Ethisch redeneren
Zita Basteleus
Ethisch redeneren
1ste bachelor pedagogie van het jonge kind
2024-2025
,Ethisch redeneren Samenvatting
Samenvatting
Vak: Ethisch redeneren
Docent: Geert Teugels
Academiejaar I – Semester I
Doelstellingen:
- De student is in staat om:
o 10.1: een ethische redenering te herkennen, analyseren en kaderen binnen het
gepaste theoretische ethische denkkader.
o 10.2 + 10.4 + 10.5: een moreel standpunt in te nemen en hierover een moreel
gesprek op te zetten binnen een actief pluralistische basisattitude.
o 10.4: het eigen ethisch standpunt te onderwerpen aan feedback, waardering en
kritiek van de peers.
o 10.3: een ethische (zelf)reflectie uit te werken in de vorm van een (reflectie)paper
(vb. rond het thema opvoedkundige waarden of rond een ethisch boek, ethische
artikels of een deontologische code).
o 10.1 + 10.2: een onderbouwd voorstel voor deontologische code van de pedagogisch
coach op te stellen.
1
Zita Basteleus
1PJK
,Ethisch redeneren Samenvatting
Inhoudsopgave
M1: HET MOREEL GESPREK ................................................................................................ 5
Conceptueel kader: het moreel gesprek ........................................................................................ 5
Vormen van omgaan met de wereld: de 3 brillen ............................................................................ 5
Kennende bril......................................................................................................................... 5
Gevoelsmatige bril.................................................................................................................. 5
Beoordelende bril ................................................................................................................... 6
5 kenmerken van morele vragen en oordelen ................................................................................. 6
Tijd voor een aantal definities........................................................................................................ 7
Het moreel gesprek ...................................................................................................................... 7
Waarom een vak als “ethisch redeneren”, met al die morele vragen en oordelen, wat is het nut
daarvan? ...................................................................................................................................... 8
Wat is een goede morele vraag? .................................................................................................... 9
M2: DEONTOLOGISCHE CODE VOOR DE PEDAGOGISCH COACH ........................... 10
Het begrip ‘verantwoordelijkheid’ ................................................................................................ 10
2 betekenissen van ‘verantwoordelijkheid’ ................................................................................... 10
De onderlinge relatie tussen deugdverantwoordelijkheid & taakverantwoordelijkheid ....................... 10
Evaluatiecriteria voor ‘verantwoordelijkheid’ ................................................................................ 11
Bereid zijn verantwoording af te leggen..................................................................................... 11
Verontschuldigende & verzachtende omstandigheden .................................................................. 11
Individuele en collectieve verantwoordelijkheid ............................................................................ 12
Deontologische code: een inleiding.............................................................................................. 12
Wat is deontologie of “beroepsethiek”? ....................................................................................... 12
Vertrouwelijke informatie aan de deontologie – kind & gezin ........................................................... 12
M3: DE GEVOLGETHIEK ..................................................................................................... 14
Wat is “goed handelen” volgens de gevolgethiek? ........................................................................ 14
Gevolgethiek is best wel een radicale morele theorie – enkele radicale voorbeelden ...................... 14
Voorbeeld uit het strafrecht ........................................................................................................ 14
Voorbeeld uit onze eetgewoonten ............................................................................................... 15
Voorbeeld uit de politieke actualiteit ........................................................................................... 15
Moet je de gevolgen ook afwegen op basis van “kwaliteit” of enkel op “kwantiteit”? ...................... 15
4 kritische vragen en bezwaren met betrekking tot de gevolgethiek ............................................... 16
M4: DE PLICHTETHIEK ....................................................................................................... 17
Wat is de plichtethiek? ................................................................................................................ 17
Verschil plichtethiek & gevolgethiek............................................................................................. 17
2
Zita Basteleus
1PJK
, Ethisch redeneren Samenvatting
Dilemma 1................................................................................................................................ 17
Dilemma 2................................................................................................................................ 18
