BARB51:
ERFGOED
Hoofdstuk 1: course outline
Grijze tekst dient niet gekend te zijn, dit is enkel ter lezing om de
leerstof beter te begrijpen
Er wordt tijdens het vak een bijzondere klemtoon gelegd op het vakgebied ‘erfgoedzorg’
De aandacht gaat naar:
1. Erfgoed-terminologie
2. Instanties die voor het behoud van erfgoed ijveren
3. De geschiedenis van erfgoedzorg of hoe een respectvolle omgang met het erfgoed
deel uitmaakt van een bewustwordingsproces
4. Hedendaagse benaderingen t.a.v. erfgoedzorg
Hoofdstuk 2: definiëring, indeling & categorisering
01. Definiëring
Erfgoed: “de term die men gebruikt on datgene aan te duiden, wat men van de voorouders
erft, (ook: het zgn. nalatenschap). Het belang van erfgoed wordt door een maatschappij
bepaald en gedragen. Met andere woorden, de term erfgoed wordt toegekend aan zaken die
mensen waarderen, zich mee identificeren en willen bewaren voor toekomstige generaties.
Als fundament van een maatschappij werkt de materie ook toekomstgericht.”
02. Indeling ‘cultureel & natuurlijk erfgoed
02.01 Natuurlijk erfgoed
Erfgoed dat door de natuur ontstaan is (dus zonder menselijke interactie) noemen we
natuurlijk erfgoed
Het gaat dan vooral over ongerepte natuurgebieden en hun flora & fauna – ook
ecosystemen genoemd
Ecosysteem: “een natuurlijk systeem, dat bestaat uit biologische interacties tussen alle
organismen die in een bepaald gebied voorkomen, en de wisselwerking tussen deze
organismen”
> biotische invloeden: de invloeden dei planten, dieren en micro-organismen in een
ecosysteem op elkaar uitoefenen.
> abiotische invloeden: hoeveelheid neerslag, de temperatuur en de bodemgesteldheid,
bodemvruchtbaarheid en de bodemstructuur.
(Concept ecosysteem in 1935 geïntroduceerd door Engels botanicus Arthur Tansley.
Voorbeelden van ecosystemen:
Zeldzame ongerepte landschappen of onderdelen ervan:
, - Oceanen & zeeën met inbegrip van koraalriffen
Bv; Het Groot Barrièrerif (grootste rif ter wereld), de Natuurpracht van Seychellen
- Duinlandschappen
Bv; Zwin
- Graslanden
Bv; Kalmthoutse heide (een van de oudste en grootste natuurreservaten van
Vlaanderen),
- Rivieren (in tegenstelling tot door de mens aangelegde kanalen)
Bv; de 3 parallelle rivieren Yunnan
- Natuurlijke bossen & wouden
Bv; Het Amazone regenwoud (ook wel Selva genoemd)
- Gebergten met inbegrip van bergmassieven en natuurlijke grotten
Bv; Mont Blanc (hoogste top Alpen)
- Watervallen
Bv; Kravica watervallen in Bosnië Herzegovina
Kleinere ecosystemen
- Individuele bomen
Bv; in vele gevallen gaat het om markante bomen met een hoge leeftijd (min. 100
jaar oud)
- Dobben
Bv; Veendobben, ook veentjes genoemd, zijn van natuurlijke oorsprong
Geologische samenstellingen en morfologische & fysio-grafische kenmerken die
getuigen van de ontwikkeling van onze planeet
- Zeldzame gesteenten/ mineralen
Bv; druif agaat, veelkleurige kwartskristallen
- Fossielen, pollen & DNA-materiaal die getuigen van verdwenen plant- & diersoorten
Bv; de geometrie van een Nautilus Pompilius schelp
>> zeer belangrijke (meestal bedreigde) ecosystemen werden als ‘natuurlijk erfgoed’ op de
UNESCO-werelderfgoedlijst opgenomen
02.02 Cultureel erfgoed
Erfgoed dat door de mens gemaakt/geproduceerd werd, noemen we cultureel erfgoed
Bestaat uit:
- Waardevol roerend & onroerend materieel erfgoed
Bv; archeologische sites, steden, gebouwen, tuinen, parken, sculpturen, schilderijen,
waardevolle publicaties, kledingstukken, foto’s, films, brouwsels, gerechten.
