometrie
Wat zijn psychologische testen?
De eerste test die iedereen aflegt…
APGAR scoring voor pasgeborene (Virginia Apgar; 1952) → Activiteit, pols, grimas, aanblik,
respiratie?
Voor elk van deze elementen wordt een score gegeven (0-2) 1min en 5min na de geboorte. Indien
zich problemen voordoen wordt na 10min opnieuw een score gegeven. De som van de scoren
vormt een eindscore;
• Eindscore van 7-10 = normaal, gezond
• Eindscore van 4-7 = kan aanleiding zijn voor ingrijpen
• Lagere scoren = direct reanimeren!
Waarom zijn ze belangrijk?
• Ze spelen een grote rol in ons dagelijks leven.
• We komen doorheen ons leven allemaal in aanraking met psychologische testen.
• Psychologische testen kunnen vergaande gevolgen hebben voor mensen.
Vergaande gevolgen
Voorbeelden:
• Doodstraf toekennen maar niet uitvoeren bij laagbegaafden. (VS)
• Euthanasie toelaten a.d.h.v. heel aantal testen?
Psychometrie = de wetenschappelijke studie van (de kwaliteit van) psychologische testen. De
focus ligt daarbij op psychologische testen en assessment, maar psychometrie is ook
toepasbaar op andere domeinen zoals criminologie, economie of educatiewetenschappen.
Het belang van psychologische testen
Voor psychologen:
• Stellen van diagnose als klinisch psycholoog:
o Testing: een relatief eenvoudig proces waarbij één psychologische test wordt
afgenomen van een persoon om een beslissing te nemen.
o Assessment: een complex proces waarbij meerdere psychologische testen
worden afgenomen, aangevuld met informatie uit andere bronnen zoals
interviews of observaties, om zo tot een holistisch beeld te komen over het
functioneren van een persoon. Combinatie van meerdere technieken.
• Selecteren van beste kandidaat tijdens sollicitatieprocedure als arbeids- en organisatie
psycholoog.
Voor onderzoekers:
• Verzamelen van data met behulp van een vragenlijst of een experiment.
1
,Onderzoeksmethoden- en technieken: psychometrie 2024-2025
Voor de maatschappij:
• We vullen allemaal testen in, die een impact hebben op ons dagelijks leven Bv. we
gebruiken reviews om onze keuzes op te baseren.
• Impact op sociale media, big data en AI.
Definitie
Psychologische test
= een systematische procedure om het gedrag van twee of meer personen te vergelijken
(interindividuele verschillen), of om het gedrag van een persoon op verschillende momenten te
vergelijken (intra-individuele verschillen)
• Ze leveren een staal van gedrag op.
• Ze gebruiken systematische procedures.
• Ze leveren een testscore op.
• Ze maken gebruik van normen of standaarden.
• Ze voorspellen gedrag buiten de test.
Voorbeeld: Mini-IPIP
Een staal van gedrag:
• Een test bestaat uit een eindig aantal items (= vragen/stelling/opdrachten).
• Selectie van deze items is dus cruciaal, ze moeten een representatief “staal” van gedrag
meten.
• Deze items moeten niet noodzakelijk een rechtstreekse afspiegeling zijn van het gedrag
dat we wensen te meten.
Systematische procedures
Op drie niveaus:
1. Testontwikkeling
2. Testafname
3. Testscoring en interpretatie
1. Testontwikkeling:
• Psychologische testen worden ontwikkeld op basis van wetenschappelijk onderzoek.
• Testontwikkelaar stelt een itempool op.
• Uit de itempool worden de beste items geselecteerd (items die goed scoren op of
bijdragen aan psychometrische kenmerken, zoals betrouwbaarheid, predictieve-
validiteit, test accuraatheid…)
2
,Onderzoeksmethoden- en technieken: psychometrie 2024-2025
• Psychometrische kwaliteit van test wordt op regelmatige basis opnieuw getest.
2. Testafname:
Als we mensen op basis van testscores met elkaar willen vergelijken, dan willen we zeker zijn dat
verschillen in testscores te wijten zijn aan verschillen in het gemeten gedrag en niet aan
verschillen in de wijze waarop de test is afgenomen.
• Gestandaardiseerde manier om test af te nemen. (Elke proefleider zou dezelfde
cijferreeks moeten gebruiken en deze ongegroepeerd voor lezen op een vast ritme met
een neutrale lichaamstaal en mimiek.).
Voorbeeld; “digit span” test
o 1-8-0-0-3-2-6-4-8
VS
o 1800-32-648
• Nood aan begrensde, duidelijke instructies en uniformiteit.
3. Testscoring en interpretatie:
Hoe worden de antwoorden op de verschillende items omgezet in een score en hoe moeten we
deze interpreteren?
• Objectieve scoring = proces waarbij de omzetting van de respons in een cijfer gebeurt
door de gegeven respons te vergelijken met een lijst waarin alle mogelijke responsen
worden opgesomd en waar dan de bijbehorende score in kan worden opgezocht.
• Subjectieve scoring = proces waarin de persoon die de scoring uitvoert, maar beschikt
over een stel richtlijnen die gehanteerd moeten worden bij het scoren van respondenten.
Testscores
Psychologische testen gaan ervan uit dat we op basis van testscores verschillen (binnen of
tussen) personen op het geteste kenmerk kunnen meten. Men gaat er dus van uit dat iedereen
het geteste kenmerk in zekere mate bezit. De test is dan bedoeld om te meten in welke mate de
persoon er over bezit.
