Hoofdstuk 1: wat is een stad? ........................................................................................................................................ 1
Kenmerken van een stad .................................................................................................................................................. 1
Lewis Mumfort: “what is a city?” ..................................................................................................................................... 1
Louis Wirth: “urbanism as a way of life” .......................................................................................................................... 2
Stedelijke/urban revolutie ................................................................................................................................................ 3
Ontstedelijkinging, suburbanisering en ‘sprawl’ .............................................................................................................. 3
Hoofdstuk 2: de stad in de klassieke oudheid (Grieken en Romeinen) ......................................................................... 7
D.F. Kitto: “the polis” ......................................................................................................................................................... 8
Organisch gegroeide steden: Athene ............................................................................................................................... 8
Geplande steden: Hippodamus van Milete ...................................................................................................................... 9
Geplande steden: Priene ................................................................................................................................................ 10
Rome onder de keizers (200-300) .................................................................................................................................. 11
Forum Romanum .................................................................................................................................................. 11
Aquaducten, riolering, thermen ............................................................................................................................ 12
Panem et Circenses ............................................................................................................................................... 13
Vitruvius: “de architectura Libri X” .................................................................................................................................. 13
De stad in de provincie: Pompei .................................................................................................................................... 14
Hoofdstuk 3: stadslucht maakt vrij? De middeleeuwse stad en opkomst van de middenklasse ............................... 15
De middeleeuwen (476-1453) ....................................................................................................................................... 15
Nieuwe verstedelijking vanaf de 11e eeuw ................................................................................................................... 16
Organische ontwikkeling rond bestaande burcht of abdij ............................................................................................ 17
Organische ontwikkeling: Brussel .................................................................................................................................. 17
Algemene kenmerken van de middeleeuwse stad ........................................................................................................ 19
Omwalling, poorten, representatieve gebouwen, straten en pleinen .................................................................. 19
De Grote markt in Brussel als macht en representatie van de middeleeuwse stad ....................................................... 21
Hoofdstuk 4: stadsplanning als geometrisch probleem, renaissance en de ideale stad.............................................. 23
De renaissance in de 15e eeuw ...................................................................................................................................... 23
Stedenbouw in de renaissance ..................................................................................................................................... 24
Ideale steden: Vitruvius en Filarete .............................................................................................................................. 24
Ideale stad, ideale maatschappij, het geloof in maakbaarheid ..................................................................................... 25
Ingegrepen in het middeleeuws weefsel: Pienza en Vigevano ..................................................................................... 26
Garnizoensteden: Vincenzo Scamozzi, Palmanova ........................................................................................................ 27
De Kolonisatie van Amerika ........................................................................................................................................... 28
Mexico: de isotropie van het grid .................................................................................................................................. 29
Het grid en de American Dream: Philadelphia .............................................................................................................. 30
Het grid als instrument van democratie: Savannah ...................................................................................................... 30
,Ontstaan en expansie van de USA ................................................................................................................................. 30
De land Ordinance act (1785) ........................................................................................................................................ 31
Hoofdstuk 5: stad als instrument van de absolute macht: Rome en Parijs in de Barok .............................................. 32
De barok (1600-1750) .................................................................................................................................................... 32
Contrareformatie ................................................................................................................................................ 32
Rome op het einde van de middeleeuwen .................................................................................................................. 33
De herovering van Rome door pausen............................................................................................................................ 33
Stedelijk decorum: Campidoglio, Rome ....................................................................................................................... 34
Sixtus V ........................................................................................................................................................................... 34
Instrument: een netwerk van assen .............................................................................................................................. 35
Instrument: obelisken .................................................................................................................................................. 36
