SAMENVATTING TROPISCHE ZIEKTELEER
HOOFDSTUK 1: VOORBEREIDING VOOR EEN TROPENREIS
1. INLEIDING
Reisvoorbereiding = gedeeltelijke verantwoordelijkheid arts en reiziger
Voorbereiding van tropenreis:
- Inschatten vh risico op gezondheidsproblemen ifv:
o Gezondheidstoestand
o Reisbestemming
o Activiteiten
- Informeren van de reiziger:
o Gezondheidsrisico’s
o Preventieve maatregelen: vermijden van blootstelling, preventieve vaccinatie en geneesmiddelen, zelf- of
noodbehandeling
→ kan het risico reduceren, maar niet elimineren!
→ reisvoorbereiding kan gebeuren bij huisarts of gespecialiseerde reiskliniek (gele koortsvaccin!)
2. EPIDEMIOLOGIE
50% van Westerse reizigers ondervindt een medisch probleem in
(sub)tropen. Ook niet-specifiek tropische aandoeningen komen voor bij
reizigers (bv. SOA’s, luchtweginfecties, …)
Risico ~ bestemming, activiteiten
3. ANAMNESE
,4. VACCINATIES
Meerdere doelstellingen van vaccinatie:
- Actualisatie basisvaccinaties
- Verplichte vaccins (wettelijk verplicht voor reizigers): bv. gele koorts
- Aanbevolen vaccins → risicoreductie ifv bestemming of activiteit
o Hepatitis A: alle bestemmingen in de (sub)tropen
o Reis is ook gelegenheid om hepatitis B vaccinatie te nemen
o Buiktyfus: langdurige reizen en reizen in slechte hygiënische omstandigheden, vnl in Zuid-Azië
o Polio: 1x herhaling op adolescente of volwassen leeftijd na basisvaccinatie bij reizen naar Afrika en Azië
o Rabiës: eventueel bij langdurige reizen (vaccinatie en postexposure profylaxe)
o Japanse encefalitis: langdurig verblijf op platteland in endemisch gebied in Azië
o Meningokokken: meningitisgordel in Afrika (verplicht voor Mekka-pelgrims)
o BCG vaccin (TBC): niet beschikbaar in België, jonge kinderen die verblijven in endemisch gebied
o Dengue, Chikungunya: beperkte indicatie
Vaccinatie tegen tetanos-difterie
- Oorzaak: neurotoxine bij besmette wonde met spoorvormende bacterie Clostridium tetani (=omgevingsbacterie)
- Kliniek: klinisch neurologisch beeld van verlammingen en spasmen
- Etiologie: wereldwijd, verhoogd risico bij ongevallen op reis
- Vaccin: gebaseerd op het toxine
o In België: combinatievaccin tetanos-difterie met pertussis en/of polio
o Deel van (niet-verplichte) basisvaccinatie
o Herhalingsvaccinatie om de 10 jaar
Vaccinatie tegen polio
- Oorzaak: enterovirus poliovirus, faeco-orale transmissie
- Kliniek: myelo-encephalitis, slappe verlamming
- Etiologie: zeldzame infecties in enkele Aziatische en Afrikaanse landen (→ WHO streeft naar wereldwijde uitroeiing)
- Vaccin: geïnactiveerd poliovirusvaccin (Salk)
o Belgie: enige verplichte vaccin in basisschema!
o 1x boostervaccinatie aanbevolen voor reizigers naar endemische gebieden (Afrika, Azië), vanaf 16j, voor
levenslange immuniteit
o WHO eist hervaccinatie tussen 1 jaar en 4 weken voor het verlaten van endemische landen
Vaccinatie tegen mazelen
- Oorzaak: mazelenvirus, droplet transmissie
- Kliniek: koorts, mucosale afwijkingen en rash, bij 1/1000 encephalitis
- Vaccin: levend afgezwakt virusvaccin, combinatievaccin met bof en rubella
o Deel van basisvaccinatie sinds 1985 (niet verplicht)
o Personen voor 1970 hebben mazelen doorgemaakt en zijn immuun
o → 1970-1985: personen zijn at risk
o Hervaccinatie voor de reis indien vaccinatie niet in orde is/niet immuun
- CAVE: simultane toediening met gele koortsvaccin vermijden!!
o min. 28 intervaldagen owv immunologische interactie met verminderde
immunogeniciteit
Vaccinatie tegen gele koorts
- Gele koorts virus (flavivirus), transmissie: Aedes muggen (A. aegypti, dagstekers)
- Kliniek: variabele ernst, met mortaliteit van ± 20%.