Wat is nu ‘goed handelen’ volgens de plichtethiek? ...................................................................... 18
Categorische imperatief............................................................................................................. 19
aantal regels waaraan de categorische imperatief moet voldoen ................................................ 19
Een toepassing van dit moreel stappenplan naar een voorbeeld van Kant ...................................... 19
3 kritische vragen & bezwaren met betrekking tot een plichtethische moraal ................................. 20
M5: DE DEUGDETHIEK ....................................................................................................... 21
Wat is de deugdethiek? ................................................................................................................ 21
Onderscheid met de vorige 2 ethische theorieën........................................................................... 21
Voorbeeld & probleemstelling..................................................................................................... 21
De deugdethiek van Aristoteles .................................................................................................... 21
Het teleologisch (doelgericht) ethisch denken van Aristoteles ........................................................ 21
Wat is een deugdzame mens volgens Aristoteles?......................................................................... 22
de algemene deugdethiek ............................................................................................................ 23
Wat is het belangrijkste: dat we deugdzaam zijn of dat we juist handelen? ....................................... 23
Wat maakt een karaktereigenschap tot een deugd? ...................................................................... 23
Enkele kritische bemerkingen bij deze theorie .............................................................................. 24
Klasgesprek: welke deugden staan centraal in onze samenleving/bij de opleiding PJK? .................. 25
Verwerkingsopdrachten ............................................................................................................. 25
M6: DE ZORGETHIEK........................................................................................................... 26
Onderzoek & probleemstelling ..................................................................................................... 26
Onderzoek feminisme-test voor mannen ..................................................................................... 26
Inleiding tot de zorgethiek: over de mannelijke factor en de feministische benadering van de ethiek
................................................................................................................................................... 28
de zorgethiek: een reactie op het mannelijke vooroordeel .............................................................. 29
Wat is de zorgethiek? ................................................................................................................... 30
de zorgethiek: algemeen ............................................................................................................ 30
Enkele kritische bemerkingen bij de zorgethiek............................................................................. 31
Kritiek I..................................................................................................................................... 31
Kritiek II .................................................................................................................................... 31
Kritiek III ................................................................................................................................... 31
M7: HET UNIVERSEEL SUBJECTIVISME, EEN ‘SYNTHESE-THEORIE’ ..................... 32
Actuele relevantie & probleemstelling .......................................................................................... 32
Kader ....................................................................................................................................... 32
Probleemstelling ....................................................................................................................... 32
Wat is het universeel subjectivisme? ........................................................................................... 33
Theorie van het universeel subjectivisme in een notendop – floris van den Berg ................................ 33
3
Zita Basteleus
1PJK
Zita Basteleus
Ethisch redeneren
1ste bachelor pedagogie van het jonge kind
2024-2025
,Ethisch redeneren Samenvatting
Samenvatting
Vak: Ethisch redeneren
Docent: Geert Teugels
Academiejaar I – Semester I
Doelstellingen:
- De student is in staat om:
o 10.1: een ethische redenering te herkennen, analyseren en kaderen binnen het
gepaste theoretische ethische denkkader.
o 10.2 + 10.4 + 10.5: een moreel standpunt in te nemen en hierover een moreel
gesprek op te zetten binnen een actief pluralistische basisattitude.
o 10.4: het eigen ethisch standpunt te onderwerpen aan feedback, waardering en
kritiek van de peers.
o 10.3: een ethische (zelf)reflectie uit te werken in de vorm van een (reflectie)paper
(vb. rond het thema opvoedkundige waarden of rond een ethisch boek, ethische
artikels of een deontologische code).
o 10.1 + 10.2: een onderbouwd voorstel voor deontologische code van de pedagogisch
coach op te stellen.
