HYGIËNE
Inleiding
Dierhygiëne:
Kwaliteit van de omgeving wordt onderhouden op een manier dat de gezondheidstoestand
behoudt en bevorderd
• Preventieve en curatieve, niet-medicamenteuze maatregelen
Doel: gezondheidstoestand van de dieren
• verbeteren
• behouden
4 ongunstige invloeden op de gezondheidstoestand van het dier:
• Infectueuze agentia
- viraal
- bacterieel
- parasitair
• Niet-infectueuze contaminanten van het milieu
- toxines in voeder
- drinkwater
- toxische gassen
• Onevenwichtige voedersamenstellingen (bv. kat en taurine)
• Bepaalde fysische factoren (relatieve vochtigheid, tocht, temperatuur …)
Hygiënische maatregelen op 3 niveaus:
• Het individuele dier
= gezelschapsdieren
• Het bedrijf
= gericht op preventie van ziekte-insleep en verlagen van infectiedruk
• De populatie
= maatregelen ivm grenscontrole- en quarantaine, vaccinaties …
Normale leefomgeving van Optimalisatie van de normale
het dier leefomgeving
• Atmosfeer • Preventie van ziekte, insleep en
• Bodem quarantaine
• Water • Reiniging en ontsmetting
• Toxicologie
• Knaagdierbestrijding
• Omgeving tijdens transport
1. Hygiënische aspecten van de atmosfeer
Invloed luchtsamenstelling op diergezondheid:
Lucht = constant mengsel van verschillende gassen
• Stalomgeving
= chemische samenstelling varieert afhankelijk van factoren (stallenbouw, verluchting,
aantal dieren …)
• Lucht in stal
= drager van vaste bestanddelen (stof + micro-organismen)
• Fysische factoren van lucht
= spelen een rol in het al dan niet onderhouden van een gunstige atmosfeer in de stallen
Chemische
+ microbiologische samenstelling van de lucht
+ de fysische eigenschappen
= duidelijke beïnvloeding vd gezondheid van de dieren
,1.1De chemische samenstelling van lucht
3 onderdelen in de chemische samenstelling van lucht:
• Normale gassen
• Abnormale gassen
• Vaste bestanddelen
1.1.1 Normale gassen
4 normale gassen
• Stikstof
• Zuurstof
• Koolzuurgas
• Waterdamp
Normale gassen = samenstelling van droge lucht
1.1.1.1 Stikstof (N2)
Eigenschappen:
• Geur-, kleur- en smaakloos
• Geen invloed op gezondheidstoestand
Functie en invloed
• Eiwitsynthese van de planten
- planten worden opgegeten door herbivoren of omnivoren
- sommige herbi- of omnivoren worden opgegeten door carnivoren
Onrechtstreekse invloed op dieren
1.1.1.2 Zuurstof (02)
Functie:
• Stofwisseling dieren
Absolute zuurstofspanning: een maat voor de hoeveelheid zuurstof
• Zorgt voor efficiënte longfunctie
Mogelijke daling van zuurstofspanning door:
• zuurstofverbruik in hermetisch gesloten ruimten
- slecht verluchte stallen
- proefdierkooien
- incubator van kuikenbroeierij
• lagere luchtdruk door toenemende hoogte = lagere absolute zuurstofspanning
Zuurstof
• wordt geproduceerd door planten via fotosynthese
• wordt verbruikt door dieren en micro-organismen via respiratie (= ademhaling)
Grens zuurstofgehalte: 10-16% (ideaal = 20%)
• 12-15% = compensatie (aanpassingen van het lichaam)
- Verhoogde ademhalings- en hartfrequentie (sneller 0 2 opnemen + meer bloed door
lichaam pompen)
- Op lange termijn: stijging rode bloedcellen en hemoglobine
(rode bloedcellen transporteren zuurstof en hemoglobine is een eiwit in de RBC die O 2
bindt en vrijgeeft)
- Normalisatie hart- en longfunctie
• Minder dan 12% (zeker minder dan 10%)
- Geen compensatie mogelijk
- Hersen- en weefselbeschadiging
,Te lage zuurstofspanning
Pasgeboren dieren en Bijzonder gevoelig!
