HISTORISCHE KRITIEK
LES 1
Vb van taliban: het gaar hier om het inspelen op angsten om bepaalde gebeurtenissen op
selectieve manier te verdraaien en interpreteren
Vb over brussel na de aanslagen: beeldmanipulatie: een selectie maken in wat je laat zien
impliceert keuzes om bijvoorbeed een bewuste of onbewuste boodschap over te brengen
Het centraal probleem: hoe gaan we nagaan of een bron betrouwbaar is of niet?
Waarom centrale kwestie voor historici?
Kernprobleem: relatie feit – verhaal
Elk van die 3 stappen is problematisch, er kan vanalles mislopen
De problemen zelf kunnen we niet wegdoen maar we moeten er verantwoord mee omgaan
Feiten vs uitspraken over feiten
- Feiten zijn boven elke twijfel verheven, die staan vast
- Feiten zijn niet hetzelfde als de waarneming van feiten en ook niet hetzelfde als de
uitspraak over feiten
- Empirisme: de idee dat we enkel via directe waarneming tot waarachtige kennis
kunnen komen. Iets dat we hebben kunnen observeren en we er dus ooggetuige van
zijn
- Helaas wordt daar het vermogen van ons observatievermogen overschat
- Waarneming zelf is hyperindividueel
- De manier waarop wij waarnemen is erg gebaseerd op onze achtergrond
Vb potlood niels bohr
- Beschrijven van potlood
- Moraal verhaal: het heeft geen zin om de werkelijkheid te beschrijven als je geen
duidelijke vraag hebt, je kunt nooit de werkelijkheid volledig onderzoeken
- Elke concept dat we gebruiken om dat potlood te gaan beschrijven (dikte, gewicht…)
zijn allemaal afspraken dat we gemaakt hebben, vb: concept cilinder dat is niet iets
dat in de werkelijkheid bestaat, het is gebruikt om de werkelijkheid te ordenen, dus
als we werkelijkheid beschrijven gebruiken we simplificaties
- Taal is belangrijk om de werkelijkheid te ordenen en te beschrijven
Feiten vs uitspraken over feiten
- We observeren nooit rechtstreeks de werkelijkheid maar via een raamwerk dat
selecteert
- Dat hangt af van onze culturele opvoeding, de taal, geen enkel van deze zaken zijn
gegeven (mensen die pas op een latere leeftijd leren zien; dit is overweldigend voor
hun omdat die mensen nooit geleerd hebben om de visuele werkelijkheid te gaan
ordenen via alle rasters die we hebben ingebouwd)
, - Kleuren zijn bijvoorbeeld sipmlificaties, abstracties van de werkelijkheid
- Om te kunnen gaan identificeren hebben we detectieproces nodig, die zijn
aangeleerd, via cultuur, opvoeding, woordenschat enzovoort
- Je kunt niet waarnemen zonder al meteen te interpreteren
- Het idee dat er een objectieve toegang tot feiten is een illusie, we kunnen enkel via
ingebouwde raster feiten waarnemen en daarover praten
- Dus als we te maken hebben met getuigenissen over feiten; dit zijn uitspraken over
feiten
Filmpje
- Ter illustratie van het feit dat we altijd iets missen, we observeren selectief en dus
andere zaken dat we niet verwachten hebben minder kans dat we die observeren
Voorbeeld koning
- Enerzijds pierre: een grote royalist
- Jean: sterke revolutie ijver
- 2 observatoren en hebben allebei dagboek
- Pierre: wat gaat hij zeggen dat hij gezien heeft: een positief beeld van een koning, de
mensen die terechtstelling doen: ze hebben koning vermoord
- Jean: burger is terechtgesteld`
- Ze observeren zelfde gebeurtenissen, doen daar uitspraken over maar het zijn niet
dezelfde uitspraken
- De manier waarop ze spreken hangt af van hun betrokkenheid, ze hebben andere
politieke ideeen
- Dit is hier duidelijk, maar meestal is het niet duidelijk
Denkoefening jeanette
- Ook aanwezig en het kan haar allemaal niet veel schelen
- Hoe kan zij nu rapporteren over gebeurtenis
- Minder betrokken weergave maar ze blijft selecteren (door haar achtergrond,
bestaande rasters…)
- Ook een niet directe betrokken observator blijft een selectieve observator
