Analyse van mediateksten
Hoofdstuk 1: Introductie
Opzet cursus:
1. Sociale theorieën & kijk op betekenis media
• Receptie-georiënteerde theorieën (betekenisverlenend publiek): hoe klein is
een publiek?
• Technologie gedetermineerde theorieën (McLuhan): eigenschappen media à
kanaal
• Marxisme: media & ideologie, macht & controle toegepast op media:
Frankfurther Schule
o In NY school gestart
o Kritische visie, afzetten tegen pure, vrije
o Veel meer kritische blik op media (nu ook nog kritiek op professionele
media)
o School van sociaalwetenschappelijk onderzoek, kritische
mediadenkers die geloofden in democratisering
• Media & de publieke sfeer (Habermas): fragmentatie/globalisatie
o Habermas was kind van de Frankfurter Schule (belangrijke
gemeenschap kritische mediadenkers)
2. Theoretische kant van analyse van mediateksten
• Kwantitatieve inhoudsanalyse
• Kwalitatieve inhoudsanalyse
o Semiotische analyse
o Argumentatieanalyse en retorische analyse
o Narratieve analyse
o Frame-analyse
o (Kritische) discoursanalyse
Wat is tekstanalyse?
Een tekst is:
• Een georganiseerde verzameling woorden
• Een literair product, bv. gedicht
• Een georganiseerde verzameling tekens (woorden, klanken, beelden) waarbij
mogelijke betekenissen worden geproduceerd in een conventioneel gebaseerd
systeem dat begrepen kan worden door analyse
à Meest relevante definitie in dit hoofdstuk
Tekstanalyse:
• Verwijst naar manieren waarmee kan worden geanalyseerd hoe teksten mogelijk
betekenissen creëren en wat die betekenissen zijn
• Het op gestructureerde wijze analyseren van tekst en context
Twee manieren van kijken:
• Teksten zijn als reflecties van de wereld (kwantitatieve methode) à media als
spiegel
Eveline Van de Cauter 1
, • OF Teksten zijn cultuurspecifieke en geïnterpreteerde constructies (kwalitatieve
methode) à media als creatie/shaper
o Media is een creatie, interpretatie van de werkelijkheid
! Belangrijk: tekst in context analyseren!
Tekst Hughes:
• The ballad of big Al (dinosaurussen) à natuurlijke geschiedenis-documentaire
• Geproduceerd als vervolg vd serie “Walking with Dinosaurs”
• Waarom is dit een hybride tekst?
o Zowel kenmerken van fictie, als kenmerken van een documentaire
o Duidelijke kenmerken van een documentaire
o Narratief aspect zorgt dat het lijkt op fictie
o Elementen van parodie ook aanwezig
Doel:
Nut voor tekstanalyse in de sociale wetenschappen:
• Theoretisch: teksten zijn een vorm van sociale actie/engagement (de
‘constructivistische aanpak’)
• Methodologisch: teksten zijn een belangrijke bron van bewijs voor de sociale
wetenschapper
• Historisch: teksten zijn barometers van sociale processen
• Politiek: teksten zijn loci van sociale controle en dominantie (ideologie)
Concrete vragen die men kan stellen bij elke mediatekst:
• Wie heeft deze mediatekst gecreëerd?
• Welke creatieve technieken zijn er gebruikt om mijn aandacht te trekken?
• Hoe zouden verschillende mensen deze mediatekst begrijpen?
• Welke leefstijlen, waarden en gezichtspunten zijn gerepresenteerd of afwezig
in deze mediatekst?
• Waarom bestaat deze mediatekst?
Deel 1: Sociale theorieën en kijk op betekenis van media
3 stromingen die in deze collegereeks aan bod komen:
• Neo-marxisme & ideologie (Frankfurter Schule, GUMG, Hall)
o Neo-marxistische media-kritische visie op media: media brengt alleen de
mening van de elite aan het woord, mediaselectie
• Massamedia als facilitators voor een participatieve publieke sfeer (Habermas)
o Ondanks moderniteit, nieuwe media en mondige burgers zitten we nog altijd
met klassen à belangrijk element
o Habermas was kind van Frankfurther Schule: belangrijke gemeenschap
kritische media denkers
• Publieksonderzoek (U&G, Fiske, feminisme)
o Uses & gratifications: hoe gebruiken we media?
