CONTEXTBEGELEIDING
INLEIDING
Als begeleider werk je met mensen. Vanuit een krachtenbenadering stelt men dat elke mens steeds in contact
staat met mensen uit hun omgeving en behoefte heeft aan verbondenheid met anderen. Kwaliteitsvolle
relaties helpen ons als mens evolueren en zijn de grond waarin we kunnen groeien.
“We zijn maar mens en worden maar mens in relatie tot andere mensen”
DEEL 1:THEORETISCHE ACHTERGRONDEN
HOOFDSTUK 1 – SITUERING
Pas in 20ste eeuw aandacht voor het gezin
• In therapie meer en meer oog voor de interacties tussen de gezinsleden
➔ De systeemtheorieën en systeemtherapie of gezinstherapie
Jaren ’60-’70 systeemtheorieën ontwikkeld
• Basisassumptie: de mens kan pas werkelijk begrepen worden in de context van zijn relaties
Er zijn moderne stromingen zoals de AST, structurele benadering van Minuchin, .. en er zijn postmoderne
stromingen zoals de narratieve therapie, de oplossingsgerichte benadering, …
➔ De contextuele theorie van Nagy omvat elementen van beide visies
➔ Family centered werken: geen systeemtheorie, maar praktische vertaling hoe we aan de slag gaan met
gezinnen = postmodernisme
Modern vs. postmodern
• Moderne: er is 1 model, 1 visie -> 1 absolute waarheid
o Objectiviteit
o Moderne gezin: klassiek gezin met twee ouders en kinderen
▪ Ontstaan: trouwen voor liefde
▪ Taakverdeling
▪ = de standaard
• Postmoderne: het gaat over een perspectief -> de waarheid bestaat niet
o Geen allesomvattende, vaststaande waarheden, we maken onze eigen werkelijkheid
o Postmoderne gezin: diverse gezinsvormen
▪ Nieuw samengestelde gezinnen, alleenstaande ouders, …
▪ = diversiteit
➔ Hoe je kijkt naar gezinnen en hoe je met hen gaat werken: afhankelijk van perspectief
o Moderne: alleswetend, zwart-wit, … -> kan onze blik gaan beperken en stellen ons op als
expert
o Postmoderne: niet-wetende houding, gelijkwaardig, perspectief van gezin te weten komen ->
neem je mee in je houding!
Systeemtheorieën kunnen ingedeeld worden in moderne vs. postmoderne theorieën. De moderne geven een
kader en richting maar we moeten ook buiten het kader durven kijken…
1
, Modernisme Postmodernisme
De werkelijkheid is kenbaar De wereld zelf is niet kenbaar
Waarnemer staat buiten het gekende Waarnemer staat zelf in het te kennen object
Kennis is objectief Kennis is subjectief
Kennis is waardevrij Kennis is waardegebonden
Kennis is universeel Kennis is individueel
Kennis is tijdloos Kennis is een tijdelijke constructie
Diagnose is een wetenschappelijke uitspraak Diagnose is een (voorlopige) taalconstructie
Kennis is een afspiegeling van de wereld Kennis is taal en ontstaat door taal
En… En… En…En… VEELZIJDIGHEID
• Draag een komma in je oor?
➔ Beeldspraak: blijf nieuwsgierig, niet te snel denken dat je iets weet
HOOFDSTUK 2 – DE ALGEMENE SYSTEEMTHEORIE (AST)
De AST gaat nergens over en heeft geen onderwerp = een metatheorie: een bril waardoor je naar de
werkelijkheid kan kijken en een begrippenkader om die werkelijkheid te benaderen
2.1 GESCHIEDENIS VAN DE ALGEMENE SYSTEEMTHEORIE
Een geheel is meer dan de som van de delen
➔ Objecten in een breder kader plaatsen
➔ Objecten als onderdelen van en beïnvloed door het systeem waar ze deel van uit maken
➔ De-individualiserend karakter
2.2 HET BEGRIP ‘SYSTEEM’
“Een systeem is een samenstel van elementen dat als geheel functioneert door de onderlinge afhankelijkheid
van de elementen en dat voor de betrokken elementen bepaalde functies vervult.” De onderlinge relaties, de
betrekkingen die de onderlinge elementen met elkaar onderhouden, zijn de kern van het systeem.