- Waardevol immaterieel erfgoed
Bv; gebruiken, toneel, muzikale opvoeringen, choreografieën, ambachten,
klederdrachten, culinaire eigenheden, rituelen, e.d.
Soms erfgoed uit een combinatie van natuurlijk & cultureel erfgoed
Bv. Fallingwater van Amerikaans architect Frank Lloyd Wright
> sinds 1963 toegankelijk als museum
,> in 2019 opgenomen op de UNESCO-werelderfgoedlijst
03. Categorisering
03.01 Materieel erfgoed (= tastbaar erfgoed)
Materieel erfgoed: bestaat uit tastbare waardevolle overblijfselen. Materieel erfgoed geeft
huidige en toekomstige generaties een goed beeld over de (lokale) geschiedenis en draagt bij
aan de culturele identiteit.
> binnen materieel erfgoed wordt er nog onderscheid gemaakt tussen roerend- en
onroerend erfgoed
03.01.01 Roerend erfgoed
Roerend erfgoed is in principe makkelijk te verplaatsen het is niet grondgebonden.
> we denken hierbij voornamelijk aan;
- kunstwerken
- wandtapijten
- publicaties
- historische documenten
- kledingstukken
- juwelen
- gebruiksvoorwerpen
- collecties
- botanische modellen
- archeologische vondsten
- brouwsels
- foto’s
- film
- mobiel erfgoed;
> voertuigen
> vaartuigen
> luchtvaartuigen
> ruimtevaartuigen
Mobiel erfgoed wordt soms gecategoriseerd als ‘onroerend erfgoed’ om 2 redenen:
1. Het wordt vaak als industrieel erfgoed beschouwd; met als gevolg dat het
ondergebracht wordt onder ‘onroerend erfgoed’
2. ‘Geregistreerd mobiel erfgoed’ is land/natie gebonden. Voertuigen met een
Belgische nummerplaat en vaartuigen die onder Belgische vlag varen, zijn door
hun registratie eigenlijk ook grond/natie gebonden.
> wordt meestal bewaard in bibliotheken, archieven, musea, religieuze centra,
erfgoedcellen, private verzamelingen of verzamelingen van heemkundige kringen of
erfgoedverenigingen.
03.01.02 Onroerend erfgoed
Onroerend erfgoed is niet of zeer moeilijk verplaatsbaar; meestal grondgebonden
> we denken hierbij voornamelijk aan;
- monumenten (waardevol ‘bouwkundig’ erfgoed)
, > gebouwen zonder monumentaal karakter
- schuren
- kapelletjes
- wind- & watermolens
- begijnenhuisjes
- arbeiderswoningen of hoevetjes
> gebouwen met monumentaal karakter
- religieuze gebouwen
- residentiële gebouwen
- belforten in België & Frankrijk als symbolen van macht van schout en
schepenen
- stations
- bruggen
- luchthavens
- operagebouwen
- sportcomplexen
- oorlogs- & vredesmonumenten
- funerair erfgoed (grafmonumenten & begraafplaatsen)
- sculpturaal erfgoed (site-gebonden bouwkundige werken bv. Standbeeld,
obelisk…)
- landschappen
> natuurlandschappen
- natuurlijke bergmassieven
- bossen
- duinen
> cultuurlandschappen (door de mens aangelegde landschappen)
- akkers
- kanalen
- havens
- dreven
- parken & tuinen
- steden en dorpjes
- Archeologische sites
> bevat voorwerpen die op die site voor het laatste zijn gebruikt
> sommige sites hebben weinig of geen overblijfselen boven de grond, andere hebben bv
nog duidelijk zichtbare gebouwen of andere structuren
- varend erfgoed
> schepen, boten en drijvende inrichtingen
- heraldiek (wapenkunde, leer van de familiewapens)
> Heraldiek of wapenkunde is een gewoonte die in de loop van de twaalfde eeuw in Europa
is ontstaan om wapenuitrustingen van ridders te versieren met symbolische voorstellingen,
emblemen waaruit later de wapens zijn ontstaan.