1
Zita Basteleus
1PJK
,Ethisch redeneren Samenvatting
Inhoudsopgave
M1: HET MOREEL GESPREK ................................................................................................ 5
Conceptueel kader: het moreel gesprek ........................................................................................ 5
Vormen van omgaan met de wereld: de 3 brillen ............................................................................ 5
Kennende bril......................................................................................................................... 5
Gevoelsmatige bril.................................................................................................................. 5
Beoordelende bril ................................................................................................................... 6
5 kenmerken van morele vragen en oordelen ................................................................................. 6
Tijd voor een aantal definities........................................................................................................ 7
Het moreel gesprek ...................................................................................................................... 7
Waarom een vak als “ethisch redeneren”, met al die morele vragen en oordelen, wat is het nut
daarvan? ...................................................................................................................................... 8
Wat is een goede morele vraag? .................................................................................................... 9
M2: DEONTOLOGISCHE CODE VOOR DE PEDAGOGISCH COACH ........................... 10
Het begrip ‘verantwoordelijkheid’ ................................................................................................ 10
2 betekenissen van ‘verantwoordelijkheid’ ................................................................................... 10
De onderlinge relatie tussen deugdverantwoordelijkheid & taakverantwoordelijkheid ....................... 10
Evaluatiecriteria voor ‘verantwoordelijkheid’ ................................................................................ 11
Bereid zijn verantwoording af te leggen..................................................................................... 11
Verontschuldigende & verzachtende omstandigheden .................................................................. 11
Individuele en collectieve verantwoordelijkheid ............................................................................ 12
Deontologische code: een inleiding.............................................................................................. 12
Wat is deontologie of “beroepsethiek”? ....................................................................................... 12
Vertrouwelijke informatie aan de deontologie – kind & gezin ........................................................... 12
M3: DE GEVOLGETHIEK ..................................................................................................... 14
Wat is “goed handelen” volgens de gevolgethiek? ........................................................................ 14
Gevolgethiek is best wel een radicale morele theorie – enkele radicale voorbeelden ...................... 14
Voorbeeld uit het strafrecht ........................................................................................................ 14
Voorbeeld uit onze eetgewoonten ............................................................................................... 15
Voorbeeld uit de politieke actualiteit ........................................................................................... 15
Moet je de gevolgen ook afwegen op basis van “kwaliteit” of enkel op “kwantiteit”? ...................... 15
4 kritische vragen en bezwaren met betrekking tot de gevolgethiek ............................................... 16
M4: DE PLICHTETHIEK ....................................................................................................... 17
Wat is de plichtethiek? ................................................................................................................ 17
Verschil plichtethiek & gevolgethiek............................................................................................. 17
2
Zita Basteleus
1PJK
, Ethisch redeneren Samenvatting
Dilemma 1................................................................................................................................ 17
Dilemma 2................................................................................................................................ 18
Wat is nu ‘goed handelen’ volgens de plichtethiek? ...................................................................... 18
Categorische imperatief............................................................................................................. 19
aantal regels waaraan de categorische imperatief moet voldoen ................................................ 19
Een toepassing van dit moreel stappenplan naar een voorbeeld van Kant ...................................... 19
3 kritische vragen & bezwaren met betrekking tot een plichtethische moraal ................................. 20
M5: DE DEUGDETHIEK ....................................................................................................... 21
Wat is de deugdethiek? ................................................................................................................ 21
Onderscheid met de vorige 2 ethische theorieën........................................................................... 21
Voorbeeld & probleemstelling..................................................................................................... 21
De deugdethiek van Aristoteles .................................................................................................... 21
Het teleologisch (doelgericht) ethisch denken van Aristoteles ........................................................ 21
Wat is een deugdzame mens volgens Aristoteles?......................................................................... 22
de algemene deugdethiek ............................................................................................................ 23
Wat is het belangrijkste: dat we deugdzaam zijn of dat we juist handelen? ....................................... 23
Wat maakt een karaktereigenschap tot een deugd? ...................................................................... 23
Enkele kritische bemerkingen bij deze theorie .............................................................................. 24
Klasgesprek: welke deugden staan centraal in onze samenleving/bij de opleiding PJK? .................. 25
Verwerkingsopdrachten ............................................................................................................. 25
M6: DE ZORGETHIEK........................................................................................................... 26
Onderzoek & probleemstelling ..................................................................................................... 26
Onderzoek feminisme-test voor mannen ..................................................................................... 26
Inleiding tot de zorgethiek: over de mannelijke factor en de feministische benadering van de ethiek
................................................................................................................................................... 28
de zorgethiek: een reactie op het mannelijke vooroordeel .............................................................. 29
Wat is de zorgethiek? ................................................................................................................... 30
de zorgethiek: algemeen ............................................................................................................ 30
Enkele kritische bemerkingen bij de zorgethiek............................................................................. 31
Kritiek I..................................................................................................................................... 31
Kritiek II .................................................................................................................................... 31
Kritiek III ................................................................................................................................... 31
M7: HET UNIVERSEEL SUBJECTIVISME, EEN ‘SYNTHESE-THEORIE’ ..................... 32
Actuele relevantie & probleemstelling .......................................................................................... 32
Kader ....................................................................................................................................... 32
Probleemstelling ....................................................................................................................... 32
Wat is het universeel subjectivisme? ........................................................................................... 33
Theorie van het universeel subjectivisme in een notendop – floris van den Berg ................................ 33
3
Zita Basteleus
1PJK