• Wisselwerking tussen een persoon en zijn sociale context
• Interpersoonlijke processen, naast de blijvende aandacht voor het individu en diens innerlijke
processen
• Leren zien en herkennen van ‘systeemeigenschappen’ van interacties die bepalend zijn voor de
wisselwerking en de samenhang tussen de gedragingen van mensen
• Voortdurende invloed van actuele omstandigheden en interactieprocessen bij actuele conflicten van
een individu
Er is maar sprake van een systeem indien het in zekere mate afgegrensd is van de achtergrond of omgeving.
• Open systeem staat in relatie tot de omgeving
o Omgeving is het samenstel
o Sociale systemen: buitengrenzen kunnen sterk variëren qua openheid
o Bv. sommige gezinnen hebben weinig uitwisseling met de omgeving, omdat ze ruimtelijk
geïsoleerd leven
• Gesloten systeem: de omgeving heeft geen enkele invloed
o Bv. een proefbuisje: de reactie van de ene stof op een andere stof wordt niet beïnvloed door
het humeur van de chemicus
2
, ➔ Naast deze grenzen, zijn er ook interne grenzen: subsystemen zoals ouder-subsysteem vs.
kindsubsysteem
Variëren van situatie tot situatie en de invalshoek: micro-, meso- en macroniveau
Een systeem moet tot ontwikkeling komen, vraagt tijd
2.3 BELANGRIJKSTE UITGANGSPUNTEN VAN DE SYSTEEMTHEORIE -> EXAMEN
1. Het geheel is meer dan de som van de delen
o Niet iedereen apart gaan bekijken, maar dynamiek in het systeem
2. Binnen het systeem zijn de delen van elkaar afhankelijk
o Wanneer er een verandering optreedt in een deel van het systeem, heeft dit een weerslag op
het gehele systeem -> totaliteit
3. Het systeem bepaalt in belangrijke mate het gedrag van de individuen
o Vanuit vaststellingen dat mensen zich anders gedragen op basis van de groep waarin ze zich
bevinden -> confirmeren
4. Het systeem probeert zich op allerlei manieren aan te passen aan zijn omgeving, omdat het wil
overleven
o Je moet je aanpassen aan je omgeving als je wilt overleven (homeostase)
5. Een systeem heeft de eigenschap zichzelf te handhaven en te blijven voortbestaan
o Je moet ook zorgen voor voldoende stabiliteit, behoud (homeostase)
2.4 BELANGRIJKE BEGRIPPEN IN DE AST -> EXAMEN
1. Informatie en patroon of redundantie
o Informatie: in een systeem is er altijd/continu informatie-uitwisseling, alles is informatie
o Patronen: altijd op dezelfde manier reageren -> zorgt voor beperkingen
o Redundantie: patroon is zodanig vast, dat er geen informatie-uitwisseling meer nodig is ->
routines, rituelen
2. Homeostase en (negatieve of positieve) feedback
o Homeostase: meegroeiend evenwicht, aanpassen aan situatie, eigenheid behouden, niet alles
mag veranderen
o Feedback: gaat over dat evenwicht, wanneer gaat men mee veranderen of niet
▪ Positieve feedback: er komt een verandering, men gaat mee evolueren -> evenwicht
wordt uitgedaagd
▪ Negatieve feedback: er is geen verandering, alles blijft hetzelfde
3. Circulaire causaliteit (vs. lineaire causaliteit: oorzaak-gevolg) en interpunctie
o Circulaire causaliteit: wisselwerking/interactie tussen oorzaak en gevolg
o Oorzaak = gevolg = oorzaak = gevolg
o Interpunctie: waar leggen cliënten de oorzaak, de start, het begin van de cirkel -> hun visie
4. Equifinaliteit
o Verschillende beginsituaties (verleden) kunnen leiden tot eenzelfde eindsituatie (heden) en
deze kunnen terug tot verschillende uitkomsten (toekomst) leiden
o Niet te snel conclusies trekken
5. Betekenis van het symptoom of probleem
o Symptoom bij een individu is vaak een uiting dat er een probleem ligt in/bij het systeem
6. Totaliteit
o Een verandering heeft een invloed op het hele systeem
3
INLEIDING
Als begeleider werk je met mensen. Vanuit een krachtenbenadering stelt men dat elke mens steeds in contact
staat met mensen uit hun omgeving en behoefte heeft aan verbondenheid met anderen. Kwaliteitsvolle
relaties helpen ons als mens evolueren en zijn de grond waarin we kunnen groeien.