- Elke weergave van feiten zijn selectief en elke waarneming gaat gepaard met een
interpretatie en is dus subjectief
- Er is geen principieel verschil tussen het weergeven van feiten en interpreteren, als je
feiten weergeeft interpreteer je die ook
- Dus opletten voor naieve interpretatie, objectieve waarneming is onbereikbaar
- Objectieve feiten: dat zijn feiten waarover de interpretatie weinig discussie is en dat
iedereen daarmee akkoord is (vb de kleur roos)
- Opdracht historicus: wnr we proberen onze bronnen te gebruiken, inzicht hebben
over hoe die tot stand is gekomen (wie heeft ze gerealiseerd, wrm, wat is
achtergrond, welke expertise heeft hij…)
Inhoud cursus
- Centraal schema
- Het eerste probleem: als onderzoeker kunnen we niet aan de feiten van verleden, we
moeten werken met sporen van het verleden (de bronnen)
, - 2de probleem: wij hebben bronnen die wij dan ook weer moeten interpreteren
- Het derde en vierde deel: als onderzoeker zelf gaan we met wat we uit bronnen
halen weer zelf een verhaal maken
LES 2
Stilstaan vandaag: typologie bronnen
Bronnen
Wat is een bron: alles waaruit men bewijzen put voor wat men beweert
- Heel ruime definitie
- Historische bron: allerlij mogelijke voorwerpen of getuigenissen waarop een
historicus zich baseert om getuigenissen over het verleden te doen
- Versch types
Artefacten: materiele overblijfsels gecreerd door de mens
Natuurlijke overblijfselen: botten…
Landschap: vb: waar er aan akkerbouw gdn werd
Teksten: meest gebruikte bron voor historici; ook meestal artefacten,
toevertrouwd aan een bepaalde materiele drager
Visuele bronnen
Allemaal mogelijk historische bronnen
Onderscheid tussen overblijfselen en getuigenissen
- Verschil: overblijfselen zijn materieel, overgeleverd uit de tijd waarover we
uitspraken willen doen. Getuigenissen: teksten worden hier overgeleverd
(geschreven teksten)
- Teksten zijn heel ruim
- Het onderscheid is niet heel duidelijk (een vuistbijl is heel duidelijk en is een
overblijfsel), er is vaak overlap
Vb: de laatste jaren meer aandacht naar hoe ze tot onze gekomen zijn (de
teksten), zoals ordonnanties, recente studies hadden oog van hoe ze eruit zien,
welke versiering, hoe zijn ze ingebouwd in het archief… zo kunnen we weten wat
voor belang dit had voor de mensen uit de tijd
- Inscannen op archieven: je mist het materiele component
- Voor beide types bronnen; de ontstaanscontext is belangrijk
Ze bestaan omdat ze in hun eigen tijd ontstaan zijn voor een bepaalde reden, dus
nadenken waarom een bepaalde bron gemaakt is is belangrijk, dit achterhalen is
nodig om de betrouwbaarheid en waarde te achterhalen
- Sommige bronnen zijn gecreerd zonder duidelijk doel; soms bewust gecreeerd en
soms onbewust
- Vb bewust: wettekst: intentie om een bepaalde regel tot stand te komen zodat het
kan gebruikt worden
- Vb onbewuste bron: overblijfsels lichaam, de vroegste voetsporen, afvalputten
(bijvoorbeeld over het dieet van mensen uit de middeleeuwen), deze waren niet met
een doelstelling gecreeerd
- Het feit dat een bron gewust gecreeerd is betekent niet dat een bron ook onbewust
veel andere info geeft -> the unwitting testimony
, - The unwitting testimony: het feit dat een bron info geeft over iets zonder het feit dat
dit een bedoeling was
- Het is niet omdat het unwitting is dat de info daarom heel betrouwbaar is
Vb unwitting testimony:
- Filmpjes van 9/11 die dit filmen, is dit unwitting of een intentionele bron? Het is
intentioneel omdat mensen het ongewone gaan vastleggen (brand enzo), allereerste
filmpje is unwitting testimony: ze wouden een reality tv filmen en net dan zag je dat
vliegtuig erin vliegen: er lag een andere intentie aan de grondsag, maar dat hij het
vliegtuig filmt is er al een bewustvorming aan de gang en is het miss zelf al
intentioneel