foetussen 20% embryonale sterfte bij te lage zuurstofspanning
Varken Gevoelig
Vleeskippen Sterke groei dus sterke nood aan zuurstof
Hersenen Meest gevoelig voor zuurstoftekort
• Na 3 minuten irreversibele hersenschade: onherstelbare
schade
• Na 6 minuten hersendood
Extra toevoeging van zuurstof voor het dier
wanneer het dier te lang zonder of met veel minder zuurstof zat
(bv. bij een brand, of dieren met hartproblemen)
1.1.1.3 Koolzuurgas (CO2)
CO2 of koolstofdioxide
Eigenschappen:
• Kleur- en reukloos gas
Ontstaan:
• Bacteriële gisting
• Ademlucht (respiratie)
- Stal: vee verbruikt zuurstof en geeft CO 2 en waterdamp af
• Verbranding fossiele brandstoffen en koolstof houdende bestanddelen
Teveel:
• Bevangen, enge lucht (sufheid en apathie)
Gebruik:
• Euthanasie labodieren
• Bedwelming varkens slachthuis
(• In frisdrank of blusapparaat)
CO2-gehalte: maat voor de luchtverversing in stallen (bij controle van stalverluchting)
1.1.1.4 Waterdamp
3 uitdrukkingen:
Absolute Aantal gram water/kubieke meter Hoe hoger de temperatuur,
vochtigheidsgraad lucht hoe hoger de absolute
vochtigheid
Maximale Maximale hoeveelheid waterdamp Constant
vochtigheidsgraad die bij een T° onder dampvorm kan Af te lezen uit tabellen
voorkomen
Relatieve Verhouding tussen absolute- en 50% = 50% waterdamp
vochtigheidsgraad maximale vochtigheidsgraad bij een 100% = verzadigd,
(RV) bepaalde temperatuur maximale
dus de verhouding van hoeveel hoeveelheid
waterdamp de lucht bevat ten waterdamp
opzichte van de maximale
hoeveelheid waterdamp die de Enkel van belang voor
lucht kan bevatten dieren!
Hoe warmer de lucht, hoe meer waterdamp die kan bevatten
Waterdamphoeveelheid groter dan 100% condensatie (bv. condens op de spiegel in de
badkamer)
, Meting RV:
• Hygrometer
• Psychrometer
• Dauwpunthygrometer
RV in stallen:
Afhankelijk van …
• RV buitenlucht
• Temperatuur stal (hoe hoger, hoe meer waterdamp)
• Vorming waterdamp
- stalbezetting (aantal dieren in de stal)
- type voeder (droog of nat)
- staltype (stro ‘absorbeert de vochtigheid’ of roosters)
- gezondheidstoestand dieren (bv. diarree)
- vochtigheid oppervlakten (bv. na reiniging of spoelen)
(!!) Te lage en te hoge RV:
Te lage RV Te hoge RV
• Stofvorming • Vorming vochtpartikels die ingeademd
• Irritatie luchtwegen kunnen
(verhoogde viscositeit van bronchiale worden (aerosol: een mengsel van die
mucus = kleine
slijm in de luchtwegen wordt dikker en deeltjes die in de lucht zweven)
plakkeriger • Stijging kiemgetal lucht (meer micro-
en zo is het moeilijker om op te hoesten organismen
en kan het zoals bacteriën en schimmels in de lucht)
vastzitten in de luchtwegen leidt tot • Condensatie op koude voorwerpen
mucoviscidose)
• Gewichtsverlies eieren in broedkas
Geen speciale regeling van de RV in veestallen, maar er kunnen wel maatregelen genomen
worden indien de RV te hoog of te laag is
a) Broeikaseffect
Broeikaseffect = we produceren teveel extra broeikasgassen die nodig zijn waardoor de
opwarming van de aarde alleen maar kan versterkt worden
Broeikasgassen: N20, methaan, CFK (chloorfluorkoolwaterstoffen), ozon, waterdamp en CO 2
1.1.2 Abnormale gassen
1.1.2.1 Algemeen
a) MAC-waarde
(!!) MAC-waarde:
Maximaal Aanvaardbare Concentratie van een gas, damp, vezel of stof in de lucht op de
werkplek
• Gezondheid wordt niet benadeeld
• Zowel voor kortdurende, als voor herhaalde en langdurige blootstelling
Enkel vanaf een bepaalde concentratie, dus boven de MAC-waarde, kunnen ziekte-symptomen
ontstaan en is het dus nadelig voor de gezondheid
Wetgeving:
• Duidelijkheid voor werkgevers en werknemers wat toelaatbaar is
• Arbeidsinspectie (toezicht en handhaving van de arbeidswetgeving)
Inleiding
Dierhygiëne:
Kwaliteit van de omgeving wordt onderhouden op een manier dat de gezondheidstoestand
behoudt en bevorderd
• Preventieve en curatieve, niet-medicamenteuze maatregelen
Doel: gezondheidstoestand van de dieren
• verbeteren
• behouden
4 ongunstige invloeden op de gezondheidstoestand van het dier:
• Infectueuze agentia
- viraal
- bacterieel
- parasitair
• Niet-infectueuze contaminanten van het milieu
- toxines in voeder
- drinkwater
- toxische gassen
• Onevenwichtige voedersamenstellingen (bv. kat en taurine)
• Bepaalde fysische factoren (relatieve vochtigheid, tocht, temperatuur …)
Hygiënische maatregelen op 3 niveaus:
• Het individuele dier
= gezelschapsdieren
• Het bedrijf
= gericht op preventie van ziekte-insleep en verlagen van infectiedruk
• De populatie
= maatregelen ivm grenscontrole- en quarantaine, vaccinaties …
Normale leefomgeving van Optimalisatie van de normale
het dier leefomgeving
• Atmosfeer • Preventie van ziekte, insleep en
• Bodem quarantaine
• Water • Reiniging en ontsmetting
• Toxicologie
• Knaagdierbestrijding
• Omgeving tijdens transport
1. Hygiënische aspecten van de atmosfeer
Invloed luchtsamenstelling op diergezondheid:
Lucht = constant mengsel van verschillende gassen
• Stalomgeving
= chemische samenstelling varieert afhankelijk van factoren (stallenbouw, verluchting,
aantal dieren …)
• Lucht in stal
= drager van vaste bestanddelen (stof + micro-organismen)
• Fysische factoren van lucht
= spelen een rol in het al dan niet onderhouden van een gunstige atmosfeer in de stallen
Chemische
+ microbiologische samenstelling van de lucht
+ de fysische eigenschappen
= duidelijke beïnvloeding vd gezondheid van de dieren
,1.1De chemische samenstelling van lucht
3 onderdelen in de chemische samenstelling van lucht:
• Normale gassen
• Abnormale gassen
• Vaste bestanddelen
1.1.1 Normale gassen
4 normale gassen
• Stikstof
• Zuurstof
• Koolzuurgas
• Waterdamp
Normale gassen = samenstelling van droge lucht
1.1.1.1 Stikstof (N2)
Eigenschappen:
• Geur-, kleur- en smaakloos
• Geen invloed op gezondheidstoestand
Functie en invloed
• Eiwitsynthese van de planten
- planten worden opgegeten door herbivoren of omnivoren
- sommige herbi- of omnivoren worden opgegeten door carnivoren
Onrechtstreekse invloed op dieren
1.1.1.2 Zuurstof (02)
Functie:
• Stofwisseling dieren
Absolute zuurstofspanning: een maat voor de hoeveelheid zuurstof
• Zorgt voor efficiënte longfunctie
Mogelijke daling van zuurstofspanning door:
• zuurstofverbruik in hermetisch gesloten ruimten
- slecht verluchte stallen
- proefdierkooien
- incubator van kuikenbroeierij
• lagere luchtdruk door toenemende hoogte = lagere absolute zuurstofspanning
Zuurstof
• wordt geproduceerd door planten via fotosynthese
• wordt verbruikt door dieren en micro-organismen via respiratie (= ademhaling)
Grens zuurstofgehalte: 10-16% (ideaal = 20%)
• 12-15% = compensatie (aanpassingen van het lichaam)
- Verhoogde ademhalings- en hartfrequentie (sneller 0 2 opnemen + meer bloed door
lichaam pompen)
- Op lange termijn: stijging rode bloedcellen en hemoglobine
(rode bloedcellen transporteren zuurstof en hemoglobine is een eiwit in de RBC die O 2
bindt en vrijgeeft)
- Normalisatie hart- en longfunctie
• Minder dan 12% (zeker minder dan 10%)
- Geen compensatie mogelijk
- Hersen- en weefselbeschadiging
,Te lage zuurstofspanning
Pasgeboren dieren en Bijzonder gevoelig!