ERFGOED
Hoofdstuk 1: course outline
Grijze tekst dient niet gekend te zijn, dit is enkel ter lezing om de
leerstof beter te begrijpen
Er wordt tijdens het vak een bijzondere klemtoon gelegd op het vakgebied ‘erfgoedzorg’
De aandacht gaat naar:
1. Erfgoed-terminologie
2. Instanties die voor het behoud van erfgoed ijveren
3. De geschiedenis van erfgoedzorg of hoe een respectvolle omgang met het erfgoed
deel uitmaakt van een bewustwordingsproces
4. Hedendaagse benaderingen t.a.v. erfgoedzorg
Hoofdstuk 2: definiëring, indeling & categorisering
01. Definiëring
Erfgoed: “de term die men gebruikt on datgene aan te duiden, wat men van de voorouders
erft, (ook: het zgn. nalatenschap). Het belang van erfgoed wordt door een maatschappij
bepaald en gedragen. Met andere woorden, de term erfgoed wordt toegekend aan zaken die
mensen waarderen, zich mee identificeren en willen bewaren voor toekomstige generaties.
Als fundament van een maatschappij werkt de materie ook toekomstgericht.”
02. Indeling ‘cultureel & natuurlijk erfgoed
02.01 Natuurlijk erfgoed
Erfgoed dat door de natuur ontstaan is (dus zonder menselijke interactie) noemen we
natuurlijk erfgoed
Het gaat dan vooral over ongerepte natuurgebieden en hun flora & fauna – ook
ecosystemen genoemd
Ecosysteem: “een natuurlijk systeem, dat bestaat uit biologische interacties tussen alle
organismen die in een bepaald gebied voorkomen, en de wisselwerking tussen deze
organismen”
> biotische invloeden: de invloeden dei planten, dieren en micro-organismen in een
ecosysteem op elkaar uitoefenen.
> abiotische invloeden: hoeveelheid neerslag, de temperatuur en de bodemgesteldheid,
bodemvruchtbaarheid en de bodemstructuur.
(Concept ecosysteem in 1935 geïntroduceerd door Engels botanicus Arthur Tansley.
Voorbeelden van ecosystemen:
Zeldzame ongerepte landschappen of onderdelen ervan:
, - Oceanen & zeeën met inbegrip van koraalriffen
Bv; Het Groot Barrièrerif (grootste rif ter wereld), de Natuurpracht van Seychellen
- Duinlandschappen
Bv; Zwin
- Graslanden
Bv; Kalmthoutse heide (een van de oudste en grootste natuurreservaten van
Vlaanderen),
- Rivieren (in tegenstelling tot door de mens aangelegde kanalen)
Bv; de 3 parallelle rivieren Yunnan
- Natuurlijke bossen & wouden
Bv; Het Amazone regenwoud (ook wel Selva genoemd)
- Gebergten met inbegrip van bergmassieven en natuurlijke grotten
Bv; Mont Blanc (hoogste top Alpen)
- Watervallen
Bv; Kravica watervallen in Bosnië Herzegovina
Kleinere ecosystemen
- Individuele bomen
Bv; in vele gevallen gaat het om markante bomen met een hoge leeftijd (min. 100
jaar oud)
- Dobben
Bv; Veendobben, ook veentjes genoemd, zijn van natuurlijke oorsprong
Geologische samenstellingen en morfologische & fysio-grafische kenmerken die
getuigen van de ontwikkeling van onze planeet
- Zeldzame gesteenten/ mineralen
Bv; druif agaat, veelkleurige kwartskristallen
- Fossielen, pollen & DNA-materiaal die getuigen van verdwenen plant- & diersoorten
Bv; de geometrie van een Nautilus Pompilius schelp
>> zeer belangrijke (meestal bedreigde) ecosystemen werden als ‘natuurlijk erfgoed’ op de
UNESCO-werelderfgoedlijst opgenomen
02.02 Cultureel erfgoed
Erfgoed dat door de mens gemaakt/geproduceerd werd, noemen we cultureel erfgoed
Bestaat uit:
- Waardevol roerend & onroerend materieel erfgoed
Bv; archeologische sites, steden, gebouwen, tuinen, parken, sculpturen, schilderijen,
waardevolle publicaties, kledingstukken, foto’s, films, brouwsels, gerechten.