- Er is geen effectieve antivirale behandeling
, - Vaccin: levend afgezwakt virusvaccin
o Goede bescherming na 1x, levenslange bescherming na 2x
o 5% mild, griepaal syndroom 5-10d na vaccinatie
o Ernstige nevenwerkingen (lever/hersenaantasting) zijn zeldzaam
▪ frequenter bij ouderen (>60j) en immuundeficiëntie
▪ CI:
• Immuundeficiëntie
• < leeftijd van 6 maanden
• Borstvoeding
• Allergie aan ei-proteïne
o Interactie met andere levende vaccins → 28d interval
o Enkel mogelijk in erkende travel clinics
o Aangewezen bij bezoek aan endemische gebieden
▪ In sommige endemische landen is vaccinatie verplicht voor inreizen
▪ In sommige landen waar gele koorts niet voorkomt, maar de Aedes vector wel, is vaccinatie verplicht
na verblijf in een land waar gele koorts voorkomt
▪ Attest in WHO vaccinatieboekje: ‘gele boekje’
▪ Vaccinatie minstens 10 dagen voor betreden van gele koorts gebied
o Wettelijk verplicht in bepaalde landen en gebieden
Vaccinatie tegen Hepatitis A
- Oorzaak: hepatitis A virus, faeco-orale transmissie
- Kliniek: acute hepatitis, geelzucht en langdurige vermoeidheid
- Etiologie: meest frequente -voorkoombare- reis-gerelateerde ziekte, bijna overal endemisch behalve West-Europa,
Australië en Noord-Amerika
- Vaccin: geïnactiveerd virusvaccin
o Goede immuniteit na 1x, levenslange immuniteit na 2x (interval van 6m)
o Vaccinatie is ook mogelijk met combinatievaccin met hepatitis B
▪ 3x toediening: 0 – 1 maand – 6 maand
o Niet opgenomen in basisvaccinatie in België
o Aanbevolen bij reis naar endemisch gebied (Afrika, Azië, Centraal en Zuid-Amerika). Ook bij kinderen: worden
zelf niet ziek, maar CAVE epidemies
Vaccinatie tegen hepatitis B
- Oorzaak: hepatitis B virus, transmissie via contact met lichaamsvloeistoffen
- Kliniek: acute fulminante hepatitis (leverfalen, chronische hepatitis (cirrose, kanker)
- Etiologie: Afrika, Azië
- Vaccin: hepatitis B surface antigen
o België: basisvaccinatie (+zorgverleners owv arbeidswetgeving)
o 3x: 0 - 1maand – 6 maand
o 1x serologische controle van hepatitis B surface antistoffen kan immuniteit aantonen (> 10 IU/L)
- Risicofactoren voor vaccinatie bij reizen na endemisch gebied: seksuele contacten, nauw contact met lokale bevolking,
(inadequate) gezondheidszorg/besmette naalden/bloedproducten
Vaccinatie tegen buiktyfus
- Oorzaak: bacterie Salmonella typhi, faeco-orale transmissie
- Kliniek: koorts, soms verwikkeling met bloeding en darmperforatie
- Vaccin
o Gezuiverd Vi-polysaccharide-kapselantigen vaccin (Typhim)
o Levend afgezwakte peroraal vaccin (Vivotif) (niet in België)
o Aangewezen bij reizen naar Zuid-Azië en Afrika met verblijf bij lokale bevolking (meestal niet gedaan)
o Beperkte bescherming, beperkt in tijd (3 jaar, 2 weken na toediening)
, Vaccinatie tegen rabiës
- Oorzaak: lyssavirus, zoönose: beet/speekselcontact met besmet dier (hond, vleermuis)
- Kliniek: hersenontsteking (bijna altijd dodelijk!)
- Etiologie: Afrika, Azië, Zuid-Amerika
- Vaccin: geïnactiveerd virus vaccin
o Preventieve vaccinatie: 2x met 7 dagen interval
o Hervaccinatie bij blootstelling!
o Aangewezen bij personen met risicoactiviteiten en langdurig verblijf in endemisch gebied
Vaccinatie tegen Japanse encefalitis
- Oorzaak: Flavivirus, overgedragen door mug van varkens of watervogels op de mens
- Kliniek: 1/500 is symptomatisch, maar dan wel 25% mortaliteit en 50% neurologische sequellen
- Etiologie: Zuid, Zuidoost en Oost-Azië
- Risico op infectie is hoger bij verblijven op platteland waar varkens worden gehouden dicht bij huizen
- Vaccin: geïnactiveerd virus vaccin (zeer immunogeen!)