Instrument: aquaducten en fonteinen ........................................................................................................................... 37
De Colonnade van Bernini (1666) ................................................................................................................................... 38
Parijs: Le Grand Siècle ................................................................................................................................................... 38
Verfraaiing van Parijs: Place Royale, Boulevards en Avenues ........................................................................................ 39
Nieuwe hoofdstad: Versailles ....................................................................................................................................... 41
Verstedelijking van het platteland rond Parijs ............................................................................................................... 43
Hoofdstuk 6: Paradigma’s van de Amerikaanse stad: Washington, New York en Los Angeles ................................... 43
USA op zoek naar een hoofdstad ................................................................................................................................... 43
Pierre-Charles L’Enfant: plan voor Washington (1791) ................................................................................................ 44
De National Mall als democratische macht, als hart van de natie ....................................................................... 45
New York en het schiereiland Manhattan ...................................................................................................................... 47
Het Commisioners’ Plan (1808-1811) .................................................................................................................. 47
Fredrick Law Olmstedt: Central Park (1853-1863) .............................................................................................. 48
Koolhaas ‘manhattanisme’ en de cultuur van congestie ...................................................................................... 49
Los Angeles en de cultuur van de spreiding ................................................................................................................... 50
Speculatie en suburbanisering: de Pacific Elektric Railway ................................................................................. 51
Een decentraal netwerk: het LA Freeway Plan (1939) ......................................................................................... 52
LA vs. Rome: decentralisatie, monumentaliteit en mobiliteit ............................................................................. 52
Mobiliteit als maatstaf ....................................................................................................................................... 53
LA als laboratorium van nieuwe stedelijkheid of post-urbane distopie? ........................................................... 53
Hoofdstuk 7: Doorbraken in de stad: Parijs en Brussel in de 19e eeuw........................................................................ 56
Impact van de industriële revolutie in de 19e eeuw ...................................................................................................... 56
Revoluties 1830 en 1848: liberale burgerij aan de macht ................................................................................. 56
Parijs voor Haussmann ................................................................................................................................................... 57
Een totaalplan voor de modernisering van Parijs ......................................................................................................... 57
Hygiëne: sanitaire infrastructuur, centrale markthallen, groenstructuur en parken .................................................... 58
,Assen: doorbraken in het stedelijke weefsel ................................................................................................................ 60
Avenue de l’Opéra, Ile de la Cité ........................................................................................................................... 61
Embellissement: naar een uniform stadsbeeld .............................................................................................................. 62
Kritiek op Haussmann ..................................................................................................................................................... 63
De erfenis van Haussmann ............................................................................................................................................. 64
nieuwe ruimtelijke, sociale en stedelijke cultuur ............................................................................................... 64
Sarcelles ............................................................................................................................................................. 64
De transformatie van Brussel in het midden van de 19e eeuw .................................................................................... 65
De overwelving van de Zenne onder Anspach (1865-1871) .......................................................................................... 65
Ontwikkeling van de Centrale Lanen (1871-1895) ......................................................................................................... 66
Hoofdstuk 8: De utopie in de 20e -eeuwse stedenbouw: Howard, Garnier, Le Corbusier en Wright .......................... 67
De Utopia in het 20e -eeuwse stedenbouwkundige denken ......................................................................................... 68
Ebenezer Howard en de tuinstadbeweging ................................................................................................................. 68
Garden Cities of Tomorrow (1902) ........................................................................................................................ 69
Welwyn Garden City ........................................................................................................................................... 70
Tony Garnier en ‘Une Cité Industrielle’ (1901-1917) .................................................................................................... 71
Le Corbusier en ‘Une Ville contemporaine’ (1922) ...................................................................................................... 73
Toepassing van Le Corbusier’s Plan Voisin voor Parijs (1925) ............................................................................... 75
Frank Lloyd Wright, Broadacre City (1935) .................................................................................................................... 76
Hoofdstuk 9: De CIAM en het paradigma van de functionele stad .............................................................................. 77
De CIAM, congrès Internationaux d’Architecture Moderne ........................................................................................... 77
CIAM I: verklaring van La Sarraz (1928) ....................................................................................................................... 78
CIAM II: Existenzminimum (1929) .................................................................................................................................. 79