- Waardevol immaterieel erfgoed
Bv; gebruiken, toneel, muzikale opvoeringen, choreografieën, ambachten,
klederdrachten, culinaire eigenheden, rituelen, e.d.
Soms erfgoed uit een combinatie van natuurlijk & cultureel erfgoed
Bv. Fallingwater van Amerikaans architect Frank Lloyd Wright
> sinds 1963 toegankelijk als museum
,> in 2019 opgenomen op de UNESCO-werelderfgoedlijst
03. Categorisering
03.01 Materieel erfgoed (= tastbaar erfgoed)
Materieel erfgoed: bestaat uit tastbare waardevolle overblijfselen. Materieel erfgoed geeft
huidige en toekomstige generaties een goed beeld over de (lokale) geschiedenis en draagt bij
aan de culturele identiteit.
> binnen materieel erfgoed wordt er nog onderscheid gemaakt tussen roerend- en
onroerend erfgoed
03.01.01 Roerend erfgoed
Roerend erfgoed is in principe makkelijk te verplaatsen het is niet grondgebonden.
> we denken hierbij voornamelijk aan;
- kunstwerken
- wandtapijten
- publicaties
- historische documenten
- kledingstukken
- juwelen
- gebruiksvoorwerpen
- collecties
- botanische modellen
- archeologische vondsten
- brouwsels
- foto’s
- film
- mobiel erfgoed;
> voertuigen
> vaartuigen
> luchtvaartuigen
> ruimtevaartuigen
Mobiel erfgoed wordt soms gecategoriseerd als ‘onroerend erfgoed’ om 2 redenen:
1. Het wordt vaak als industrieel erfgoed beschouwd; met als gevolg dat het
ondergebracht wordt onder ‘onroerend erfgoed’
2. ‘Geregistreerd mobiel erfgoed’ is land/natie gebonden. Voertuigen met een
Belgische nummerplaat en vaartuigen die onder Belgische vlag varen, zijn door
hun registratie eigenlijk ook grond/natie gebonden.
> wordt meestal bewaard in bibliotheken, archieven, musea, religieuze centra,
erfgoedcellen, private verzamelingen of verzamelingen van heemkundige kringen of
erfgoedverenigingen.
03.01.02 Onroerend erfgoed
Onroerend erfgoed is niet of zeer moeilijk verplaatsbaar; meestal grondgebonden
> we denken hierbij voornamelijk aan;
- monumenten (waardevol ‘bouwkundig’ erfgoed)
, > gebouwen zonder monumentaal karakter
- schuren
- kapelletjes
- wind- & watermolens
- begijnenhuisjes
- arbeiderswoningen of hoevetjes
> gebouwen met monumentaal karakter
- religieuze gebouwen
- residentiële gebouwen
- belforten in België & Frankrijk als symbolen van macht van schout en
schepenen
- stations
- bruggen
- luchthavens
- operagebouwen
- sportcomplexen
- oorlogs- & vredesmonumenten
- funerair erfgoed (grafmonumenten & begraafplaatsen)
- sculpturaal erfgoed (site-gebonden bouwkundige werken bv. Standbeeld,
obelisk…)
- landschappen
> natuurlandschappen
- natuurlijke bergmassieven
- bossen
- duinen
> cultuurlandschappen (door de mens aangelegde landschappen)
- akkers
- kanalen
- havens
- dreven
- parken & tuinen
- steden en dorpjes
- Archeologische sites
> bevat voorwerpen die op die site voor het laatste zijn gebruikt
> sommige sites hebben weinig of geen overblijfselen boven de grond, andere hebben bv
nog duidelijk zichtbare gebouwen of andere structuren
- varend erfgoed
> schepen, boten en drijvende inrichtingen
- heraldiek (wapenkunde, leer van de familiewapens)
> Heraldiek of wapenkunde is een gewoonte die in de loop van de twaalfde eeuw in Europa
is ontstaan om wapenuitrustingen van ridders te versieren met symbolische voorstellingen,
emblemen waaruit later de wapens zijn ontstaan.