- moordaanslag op kennedy: de reden was dat we aan het documenteren was over de
president
primaire vs secundaire bron
- onderscheid in simpele termen
primair: rechtstreeks info over wat men wil bestuderen, gelijktijdig met de
gebeurtenis waarover we info willen vergaren (vb filmpjes 9/11)
secundair: onrechtstreeks ons informatie verschaffen, rapport waarop gebruik
gemaakt wordt van primaire bronnen en soms andere secundaire bronnen om
het onderwerp te gaan beschrijven (het niveau van de wetenschappelijke
literatuur bv) livius: schrijft over de oorlog tegen hannibal, hij heeft dat niet zelf
meegemaakt maar baseert zich op andere primaire bronnen
- historische bron, gaat over een feit van een werk (primaire bron) en historisch werk,
gaat over een lezing van een werk(secundaire bron)
primaire vs secundaire bron
Maar
- gelijktijdig? Bv autobiografieen: gaat soms over gebeurtenissen over vroeger en men
kijkt er dan ook anders naar, lastig dus…
- henri pirenne (histoire du belgique); secundaire bron dat vertelt over de oudheid en
hij baseert zich op andere primaire bronnen. Maar kan ook als primaire bron
fungeren als we gaan kijken naar de manier waarop hij schrijft (over de mentaliteit
die hij schrijft), hangt dus af van de vraag van de onderzoeker
- ander probleem: livius; hij baseerde zich op bronnen die wij niet hebben, is hij dan
primair of secundaire bron? Soms worden ze als primaire bron gebruikt omdat we
niets anders hebben
- krantenberichten: als ze het hebben over faillissement bedrijf is het een secundaire
bron maar als we alle papieren van dat faillissement kwijt zijn, is de krant een
primaire bron
- vertalingen: elke vertaling is weer geinterpreteerd
- in de praktijk is een primaire bron eigentijds en secundaire bron niet eigentijds maar
eigenlijk hangt de vraag die je stelt over de bron af of de bron primair of secundair is
- er is geen intrinsiek verschil in betrouwbaarheid
LES 1
Vb van taliban: het gaar hier om het inspelen op angsten om bepaalde gebeurtenissen op
selectieve manier te verdraaien en interpreteren
Vb over brussel na de aanslagen: beeldmanipulatie: een selectie maken in wat je laat zien
impliceert keuzes om bijvoorbeed een bewuste of onbewuste boodschap over te brengen
Het centraal probleem: hoe gaan we nagaan of een bron betrouwbaar is of niet?
Waarom centrale kwestie voor historici?
Kernprobleem: relatie feit – verhaal
Elk van die 3 stappen is problematisch, er kan vanalles mislopen
De problemen zelf kunnen we niet wegdoen maar we moeten er verantwoord mee omgaan
Feiten vs uitspraken over feiten
- Feiten zijn boven elke twijfel verheven, die staan vast
- Feiten zijn niet hetzelfde als de waarneming van feiten en ook niet hetzelfde als de
uitspraak over feiten
- Empirisme: de idee dat we enkel via directe waarneming tot waarachtige kennis
kunnen komen. Iets dat we hebben kunnen observeren en we er dus ooggetuige van
zijn
- Helaas wordt daar het vermogen van ons observatievermogen overschat
- Waarneming zelf is hyperindividueel
- De manier waarop wij waarnemen is erg gebaseerd op onze achtergrond
Vb potlood niels bohr
- Beschrijven van potlood
- Moraal verhaal: het heeft geen zin om de werkelijkheid te beschrijven als je geen
duidelijke vraag hebt, je kunt nooit de werkelijkheid volledig onderzoeken
- Elke concept dat we gebruiken om dat potlood te gaan beschrijven (dikte, gewicht…)
zijn allemaal afspraken dat we gemaakt hebben, vb: concept cilinder dat is niet iets
dat in de werkelijkheid bestaat, het is gebruikt om de werkelijkheid te ordenen, dus
als we werkelijkheid beschrijven gebruiken we simplificaties
- Taal is belangrijk om de werkelijkheid te ordenen en te beschrijven
Feiten vs uitspraken over feiten
- We observeren nooit rechtstreeks de werkelijkheid maar via een raamwerk dat
selecteert