2 Eveline Van de Cauter
,Twee visies over communicatie:
Processchool Structureel-semiotische school
• Communnicatie als doorgeefluik van • Communicatie als productie en
boodschappen uitwisseling van boodschappen
• Hoe zenders encoderen en • Studie van tekst & cultuur
ontvangers decoderen • Works of communication
• Stappen/fasen • Betekenis
• Lineair
• Acts of communication
1. Drie procestheorieën van communicatie
1.1 Model van Shannon & Weaver (1949)
• Mathematisch model
• Focus op ruis: vervorming van geluid
o Bv krakende radio, sneew in beeld of iedere afleiding die de
perceptie kan beïnvloeden
o S&W concentreren op technisch niveau
o Het signaal is de fysieke vorm van een boodschap
o Ons brein maakt binaire keuzes
o Op semantisch niveau (B) is de boodschap minder exact
gedefinieerd als op niveau A en moeilijker te meten
o Op psychologisch vlak (C) wordt gekeken of de geproduceerde
betekenis daadwerkelijk is aangekomen zoals bedoeld
• 3 probleemniveaus:
A. Technisch: hoe accuraat kunnen tekens van communicatie worden
overgebracht?
B. Semantisch: hoe precies drukken de overgebrachte tekens de
gewenste betekenis uit?
C. Effectief: hoe effectief leidt de ontvangen betekenis tot gewenst
gedrag?
• Redunantie vs entropie:
o Sterk gerelateerd aan ‘informatie’ is het concept van redunantie
dwz het voorspelbare/conventionele in een boodschap
o Redunantie
§ Hoge voorspelbaarheid
§ Lage informatiewaarde
Eveline Van de Cauter 3
, § Veel herhaald
§ Bv preek, college
o Entropie
§ Lage voorspelbaarheid
§ Hoge informatiewaarde
§ Belangrijk voor nieuwstekst
1.2 Model van Lasswell
• Lineair
• Eenrichtingsmodel
• Vooral interesse in medium en boodschap aspect
1.3 Model van Newcomb
• Semiotisch model
• Model gaat over delen van opinies en houdingen
o A en B spreken die uit tegenover onderwerp X
o Lijnen = attitudes van A en B tegonver X
o Lijn tussen A en B = aantrekkingskracht tussen A en B
• Evenwicht = A en B mogen elkaar en het onderwerp
• Onevenwicht = A en B vinden elkaar leuk, maar hebben verschillende
attitudes over X
• Communicatie = tool om balans te herstellen en treedt op indien er
onevenwicht is
2. Semiotiek
• Structureel-semiotische school à ziet communicatie als een transactie, productie
van teksten, een uitwisseling van boodschappen in een bepaalde (sub)cultuur en
de werking van deze teksten
• Letterlijke betekenis en betekenis tussen de lijnen à het decoderen van de
verborgen boodschap
o Index: betekenis omdat het verwijst naar iets in realiteit, vergelijkbaar met
datgene waarnaar het verwijst (bv rook verwijst naar vuur)
4 Eveline Van de Cauter
Hoofdstuk 1: Introductie
Opzet cursus:
1. Sociale theorieën & kijk op betekenis media
• Receptie-georiënteerde theorieën (betekenisverlenend publiek): hoe klein is
een publiek?
• Technologie gedetermineerde theorieën (McLuhan): eigenschappen media à
kanaal
• Marxisme: media & ideologie, macht & controle toegepast op media:
Frankfurther Schule
o In NY school gestart
o Kritische visie, afzetten tegen pure, vrije
o Veel meer kritische blik op media (nu ook nog kritiek op professionele
media)
o School van sociaalwetenschappelijk onderzoek, kritische
mediadenkers die geloofden in democratisering
• Media & de publieke sfeer (Habermas): fragmentatie/globalisatie
o Habermas was kind van de Frankfurter Schule (belangrijke
gemeenschap kritische mediadenkers)
2. Theoretische kant van analyse van mediateksten
• Kwantitatieve inhoudsanalyse
• Kwalitatieve inhoudsanalyse
o Semiotische analyse
o Argumentatieanalyse en retorische analyse
o Narratieve analyse
o Frame-analyse
o (Kritische) discoursanalyse
Wat is tekstanalyse?
Een tekst is:
• Een georganiseerde verzameling woorden
• Een literair product, bv. gedicht
• Een georganiseerde verzameling tekens (woorden, klanken, beelden) waarbij
mogelijke betekenissen worden geproduceerd in een conventioneel gebaseerd
systeem dat begrepen kan worden door analyse
à Meest relevante definitie in dit hoofdstuk
Tekstanalyse:
• Verwijst naar manieren waarmee kan worden geanalyseerd hoe teksten mogelijk
betekenissen creëren en wat die betekenissen zijn
• Het op gestructureerde wijze analyseren van tekst en context
Twee manieren van kijken:
• Teksten zijn als reflecties van de wereld (kwantitatieve methode) à media als
spiegel
Eveline Van de Cauter 1
, • OF Teksten zijn cultuurspecifieke en geïnterpreteerde constructies (kwalitatieve
methode) à media als creatie/shaper
o Media is een creatie, interpretatie van de werkelijkheid
! Belangrijk: tekst in context analyseren!