• Elke testscore bevat meetfouten.
o X = T + E (X = geobserveerde testscore, T = ware (true) score en E =
meetfout/error)
• De testscore die we verkrijgen is geen ding dat echt fysiek bestaat → Meestal gaat het
om een abstract begrip of construct waarvan men heeft ondervonden dat het bruikbaar
is om niet-testgedrag te voorspellen.
o Vb. IQ: het gaat hier ook om abstracte begrippen en geen echt ding dat fysiek
en/of tastbaar is.
Normen en standaarden:
Hoe moeten we testscores interpreteren? Stel dat je een score 130 op een intelligentie test
uitkomt. Hoe moet je dit interpreteren?
Een goede psychgologische test bevat…
• Normen/standaarden = testscores die men verkrijgt op basis van een
normeringsonderzoek waarbij een test wordt afgenomen van een grote, representatieve
3
,Onderzoeksmethoden- en technieken: psychometrie 2024-2025
steekproef van de bevolking. → Deze kunnen gebruikt worden om testscores te
interpreteren.
• Maar, niet elke test heeft een norm!
• Verschil tussen norm-referenced en criterion-referenced testen.
Gedrag voorspellen buiten de test:
• Uiteindelijke doel is niet om te voorspellen hoe iemand scoort op de test, maar hoe
iemand zich zal gedragen buiten de test omstandigheden.
Voorbeeld; “Balloon Analogue Risk Task” (BART)
Test om na te gaan in welke mate mensen bereid zijn om
risico’s te nemen.
Keuzen maken tussen de ballon meer en meer opblazen en
geld verdienen, maar dan neemt de kans toe dat ze ontploft
en geen geld verdienen. Of op tijd stoppen.
→Hoe meer ze de ballon opblazen hoe meer risico ze
nemen.
Geschiedenis van psychologische testen
Eerste psychologische testen:
China – Zhou dynastie (1046-256 BCE)
o Testen gebruikt voor selectie van ambtenaren
o Schriftelijk examen (wiskunde, taalvaardigheid, muziek, verantwoordelijkheid
etc.)
o Testafname duurde een volledige nacht en dag
o Afname vond plaats in een kleine afgeslote ruimte
o Slechts 1-7% slaagde
o Systeem bleef bestaan tot 19e eeuw CE
Physiognomie = psychologische kenmerken (karakter, persoonlijkheid of innerlijke
eigenschappen) kunnen afleiden uit het uiterlijk van een persoon. (vnl. aangezicht).
Grieks: physis (natuur) + gnomon (kennis
of beoordelaar)
o Niet wetenschappelijk onderbouwt. (Vorm van psuedowetenschap).
o Vooroordelen als gevolg.
Phrenologie = psychologische kenmerken afleiden uit vorm en knobbels van de schedel (Franz
Joseph gall; 1758-1828).
Grieks: phren (geest/verstand) + logos (leer)
Experimentele psychologie:
• Vaak gezien als het startpunt van moderne psychologische testen.
4
, Onderzoeksmethoden- en technieken: psychometrie 2024-2025
• Einde 19e eeuw: experimenteel psychologen zetten zich af tegen subjectieve methoden
van onderzoek (bv. introspectieve methode).
• Focus op objectieve, reproductieve methoden in laboratoria.
• Aandacht voor eenvoudige, sensorische processen en lichamelijke kenmerken.
→ “Bronze age of testing”
Wilhelm Wundt (1832-1920)
• Eerste psychologisch lab in Leipzig 1879.
• Bedacht allerlei testen zoals vb. de gedachtenmeter.
• Verdiensten:
o Erkennen van individuele verschillen.
o Empirische benadering.
Francis Galton (1822-1911)
• Geobsedeerde door meten.
• Interesse in erfelijkheid. (Hij geloofde dat goede eigenschappen zoals intelligentie,
gezondheid en moreel gedrag erfelijk zijn, en dat de mensheid "verbeterd" kan worden
door mensen met "goede genen" meer te laten voortplanten.)
• Eugenetica. (Gericht op het verbeteren van het genetisch erfgoed van de mens — vaak
door selectieve voortplanting of het uitsluiten van bepaalde mensen van voortplanting).
• Anthropometrie (= de wetenschap van het opmeten van het menselijk lichaam, vaak
met het doel om lichamelijke verhoudingen, afmetingen en eigenschappen systematisch
vast te leggen.) versus psychometrie.
• Vader van de differentiële psychologie. (Focus ligt op de verschillen tussen mensen in
gedrag, persoonlijkheid, intelligentie, emoties, motivatie, etc.)
• Grondlegger van verschillende statistische testen.
Galton’s lab in Londen:
Voorbeeld
1. Demografische gegevens
2. Kleur van haar en ogen
3. Visueel vermogen (bv. reactietijd visuele stimuli)
4. Auditief vermogen
5. Waarnemingsdrempel tastzin
6. Longcapaciteit
7. Snelheid handbeweging
8. Kracht (bv. handgrip)
9. (Arm-) lengte
10. Gewicht
James McKeen Cattell (1860-1944)
• Student bij zowel Wundt als Galton.
• Introduceert ideeën van Europese experimentele psychologen in de VS.
• Introduceert term “mentale test”
5
