samenvatting rechtsfilosofie vub

Inleiding tot de rechtsfilosofie

1. Wat is rechtsfilosofie?
1.1 Wat is recht?

 Juristen:

- Geheel van regels die neerslag vinden in de bronnen van het recht
(algemene principes, wetten, gewoonten, etc.)
- Deze regels vinden toepassing in de praktijk van RS en RL.
- Zoektocht binnen dit system naar meest adequate juridische oplossing van
een bepaald probleem (vb. euthanasie)
- Intern perspectief

 Sociologen:

- Gaat niet om de vraag wat geldend recht is
- Recht als sociaal fenomeen
- Extern perspectief

A) Recht (nauw): maatschappelijke controle uitgeoefend door
systematische aanwending van macht
B) Recht (breed): geheel van collectieve gedragingen en normen die het
sociale leven structureren.

 Filosofen:

- Dubbele betekenis van het woord ‘recht’
o Morele rechtvaardigheid
 Noodzakelijk verband tussen recht en moraliteit.
 Natuurrechtleer: kijk naar verbinding tussen recht en
rechtvaardigheid
o Bestaand positief rechtsstelsel
 Een juridische ordening die feitelijk effectief is binnen een
bepaald grondgebied (bepaald door macht). Ordenende functie
van recht, ook bij onrechtvaardigheid
 Rechtspositivisme: amorele/geen band met rechtvaardigheid

- Rechtspositivisme en natuurrecht = de 2 stromingen binnen rechtsfilosofie




1.2 Wat is rechtsfilosofie?


1

, Men kan er geen definitie op plakken  mogelijke definitie van Westerman:
‘Poging om geordend en systematisch na te denken over aard, functie,
reikwijdte en legitimiteit van het recht’

 Grondvragen dat rechtsfilosofie behandelt:
- In hoeverre houdt recht verband met moraal en rechtvaardigheid?
- In hoeverre is recht louter een machtsinstrument?
- Hoe kun je juridische dwang rechtvaardigen?
- Wanneer moet men aan het recht gehoorzamen?
- Tot welke grens mag de overheid zich met het leven van haar burgers
bemoeien?

 Juristen buiten het kader

- Strafrechter: Is het strafrecht de geschikte manier om mensen te bewegen
regels na te leven?
- Wetgevingsjurist: Welke zaken moeten wel en niet door de overheid
geregeld worden?
- Rechter: Moet ik fundamenteel onrechtvaardige wetten toepassen?

 daarom hebben juristen rechtsfilosofie nodig, het recht kan niet alles
opvangen, een vraag over recht kan je niet altijd met recht beantwoorden

 De filosofische benadering:

- Rechtsfilosofen behandelen dezelfde thema’s als juristen
o Bv nadenken over recht en milieu, euthanasie, alternatieve straffen, …

- MAAR ze hebben wel een andere benadering en perspectief:
o Niet alleen intern perspectief, vragen vanuit het terrein van het recht
o Maar extern perspectief van buiten, van een afstand, over het recht
o Zinvol voor juristen om soms eigen activiteit kritisch te bekijken

1.3 Filosofie en wetenschap

 Wetenschap: stabiele beschrijving of verklaring van de werkelijkheid
 Filosofie: bepaalde visie op de wereld voorstellen en beargumenteren

 Verschillende benaderingen tussen filosofen (stromingen)
- Typisch: Debat tussen filosofen en kritiek op andere visies

 Filosofie als zoektocht naar grondslagen
- Ethiek: van morele oordelen over goed en kwaad
- Wetenschap: van wetenschappelijke en niet-wetenschappelijke kennis
- Recht: van juridische en niet-juridische regels

1.4 Recht, ethiek, politiek
 Juridische regels deelverzameling van sociale regels over samenleven in MY
- Religieuze regels


2

, - Etiquette
- Sociale regels
- Gewoontes
- Morele regels

 Recht deels als autonoom systeem is historische ontwikkeling: ontwikkeling
van aparte beroepsgroep met eigen taal, gebruiken, kleding en ceremonie
 Geen isolatie van andere praktijken en maatschappij, vragen van moreel en
politiek



Deel I: historische ontwikkeling van de rechtsfilosofie
2. Middeleeuwen – god en recht

2.1 Achtergrond

 Historisch begrip van grondslagen van onze huidige democratische rechtstaat
 Inzicht in de legitimatie van staat en recht
 Terug naar de Middeleeuwen waar er een ander doel van staat en recht was
 Er was geen gelijkheid en vrijheid

 Denkers
1) Augustinus
2) Thomas van Aquino

2.2 Feodalisme

 Chaos door het ineenstorten van maatschappelijke orde WRR in de 4 e eeuw
- Wereldlijke macht bij de keizer
- Geestelijke macht bij de Rooms-Katholieke kerk
- Feodale maatschappij opgedeeld in kleinere eenheden olv de adel

 Standenmaatschappij: geestelijken, adel, boeren & burgers
- Complex stelsel van wederzijdse verplichtingen tussen standen
- In dit hiërarchisch systeem heeft individu zelf geen rechten en plichten
o Mens geen autonoom individu, ontleent identiteit aan stand waartoe
men behoort
o Rechten en privileges behoren niet tot individu maar tot een stand

- Vrijheidsrechten als groepsrechten van een stand: voorrechten van
bepaalde groep tegen opkomende centrale macht van vorst
- Verdragen als Magna Carta (1215): bescherming collectieve privileges van
adel tegen aanspraken koning
2.3 Res publica Christiana (RPC)

 Geestelijke macht beruste bij de Rooms-Katholieke kerk
 Augustinus van Hippo (354–430 n.C.)
- Schrijft het boek Stad van God begin 5e eeuw

3

, - Introduceert het begrip res publica Christiana  de internationale
gemeenschap van christelijke volkeren en staten

 Christelijke kerk positief afgezet tegen de aanspraken van het Romeinse Rijk
op de res publica (republiek/ publieke zaak als gemeenschap en haar welzijn)
- Betwisting legitimiteit van Rome als staat omdat het rijk was veroverd met
geweld en niet door rechtvaardigheid;
- Christelijke kerk wel echte res publica, opgericht voor welzijn van de mens

 RPC als denkkader impliceerde
- Geloofseenheid
- Erkenning van het overkoepelend geestelijk gezag van de Paus
- Het heilige recht van de kerk om ketterij, desnoods te vuur en te zwaard,
te bestrijden en wereldlijke overheid te verplichten daaraan te werken




2.4 Soevereiniteit
= het recht van een bestuursorgaan om het hoogste gezag uit te oefenen
zonder dat het verantwoording verschuldigd is aan een ander orgaan
 Augustinus ook vaak geassocieerd met doctrine van goddelijke soevereiniteit
- Soevereiniteit van God (Christendom): het recht van God om zijn
heersende macht over zijn schepping uit te oefenen.
- Voortdurende controle en verenigend bestuur over wereld

2.5 Mensbeeld & maatschappij

 Zondeval: mens valt ten prooi aan drift en begeerte, ook het intellect kan
mensen op dwaalspoor zetten
 Maatschappij als verzameling van verdorven mensen: hebzucht, ambitie en
machtswellust  maakt rechtvaardigheid onmogelijk
2.6 Augustinus …

 Over de Staat

- “Wanneer de gerechtigheid op zij geschoven is, wat zijn de koningkrijken
dan anders dan grote roversbendes?”


4