- Dat hangt af van onze culturele opvoeding, de taal, geen enkel van deze zaken zijn
gegeven (mensen die pas op een latere leeftijd leren zien; dit is overweldigend voor
hun omdat die mensen nooit geleerd hebben om de visuele werkelijkheid te gaan
ordenen via alle rasters die we hebben ingebouwd)
, - Kleuren zijn bijvoorbeeld sipmlificaties, abstracties van de werkelijkheid
- Om te kunnen gaan identificeren hebben we detectieproces nodig, die zijn
aangeleerd, via cultuur, opvoeding, woordenschat enzovoort
- Je kunt niet waarnemen zonder al meteen te interpreteren
- Het idee dat er een objectieve toegang tot feiten is een illusie, we kunnen enkel via
ingebouwde raster feiten waarnemen en daarover praten
- Dus als we te maken hebben met getuigenissen over feiten; dit zijn uitspraken over
feiten
Filmpje
- Ter illustratie van het feit dat we altijd iets missen, we observeren selectief en dus
andere zaken dat we niet verwachten hebben minder kans dat we die observeren
Voorbeeld koning
- Enerzijds pierre: een grote royalist
- Jean: sterke revolutie ijver
- 2 observatoren en hebben allebei dagboek
- Pierre: wat gaat hij zeggen dat hij gezien heeft: een positief beeld van een koning, de
mensen die terechtstelling doen: ze hebben koning vermoord
- Jean: burger is terechtgesteld`
- Ze observeren zelfde gebeurtenissen, doen daar uitspraken over maar het zijn niet
dezelfde uitspraken
- De manier waarop ze spreken hangt af van hun betrokkenheid, ze hebben andere
politieke ideeen
- Dit is hier duidelijk, maar meestal is het niet duidelijk
Denkoefening jeanette
- Ook aanwezig en het kan haar allemaal niet veel schelen
- Hoe kan zij nu rapporteren over gebeurtenis
- Minder betrokken weergave maar ze blijft selecteren (door haar achtergrond,
bestaande rasters…)
- Ook een niet directe betrokken observator blijft een selectieve observator
- Elke weergave van feiten zijn selectief en elke waarneming gaat gepaard met een
interpretatie en is dus subjectief
- Er is geen principieel verschil tussen het weergeven van feiten en interpreteren, als je
feiten weergeeft interpreteer je die ook
- Dus opletten voor naieve interpretatie, objectieve waarneming is onbereikbaar
- Objectieve feiten: dat zijn feiten waarover de interpretatie weinig discussie is en dat
iedereen daarmee akkoord is (vb de kleur roos)
- Opdracht historicus: wnr we proberen onze bronnen te gebruiken, inzicht hebben
over hoe die tot stand is gekomen (wie heeft ze gerealiseerd, wrm, wat is
achtergrond, welke expertise heeft hij…)
Inhoud cursus
- Centraal schema
- Het eerste probleem: als onderzoeker kunnen we niet aan de feiten van verleden, we
moeten werken met sporen van het verleden (de bronnen)
, - 2de probleem: wij hebben bronnen die wij dan ook weer moeten interpreteren
- Het derde en vierde deel: als onderzoeker zelf gaan we met wat we uit bronnen
halen weer zelf een verhaal maken
LES 2
Stilstaan vandaag: typologie bronnen
Bronnen
Wat is een bron: alles waaruit men bewijzen put voor wat men beweert
- Heel ruime definitie
- Historische bron: allerlij mogelijke voorwerpen of getuigenissen waarop een
historicus zich baseert om getuigenissen over het verleden te doen
- Versch types
Artefacten: materiele overblijfsels gecreerd door de mens
Natuurlijke overblijfselen: botten…
Landschap: vb: waar er aan akkerbouw gdn werd
Teksten: meest gebruikte bron voor historici; ook meestal artefacten,
toevertrouwd aan een bepaalde materiele drager
Visuele bronnen
Allemaal mogelijk historische bronnen
Onderscheid tussen overblijfselen en getuigenissen
- Verschil: overblijfselen zijn materieel, overgeleverd uit de tijd waarover we
uitspraken willen doen. Getuigenissen: teksten worden hier overgeleverd
(geschreven teksten)
- Teksten zijn heel ruim