foetussen 20% embryonale sterfte bij te lage zuurstofspanning
Varken Gevoelig
Vleeskippen Sterke groei dus sterke nood aan zuurstof
Hersenen Meest gevoelig voor zuurstoftekort
• Na 3 minuten irreversibele hersenschade: onherstelbare
schade
• Na 6 minuten hersendood
Extra toevoeging van zuurstof voor het dier
wanneer het dier te lang zonder of met veel minder zuurstof zat
(bv. bij een brand, of dieren met hartproblemen)
1.1.1.3 Koolzuurgas (CO2)
CO2 of koolstofdioxide
Eigenschappen:
• Kleur- en reukloos gas
Ontstaan:
• Bacteriële gisting
• Ademlucht (respiratie)
- Stal: vee verbruikt zuurstof en geeft CO 2 en waterdamp af
• Verbranding fossiele brandstoffen en koolstof houdende bestanddelen
Teveel:
• Bevangen, enge lucht (sufheid en apathie)
Gebruik:
• Euthanasie labodieren
• Bedwelming varkens slachthuis
(• In frisdrank of blusapparaat)
CO2-gehalte: maat voor de luchtverversing in stallen (bij controle van stalverluchting)
1.1.1.4 Waterdamp
3 uitdrukkingen:
Absolute Aantal gram water/kubieke meter Hoe hoger de temperatuur,
vochtigheidsgraad lucht hoe hoger de absolute
vochtigheid
Maximale Maximale hoeveelheid waterdamp Constant
vochtigheidsgraad die bij een T° onder dampvorm kan Af te lezen uit tabellen
voorkomen
Relatieve Verhouding tussen absolute- en 50% = 50% waterdamp
vochtigheidsgraad maximale vochtigheidsgraad bij een 100% = verzadigd,
(RV) bepaalde temperatuur maximale
dus de verhouding van hoeveel hoeveelheid
waterdamp de lucht bevat ten waterdamp
opzichte van de maximale
hoeveelheid waterdamp die de Enkel van belang voor
lucht kan bevatten dieren!
Hoe warmer de lucht, hoe meer waterdamp die kan bevatten
Waterdamphoeveelheid groter dan 100% condensatie (bv. condens op de spiegel in de
badkamer)
, Meting RV:
• Hygrometer
• Psychrometer
• Dauwpunthygrometer
RV in stallen:
Afhankelijk van …
• RV buitenlucht
• Temperatuur stal (hoe hoger, hoe meer waterdamp)
• Vorming waterdamp
- stalbezetting (aantal dieren in de stal)
- type voeder (droog of nat)
- staltype (stro ‘absorbeert de vochtigheid’ of roosters)
- gezondheidstoestand dieren (bv. diarree)
- vochtigheid oppervlakten (bv. na reiniging of spoelen)
(!!) Te lage en te hoge RV:
Te lage RV Te hoge RV
• Stofvorming • Vorming vochtpartikels die ingeademd
• Irritatie luchtwegen kunnen
(verhoogde viscositeit van bronchiale worden (aerosol: een mengsel van die
mucus = kleine
slijm in de luchtwegen wordt dikker en deeltjes die in de lucht zweven)
plakkeriger • Stijging kiemgetal lucht (meer micro-
en zo is het moeilijker om op te hoesten organismen
en kan het zoals bacteriën en schimmels in de lucht)
vastzitten in de luchtwegen leidt tot • Condensatie op koude voorwerpen
mucoviscidose)
• Gewichtsverlies eieren in broedkas
Geen speciale regeling van de RV in veestallen, maar er kunnen wel maatregelen genomen
worden indien de RV te hoog of te laag is
a) Broeikaseffect
Broeikaseffect = we produceren teveel extra broeikasgassen die nodig zijn waardoor de
opwarming van de aarde alleen maar kan versterkt worden
Broeikasgassen: N20, methaan, CFK (chloorfluorkoolwaterstoffen), ozon, waterdamp en CO 2
1.1.2 Abnormale gassen
1.1.2.1 Algemeen
a) MAC-waarde
(!!) MAC-waarde:
Maximaal Aanvaardbare Concentratie van een gas, damp, vezel of stof in de lucht op de
werkplek
• Gezondheid wordt niet benadeeld
• Zowel voor kortdurende, als voor herhaalde en langdurige blootstelling
Enkel vanaf een bepaalde concentratie, dus boven de MAC-waarde, kunnen ziekte-symptomen
ontstaan en is het dus nadelig voor de gezondheid
Wetgeving:
• Duidelijkheid voor werkgevers en werknemers wat toelaatbaar is
• Arbeidsinspectie (toezicht en handhaving van de arbeidswetgeving)