Tekst Hughes:
• The ballad of big Al (dinosaurussen) à natuurlijke geschiedenis-documentaire
• Geproduceerd als vervolg vd serie “Walking with Dinosaurs”
• Waarom is dit een hybride tekst?
o Zowel kenmerken van fictie, als kenmerken van een documentaire
o Duidelijke kenmerken van een documentaire
o Narratief aspect zorgt dat het lijkt op fictie
o Elementen van parodie ook aanwezig
Doel:
Nut voor tekstanalyse in de sociale wetenschappen:
• Theoretisch: teksten zijn een vorm van sociale actie/engagement (de
‘constructivistische aanpak’)
• Methodologisch: teksten zijn een belangrijke bron van bewijs voor de sociale
wetenschapper
• Historisch: teksten zijn barometers van sociale processen
• Politiek: teksten zijn loci van sociale controle en dominantie (ideologie)
Concrete vragen die men kan stellen bij elke mediatekst:
• Wie heeft deze mediatekst gecreëerd?
• Welke creatieve technieken zijn er gebruikt om mijn aandacht te trekken?
• Hoe zouden verschillende mensen deze mediatekst begrijpen?
• Welke leefstijlen, waarden en gezichtspunten zijn gerepresenteerd of afwezig
in deze mediatekst?
• Waarom bestaat deze mediatekst?
Deel 1: Sociale theorieën en kijk op betekenis van media
3 stromingen die in deze collegereeks aan bod komen:
• Neo-marxisme & ideologie (Frankfurter Schule, GUMG, Hall)
o Neo-marxistische media-kritische visie op media: media brengt alleen de
mening van de elite aan het woord, mediaselectie
• Massamedia als facilitators voor een participatieve publieke sfeer (Habermas)
o Ondanks moderniteit, nieuwe media en mondige burgers zitten we nog altijd
met klassen à belangrijk element
o Habermas was kind van Frankfurther Schule: belangrijke gemeenschap
kritische media denkers
• Publieksonderzoek (U&G, Fiske, feminisme)
o Uses & gratifications: hoe gebruiken we media?
2 Eveline Van de Cauter
,Twee visies over communicatie:
Processchool Structureel-semiotische school
• Communnicatie als doorgeefluik van • Communicatie als productie en
boodschappen uitwisseling van boodschappen
• Hoe zenders encoderen en • Studie van tekst & cultuur
ontvangers decoderen • Works of communication
• Stappen/fasen • Betekenis
• Lineair
• Acts of communication
1. Drie procestheorieën van communicatie
1.1 Model van Shannon & Weaver (1949)
• Mathematisch model
• Focus op ruis: vervorming van geluid
o Bv krakende radio, sneew in beeld of iedere afleiding die de
perceptie kan beïnvloeden
o S&W concentreren op technisch niveau
o Het signaal is de fysieke vorm van een boodschap
o Ons brein maakt binaire keuzes
o Op semantisch niveau (B) is de boodschap minder exact
gedefinieerd als op niveau A en moeilijker te meten
o Op psychologisch vlak (C) wordt gekeken of de geproduceerde
betekenis daadwerkelijk is aangekomen zoals bedoeld
• 3 probleemniveaus:
A. Technisch: hoe accuraat kunnen tekens van communicatie worden
overgebracht?
B. Semantisch: hoe precies drukken de overgebrachte tekens de
gewenste betekenis uit?
C. Effectief: hoe effectief leidt de ontvangen betekenis tot gewenst
gedrag?
• Redunantie vs entropie:
o Sterk gerelateerd aan ‘informatie’ is het concept van redunantie
dwz het voorspelbare/conventionele in een boodschap
o Redunantie
§ Hoge voorspelbaarheid
§ Lage informatiewaarde
Eveline Van de Cauter 3
, § Veel herhaald
§ Bv preek, college
o Entropie
§ Lage voorspelbaarheid
§ Hoge informatiewaarde
§ Belangrijk voor nieuwstekst
1.2 Model van Lasswell
• Lineair
• Eenrichtingsmodel
• Vooral interesse in medium en boodschap aspect
1.3 Model van Newcomb
• Semiotisch model
• Model gaat over delen van opinies en houdingen
o A en B spreken die uit tegenover onderwerp X
o Lijnen = attitudes van A en B tegonver X
o Lijn tussen A en B = aantrekkingskracht tussen A en B
• Evenwicht = A en B mogen elkaar en het onderwerp
• Onevenwicht = A en B vinden elkaar leuk, maar hebben verschillende
attitudes over X
• Communicatie = tool om balans te herstellen en treedt op indien er
onevenwicht is
2. Semiotiek
• Structureel-semiotische school à ziet communicatie als een transactie, productie
van teksten, een uitwisseling van boodschappen in een bepaalde (sub)cultuur en
de werking van deze teksten
• Letterlijke betekenis en betekenis tussen de lijnen à het decoderen van de
verborgen boodschap
o Index: betekenis omdat het verwijst naar iets in realiteit, vergelijkbaar met
datgene waarnaar het verwijst (bv rook verwijst naar vuur)
4 Eveline Van de Cauter