o Preventieve vaccinatie: 2x met 28 dagen interval, herhaling na 12-24 maand
o Aangewezen bij lange reizen (>4 weken) naar Zuid, Zuidoost en Oost-Azië in ruraal gebied
Vaccinatie tegen Cholera
- Oorzaak: bacteriële infectie met Vibrio cholerae, faeco-orale transmissie
- Kliniek: acute, overvloedige , waterige diarree (CAVE deshydratatie!)(laag risico bij reizigers)
- Vaccin: oraal vaccin met geïnactiveerd Vibrio Cholerae serogroep 01 en recombinant choleratoxine subunit B
o Partiële, tijdelijke bescherming → enkel voor zorgverleners in cholera-epidemie
o Niet geïndiceerd voor reizigersdiarree (enkel protectie voor toxine van ETEC)
o Bescherming is kort (3 maanden)
o Niet meer beschikbaar in België
Vaccinatie tegen meningokokken
- Oorzaak: bacteriële infectie met meningokok, transmissie via droplets
- Etiologie: Afrika – jaarlijks seizoensgeboden epidemies in meningitis belt (Senegal en
Guinea – Ethiopië)
- Vaccin:
o Vaccinatie tegen meningokokken C is deel van basisvaccinatie (geconjugeerd tetravalent ACW135Y vaccin)
o Meningokokkenvaccinatie bij reizigers: 1x tetravalent geconjugeerd vaccin met herhaling elke 10j
▪ Vaccinatie verplicht voor Hadj en Umra (5jaar geldig)
▪ Vaccinatie aangeraden voor reizen naar meningitis belt van december – juni, bij nauw contact met
lokale bevolking (of bij gezondheidszorgen/werken in vluchtelingenkampen) (na 10 jaar herhalen)
o Aangeraden tussen december – juni
Vaccinatie tegen Europese tekenencephalitis
- Oorzaak: Flavirus, overgedragen door teken
- Kliniek: viraal syndroom, soms verwikkeld met encefalitis
- Etiologie: Eurazië: van Duitsland tot China
- Vaccin:
o Aangewezen bij reis naar endemisch gebied met risico op blootstelling
o Vaccinatieschema: 2x met 1 maand interval, herhaling na 1 jaar
Extra aandachtspunten
- Malaria-chemoprofylaxe en muggen-afstotende middelen
- Reizigersdiarree, hoogteziekte, huidaandoeningen, SOA’s,…
HOOFDSTUK 1: VOORBEREIDING VOOR EEN TROPENREIS
1. INLEIDING
Reisvoorbereiding = gedeeltelijke verantwoordelijkheid arts en reiziger
Voorbereiding van tropenreis:
- Inschatten vh risico op gezondheidsproblemen ifv:
o Gezondheidstoestand
o Reisbestemming
o Activiteiten
- Informeren van de reiziger:
o Gezondheidsrisico’s
o Preventieve maatregelen: vermijden van blootstelling, preventieve vaccinatie en geneesmiddelen, zelf- of
noodbehandeling
→ kan het risico reduceren, maar niet elimineren!
→ reisvoorbereiding kan gebeuren bij huisarts of gespecialiseerde reiskliniek (gele koortsvaccin!)
2. EPIDEMIOLOGIE
50% van Westerse reizigers ondervindt een medisch probleem in
(sub)tropen. Ook niet-specifiek tropische aandoeningen komen voor bij
reizigers (bv. SOA’s, luchtweginfecties, …)
Risico ~ bestemming, activiteiten
3. ANAMNESE
,4. VACCINATIES
Meerdere doelstellingen van vaccinatie:
- Actualisatie basisvaccinaties
- Verplichte vaccins (wettelijk verplicht voor reizigers): bv. gele koorts
- Aanbevolen vaccins → risicoreductie ifv bestemming of activiteit
o Hepatitis A: alle bestemmingen in de (sub)tropen
o Reis is ook gelegenheid om hepatitis B vaccinatie te nemen
o Buiktyfus: langdurige reizen en reizen in slechte hygiënische omstandigheden, vnl in Zuid-Azië
o Polio: 1x herhaling op adolescente of volwassen leeftijd na basisvaccinatie bij reizen naar Afrika en Azië
o Rabiës: eventueel bij langdurige reizen (vaccinatie en postexposure profylaxe)
o Japanse encefalitis: langdurig verblijf op platteland in endemisch gebied in Azië
o Meningokokken: meningitisgordel in Afrika (verplicht voor Mekka-pelgrims)
o BCG vaccin (TBC): niet beschikbaar in België, jonge kinderen die verblijven in endemisch gebied
o Dengue, Chikungunya: beperkte indicatie
Vaccinatie tegen tetanos-difterie
- Oorzaak: neurotoxine bij besmette wonde met spoorvormende bacterie Clostridium tetani (=omgevingsbacterie)
- Kliniek: klinisch neurologisch beeld van verlammingen en spasmen
- Etiologie: wereldwijd, verhoogd risico bij ongevallen op reis
- Vaccin: gebaseerd op het toxine
o In België: combinatievaccin tetanos-difterie met pertussis en/of polio
o Deel van (niet-verplichte) basisvaccinatie
o Herhalingsvaccinatie om de 10 jaar
Vaccinatie tegen polio
- Oorzaak: enterovirus poliovirus, faeco-orale transmissie
- Kliniek: myelo-encephalitis, slappe verlamming
- Etiologie: zeldzame infecties in enkele Aziatische en Afrikaanse landen (→ WHO streeft naar wereldwijde uitroeiing)
- Vaccin: geïnactiveerd poliovirusvaccin (Salk)
o Belgie: enige verplichte vaccin in basisschema!