Ernst May en ‘Das Neue Frankfurt’ ................................................................................................................... 80
Siedlung Römerstadt ......................................................................................................................................... 80
Siedlung Westhausen ...................................................................................................................................... 81
CIAM III : rationele manieren van (be)bouwen (1930) .................................................................................................. 82
CIAM IV: de functionele stad (1933) ............................................................................................................................. 82
Berlage: Amsterdam zuid .................................................................................................................................. 82
Van Eesteren: Amsterdam west ........................................................................................................................ 83
Le Corbusier: La Ville Radieuse (1933) .............................................................................................................. 83
Toepassing: Antwerpen Linkeroever (1933) ......................................................................................... 84
Toepassing: Ilôt insalubre n°6 (1937) ................................................................................................... 85
Le Corbusier: het Charter van Athene (1943) ..................................................................................................... 85
Erfenis van de CIAM: Pruitt-Igoe (1955-1972) .............................................................................................................. 86
Erfenis van de CIAM: Bijlmermeer (1966-1975) ........................................................................................................... 86
OMA/Rem Koolhaas: Bijlmermeer Redevelopment (1986) .............................................................................. 87
, Hoofdstuk 10: Reacties op de CIAM na WO IIn het paradigma van de functionele stad ............................................. 88
1945: de wereld in puin ................................................................................................................................................. 88
CIAM VI: (1947) .......................................................................................................................................................... 88
Herschrijven van La Sarraz (1928) ...................................................................................................................... 89
CIAM VII: ‘Grille d’urbanisme‘ (1949) ............................................................................................................................ 90
CIAM VIII: The Heart of the city (1951) ....................................................................................................................... 90
Actuele interpretaties van de kern: Rotterdam Pendrecht ............................................................................... 91
CIAM IX: Habitat ipv Existenzminimum (1953) ............................................................................................................. 91
Michel Ecochard: Masterplan Carrières Centrales (1953) ................................................................................. 92
CIAM X: Het probleem van relaties (1956) ..................................................................................................................... 93
Allison en Peter Smithson: Golden Lane Housing (1952) ............................................................................... 93
Candilis-Josic-Woods, Toulouse-Le-Mirail (1962-1975) ................................................................................... 94
De CIAM is dood, lang leve team X (1959) .................................................................................................................... 95
Mei ’68 en de strijd op het recht van de stad .............................................................................................................. 95
Op zoek naar alternatieven voor modernistische stadplanning .................................................................................... 96
Yona Friedman, Paris Spatial (1959) .............................................................................................................................. 96
De Japanse Avant-garde en het Metabolisme .............................................................................................................. 97
J. Bakema, Pampus-plan voor Amsterdam-Oost (1964) ................................................................................................ 97
Hyper-verstedelijking: fun, interactie, dynamiek of distopische, planetaire conditie? ................................................. 98
Participative planning : Giancarlo di Carlo, John Habraken & Molenvliet .................................................................... 99
Aldo rossi, de architectuur van de stad (1966) ............................................................................................................ 101
Hoofdstuk 11: Post-metropolitane paradigma’s stedenbouw na de centrumstad ................................................... 102
Hyper-stedelijkheid: centraliteit ondanks/dankzij infrastructuur ............................................................................... 102
Euralille (1988-1994) ....................................................................................................................................... 102
De generische stad: stedelijkheid zonder eigenschappen .......................................................................................... 103
Rem Koolhaas: ‘Generic City’ (1995) ............................................................................................................... 103
Michael Sorkin ‘intro variations on a theme park (1992) .............................................................................. 105
Disneyland en Célébrations .............................................................................................................................. 105
Festivalisering van de historische stad ............................................................................................................ 106
New urbanism : de commercialisering van het verleden ............................................................................................. 106
Charter of the New Urbanism (1993) ............................................................................................................... 107
Poundbury (1993) .......................................................................................................................................... 107
Periferie en sprawl als nieuwe planningscontext ...................................................................................................... 108
Willem-Jan Neutelings, de ringcultuur (1986) ................................................................................................. 109
Rem Koolhaas/OMA, masterplan Melun-Sénart (1986) ................................................................................. 109
Xaveer De Geyter, After-sprawl (2002) ............................................................................................................ 110