“We zijn maar mens en worden maar mens in relatie tot andere mensen”
DEEL 1:THEORETISCHE ACHTERGRONDEN
HOOFDSTUK 1 – SITUERING
Pas in 20ste eeuw aandacht voor het gezin
• In therapie meer en meer oog voor de interacties tussen de gezinsleden
➔ De systeemtheorieën en systeemtherapie of gezinstherapie
Jaren ’60-’70 systeemtheorieën ontwikkeld
• Basisassumptie: de mens kan pas werkelijk begrepen worden in de context van zijn relaties
Er zijn moderne stromingen zoals de AST, structurele benadering van Minuchin, .. en er zijn postmoderne
stromingen zoals de narratieve therapie, de oplossingsgerichte benadering, …
➔ De contextuele theorie van Nagy omvat elementen van beide visies
➔ Family centered werken: geen systeemtheorie, maar praktische vertaling hoe we aan de slag gaan met
gezinnen = postmodernisme
Modern vs. postmodern
• Moderne: er is 1 model, 1 visie -> 1 absolute waarheid
o Objectiviteit
o Moderne gezin: klassiek gezin met twee ouders en kinderen
▪ Ontstaan: trouwen voor liefde
▪ Taakverdeling
▪ = de standaard
• Postmoderne: het gaat over een perspectief -> de waarheid bestaat niet
o Geen allesomvattende, vaststaande waarheden, we maken onze eigen werkelijkheid
o Postmoderne gezin: diverse gezinsvormen
▪ Nieuw samengestelde gezinnen, alleenstaande ouders, …
▪ = diversiteit
➔ Hoe je kijkt naar gezinnen en hoe je met hen gaat werken: afhankelijk van perspectief
o Moderne: alleswetend, zwart-wit, … -> kan onze blik gaan beperken en stellen ons op als
expert
o Postmoderne: niet-wetende houding, gelijkwaardig, perspectief van gezin te weten komen ->
neem je mee in je houding!
Systeemtheorieën kunnen ingedeeld worden in moderne vs. postmoderne theorieën. De moderne geven een
kader en richting maar we moeten ook buiten het kader durven kijken…
1
, Modernisme Postmodernisme
De werkelijkheid is kenbaar De wereld zelf is niet kenbaar
Waarnemer staat buiten het gekende Waarnemer staat zelf in het te kennen object
Kennis is objectief Kennis is subjectief
Kennis is waardevrij Kennis is waardegebonden
Kennis is universeel Kennis is individueel
Kennis is tijdloos Kennis is een tijdelijke constructie
Diagnose is een wetenschappelijke uitspraak Diagnose is een (voorlopige) taalconstructie
Kennis is een afspiegeling van de wereld Kennis is taal en ontstaat door taal
En… En… En…En… VEELZIJDIGHEID
• Draag een komma in je oor?
➔ Beeldspraak: blijf nieuwsgierig, niet te snel denken dat je iets weet
HOOFDSTUK 2 – DE ALGEMENE SYSTEEMTHEORIE (AST)
De AST gaat nergens over en heeft geen onderwerp = een metatheorie: een bril waardoor je naar de
werkelijkheid kan kijken en een begrippenkader om die werkelijkheid te benaderen
2.1 GESCHIEDENIS VAN DE ALGEMENE SYSTEEMTHEORIE
Een geheel is meer dan de som van de delen
➔ Objecten in een breder kader plaatsen
➔ Objecten als onderdelen van en beïnvloed door het systeem waar ze deel van uit maken
➔ De-individualiserend karakter
2.2 HET BEGRIP ‘SYSTEEM’
“Een systeem is een samenstel van elementen dat als geheel functioneert door de onderlinge afhankelijkheid
van de elementen en dat voor de betrokken elementen bepaalde functies vervult.” De onderlinge relaties, de
betrekkingen die de onderlinge elementen met elkaar onderhouden, zijn de kern van het systeem.