o 1x boostervaccinatie aanbevolen voor reizigers naar endemische gebieden (Afrika, Azië), vanaf 16j, voor
levenslange immuniteit
o WHO eist hervaccinatie tussen 1 jaar en 4 weken voor het verlaten van endemische landen
Vaccinatie tegen mazelen
- Oorzaak: mazelenvirus, droplet transmissie
- Kliniek: koorts, mucosale afwijkingen en rash, bij 1/1000 encephalitis
- Vaccin: levend afgezwakt virusvaccin, combinatievaccin met bof en rubella
o Deel van basisvaccinatie sinds 1985 (niet verplicht)
o Personen voor 1970 hebben mazelen doorgemaakt en zijn immuun
o → 1970-1985: personen zijn at risk
o Hervaccinatie voor de reis indien vaccinatie niet in orde is/niet immuun
- CAVE: simultane toediening met gele koortsvaccin vermijden!!
o min. 28 intervaldagen owv immunologische interactie met verminderde
immunogeniciteit
Vaccinatie tegen gele koorts
- Gele koorts virus (flavivirus), transmissie: Aedes muggen (A. aegypti, dagstekers)
- Kliniek: variabele ernst, met mortaliteit van ± 20%.
- Er is geen effectieve antivirale behandeling
, - Vaccin: levend afgezwakt virusvaccin
o Goede bescherming na 1x, levenslange bescherming na 2x
o 5% mild, griepaal syndroom 5-10d na vaccinatie
o Ernstige nevenwerkingen (lever/hersenaantasting) zijn zeldzaam
▪ frequenter bij ouderen (>60j) en immuundeficiëntie
▪ CI:
• Immuundeficiëntie
• < leeftijd van 6 maanden
• Borstvoeding
• Allergie aan ei-proteïne
o Interactie met andere levende vaccins → 28d interval
o Enkel mogelijk in erkende travel clinics
o Aangewezen bij bezoek aan endemische gebieden
▪ In sommige endemische landen is vaccinatie verplicht voor inreizen
▪ In sommige landen waar gele koorts niet voorkomt, maar de Aedes vector wel, is vaccinatie verplicht
na verblijf in een land waar gele koorts voorkomt
▪ Attest in WHO vaccinatieboekje: ‘gele boekje’
▪ Vaccinatie minstens 10 dagen voor betreden van gele koorts gebied
o Wettelijk verplicht in bepaalde landen en gebieden
Vaccinatie tegen Hepatitis A
- Oorzaak: hepatitis A virus, faeco-orale transmissie
- Kliniek: acute hepatitis, geelzucht en langdurige vermoeidheid
- Etiologie: meest frequente -voorkoombare- reis-gerelateerde ziekte, bijna overal endemisch behalve West-Europa,
Australië en Noord-Amerika
- Vaccin: geïnactiveerd virusvaccin
o Goede immuniteit na 1x, levenslange immuniteit na 2x (interval van 6m)
o Vaccinatie is ook mogelijk met combinatievaccin met hepatitis B
▪ 3x toediening: 0 – 1 maand – 6 maand
o Niet opgenomen in basisvaccinatie in België
o Aanbevolen bij reis naar endemisch gebied (Afrika, Azië, Centraal en Zuid-Amerika). Ook bij kinderen: worden
zelf niet ziek, maar CAVE epidemies
Vaccinatie tegen hepatitis B
- Oorzaak: hepatitis B virus, transmissie via contact met lichaamsvloeistoffen
- Kliniek: acute fulminante hepatitis (leverfalen, chronische hepatitis (cirrose, kanker)
- Etiologie: Afrika, Azië
- Vaccin: hepatitis B surface antigen
o België: basisvaccinatie (+zorgverleners owv arbeidswetgeving)
o 3x: 0 - 1maand – 6 maand
o 1x serologische controle van hepatitis B surface antistoffen kan immuniteit aantonen (> 10 IU/L)
- Risicofactoren voor vaccinatie bij reizen na endemisch gebied: seksuele contacten, nauw contact met lokale bevolking,
(inadequate) gezondheidszorg/besmette naalden/bloedproducten
Vaccinatie tegen buiktyfus
- Oorzaak: bacterie Salmonella typhi, faeco-orale transmissie
- Kliniek: koorts, soms verwikkeling met bloeding en darmperforatie
- Vaccin
o Gezuiverd Vi-polysaccharide-kapselantigen vaccin (Typhim)
o Levend afgezwakte peroraal vaccin (Vivotif) (niet in België)
o Aangewezen bij reizen naar Zuid-Azië en Afrika met verblijf bij lokale bevolking (meestal niet gedaan)
o Beperkte bescherming, beperkt in tijd (3 jaar, 2 weken na toediening)
, Vaccinatie tegen rabiës
- Oorzaak: lyssavirus, zoönose: beet/speekselcontact met besmet dier (hond, vleermuis)
- Kliniek: hersenontsteking (bijna altijd dodelijk!)