- Het onderscheid is niet heel duidelijk (een vuistbijl is heel duidelijk en is een
overblijfsel), er is vaak overlap
Vb: de laatste jaren meer aandacht naar hoe ze tot onze gekomen zijn (de
teksten), zoals ordonnanties, recente studies hadden oog van hoe ze eruit zien,
welke versiering, hoe zijn ze ingebouwd in het archief… zo kunnen we weten wat
voor belang dit had voor de mensen uit de tijd
- Inscannen op archieven: je mist het materiele component
- Voor beide types bronnen; de ontstaanscontext is belangrijk
Ze bestaan omdat ze in hun eigen tijd ontstaan zijn voor een bepaalde reden, dus
nadenken waarom een bepaalde bron gemaakt is is belangrijk, dit achterhalen is
nodig om de betrouwbaarheid en waarde te achterhalen
- Sommige bronnen zijn gecreerd zonder duidelijk doel; soms bewust gecreeerd en
soms onbewust
- Vb bewust: wettekst: intentie om een bepaalde regel tot stand te komen zodat het
kan gebruikt worden
- Vb onbewuste bron: overblijfsels lichaam, de vroegste voetsporen, afvalputten
(bijvoorbeeld over het dieet van mensen uit de middeleeuwen), deze waren niet met
een doelstelling gecreeerd
- Het feit dat een bron gewust gecreeerd is betekent niet dat een bron ook onbewust
veel andere info geeft -> the unwitting testimony
, - The unwitting testimony: het feit dat een bron info geeft over iets zonder het feit dat
dit een bedoeling was
- Het is niet omdat het unwitting is dat de info daarom heel betrouwbaar is
Vb unwitting testimony:
- Filmpjes van 9/11 die dit filmen, is dit unwitting of een intentionele bron? Het is
intentioneel omdat mensen het ongewone gaan vastleggen (brand enzo), allereerste
filmpje is unwitting testimony: ze wouden een reality tv filmen en net dan zag je dat
vliegtuig erin vliegen: er lag een andere intentie aan de grondsag, maar dat hij het
vliegtuig filmt is er al een bewustvorming aan de gang en is het miss zelf al
intentioneel
- moordaanslag op kennedy: de reden was dat we aan het documenteren was over de
president
primaire vs secundaire bron
- onderscheid in simpele termen
primair: rechtstreeks info over wat men wil bestuderen, gelijktijdig met de
gebeurtenis waarover we info willen vergaren (vb filmpjes 9/11)
secundair: onrechtstreeks ons informatie verschaffen, rapport waarop gebruik
gemaakt wordt van primaire bronnen en soms andere secundaire bronnen om
het onderwerp te gaan beschrijven (het niveau van de wetenschappelijke
literatuur bv) livius: schrijft over de oorlog tegen hannibal, hij heeft dat niet zelf
meegemaakt maar baseert zich op andere primaire bronnen
- historische bron, gaat over een feit van een werk (primaire bron) en historisch werk,
gaat over een lezing van een werk(secundaire bron)
primaire vs secundaire bron
Maar
- gelijktijdig? Bv autobiografieen: gaat soms over gebeurtenissen over vroeger en men
kijkt er dan ook anders naar, lastig dus…
- henri pirenne (histoire du belgique); secundaire bron dat vertelt over de oudheid en
hij baseert zich op andere primaire bronnen. Maar kan ook als primaire bron
fungeren als we gaan kijken naar de manier waarop hij schrijft (over de mentaliteit
die hij schrijft), hangt dus af van de vraag van de onderzoeker
- ander probleem: livius; hij baseerde zich op bronnen die wij niet hebben, is hij dan
primair of secundaire bron? Soms worden ze als primaire bron gebruikt omdat we
niets anders hebben
- krantenberichten: als ze het hebben over faillissement bedrijf is het een secundaire
bron maar als we alle papieren van dat faillissement kwijt zijn, is de krant een
primaire bron
- vertalingen: elke vertaling is weer geinterpreteerd
- in de praktijk is een primaire bron eigentijds en secundaire bron niet eigentijds maar
eigenlijk hangt de vraag die je stelt over de bron af of de bron primair of secundair is
- er is geen intrinsiek verschil in betrouwbaarheid