• Wisselwerking tussen een persoon en zijn sociale context
• Interpersoonlijke processen, naast de blijvende aandacht voor het individu en diens innerlijke
processen
• Leren zien en herkennen van ‘systeemeigenschappen’ van interacties die bepalend zijn voor de
wisselwerking en de samenhang tussen de gedragingen van mensen
• Voortdurende invloed van actuele omstandigheden en interactieprocessen bij actuele conflicten van
een individu
Er is maar sprake van een systeem indien het in zekere mate afgegrensd is van de achtergrond of omgeving.
• Open systeem staat in relatie tot de omgeving
o Omgeving is het samenstel
o Sociale systemen: buitengrenzen kunnen sterk variëren qua openheid
o Bv. sommige gezinnen hebben weinig uitwisseling met de omgeving, omdat ze ruimtelijk
geïsoleerd leven
• Gesloten systeem: de omgeving heeft geen enkele invloed
o Bv. een proefbuisje: de reactie van de ene stof op een andere stof wordt niet beïnvloed door
het humeur van de chemicus
2
, ➔ Naast deze grenzen, zijn er ook interne grenzen: subsystemen zoals ouder-subsysteem vs.
kindsubsysteem
Variëren van situatie tot situatie en de invalshoek: micro-, meso- en macroniveau
Een systeem moet tot ontwikkeling komen, vraagt tijd
2.3 BELANGRIJKSTE UITGANGSPUNTEN VAN DE SYSTEEMTHEORIE -> EXAMEN
1. Het geheel is meer dan de som van de delen
o Niet iedereen apart gaan bekijken, maar dynamiek in het systeem
2. Binnen het systeem zijn de delen van elkaar afhankelijk
o Wanneer er een verandering optreedt in een deel van het systeem, heeft dit een weerslag op
het gehele systeem -> totaliteit
3. Het systeem bepaalt in belangrijke mate het gedrag van de individuen
o Vanuit vaststellingen dat mensen zich anders gedragen op basis van de groep waarin ze zich
bevinden -> confirmeren
4. Het systeem probeert zich op allerlei manieren aan te passen aan zijn omgeving, omdat het wil
overleven
o Je moet je aanpassen aan je omgeving als je wilt overleven (homeostase)
5. Een systeem heeft de eigenschap zichzelf te handhaven en te blijven voortbestaan
o Je moet ook zorgen voor voldoende stabiliteit, behoud (homeostase)
2.4 BELANGRIJKE BEGRIPPEN IN DE AST -> EXAMEN
1. Informatie en patroon of redundantie
o Informatie: in een systeem is er altijd/continu informatie-uitwisseling, alles is informatie
o Patronen: altijd op dezelfde manier reageren -> zorgt voor beperkingen
o Redundantie: patroon is zodanig vast, dat er geen informatie-uitwisseling meer nodig is ->
routines, rituelen
2. Homeostase en (negatieve of positieve) feedback
o Homeostase: meegroeiend evenwicht, aanpassen aan situatie, eigenheid behouden, niet alles
mag veranderen
o Feedback: gaat over dat evenwicht, wanneer gaat men mee veranderen of niet
▪ Positieve feedback: er komt een verandering, men gaat mee evolueren -> evenwicht
wordt uitgedaagd
▪ Negatieve feedback: er is geen verandering, alles blijft hetzelfde
3. Circulaire causaliteit (vs. lineaire causaliteit: oorzaak-gevolg) en interpunctie
o Circulaire causaliteit: wisselwerking/interactie tussen oorzaak en gevolg
o Oorzaak = gevolg = oorzaak = gevolg
o Interpunctie: waar leggen cliënten de oorzaak, de start, het begin van de cirkel -> hun visie
4. Equifinaliteit
o Verschillende beginsituaties (verleden) kunnen leiden tot eenzelfde eindsituatie (heden) en
deze kunnen terug tot verschillende uitkomsten (toekomst) leiden
o Niet te snel conclusies trekken
5. Betekenis van het symptoom of probleem
o Symptoom bij een individu is vaak een uiting dat er een probleem ligt in/bij het systeem
6. Totaliteit
o Een verandering heeft een invloed op het hele systeem
3