- Etiologie: Afrika, Azië, Zuid-Amerika
- Vaccin: geïnactiveerd virus vaccin
o Preventieve vaccinatie: 2x met 7 dagen interval
o Hervaccinatie bij blootstelling!
o Aangewezen bij personen met risicoactiviteiten en langdurig verblijf in endemisch gebied
Vaccinatie tegen Japanse encefalitis
- Oorzaak: Flavivirus, overgedragen door mug van varkens of watervogels op de mens
- Kliniek: 1/500 is symptomatisch, maar dan wel 25% mortaliteit en 50% neurologische sequellen
- Etiologie: Zuid, Zuidoost en Oost-Azië
- Risico op infectie is hoger bij verblijven op platteland waar varkens worden gehouden dicht bij huizen
- Vaccin: geïnactiveerd virus vaccin (zeer immunogeen!)
o Preventieve vaccinatie: 2x met 28 dagen interval, herhaling na 12-24 maand
o Aangewezen bij lange reizen (>4 weken) naar Zuid, Zuidoost en Oost-Azië in ruraal gebied
Vaccinatie tegen Cholera
- Oorzaak: bacteriële infectie met Vibrio cholerae, faeco-orale transmissie
- Kliniek: acute, overvloedige , waterige diarree (CAVE deshydratatie!)(laag risico bij reizigers)
- Vaccin: oraal vaccin met geïnactiveerd Vibrio Cholerae serogroep 01 en recombinant choleratoxine subunit B
o Partiële, tijdelijke bescherming → enkel voor zorgverleners in cholera-epidemie
o Niet geïndiceerd voor reizigersdiarree (enkel protectie voor toxine van ETEC)
o Bescherming is kort (3 maanden)
o Niet meer beschikbaar in België
Vaccinatie tegen meningokokken
- Oorzaak: bacteriële infectie met meningokok, transmissie via droplets
- Etiologie: Afrika – jaarlijks seizoensgeboden epidemies in meningitis belt (Senegal en
Guinea – Ethiopië)
- Vaccin:
o Vaccinatie tegen meningokokken C is deel van basisvaccinatie (geconjugeerd tetravalent ACW135Y vaccin)
o Meningokokkenvaccinatie bij reizigers: 1x tetravalent geconjugeerd vaccin met herhaling elke 10j
▪ Vaccinatie verplicht voor Hadj en Umra (5jaar geldig)
▪ Vaccinatie aangeraden voor reizen naar meningitis belt van december – juni, bij nauw contact met
lokale bevolking (of bij gezondheidszorgen/werken in vluchtelingenkampen) (na 10 jaar herhalen)
o Aangeraden tussen december – juni
Vaccinatie tegen Europese tekenencephalitis
- Oorzaak: Flavirus, overgedragen door teken
- Kliniek: viraal syndroom, soms verwikkeld met encefalitis
- Etiologie: Eurazië: van Duitsland tot China
- Vaccin:
o Aangewezen bij reis naar endemisch gebied met risico op blootstelling
o Vaccinatieschema: 2x met 1 maand interval, herhaling na 1 jaar
Extra aandachtspunten
- Malaria-chemoprofylaxe en muggen-afstotende middelen
- Reizigersdiarree, hoogteziekte, huidaandoeningen, SOA’s,…
