Samenvatting lessen penologie
AJ 2024 - 2025
,PARTIM FAVRIL
LES 0: INTRODUCTIE
DOEL EN WERKWIJZE
• Penologie = de leer van het straffen
• Toepassing van en kritische reflectie bij verworven kennis en inzichten:
o Inzicht strafdoelen
o Inzicht mogelijkheden tot en beperkingen bij bestraffen criminaliteit
o Kennis effecten en effectiviteit straffen en maatregelen
o Kunnen reflecteren over penologisch beleid in België en daarbuiten
• Focus: volwassen daders
LES 1: STRAFFEN
Straffen: een aloude en alledaagse praktijk
• Straffen is een hedendaags beginsel, iedereen heeft het al eens gedaan
• Voorwaarden van goeie straffen:
o Evenredig
o Onmiddellijk
o Consequent
o Aangepast
• Alledaagse straffen vertoont zekere gelijkenissen met straffen in SRB
o Maar ook grote verschillen:
Wettelijk apparaat
Gebruik van dwang
Bureaucratisch proces
Gespecialiseerd personeel
Definitie(s) straf:
• “…een leed door de wet bepaald en door de rechterlijke macht opgelegd als een sanctie wegens
een gepleegd misdrijf” (Hof van Cassatie, 1924)
Er wordt leed toegevoegd die door officieel instituut wordt beslist en dat
gebeurd adhv verschillende regels
• “punishment is ... the legal process whereby violators of the criminal law are condemned and
sanctioned in accordance with specified legal categories and procedures” (Garland, 1990, p. 17)
• “punishment ... is punishment for crime, imposed by the judiciary in accordance with penal law,
and administered by penal institutions such as prisons and the probation service” (Hudson, 2002,
p. 234)
2
,Walker (1991): zeven kenmerken van straf
1. Er wordt ‘iets’ toegebracht aan een ander persoon, waarvan verondersteld wordt dat het
onaangenaam is
2. Het toebrengen van de straf is intentioneel en gebeurt om een bepaalde reden
3. Degenen die de straf opleggen, hebben daartoe het recht
4. De straf wordt opgelegd ter gelegenheid van een daad of een omissie, die een overtreding van
een wet, een regel of een gewoonte inhoudt
5. Degene die gestraft wordt heeft de inbreuk vrijwillig gepleegd
6. De redenen om te straffen moeten te rechtvaardigen zijn
7. Of de bestraffing werkelijk als straf wordt beschouwd, is afhankelijk van wat de bestraffer
verstaat onder bestraffing en niet van de opvatting van de gestrafte
Hoe bestraffing bestuderen?
• Wat doet ‘de penologie’?
= studie van straffen, bestraffen
o Wie bepaalt wat een goede straf is?
o Wie heeft recht van spreken?
• Traditioneel een beladen term… cf. Lewis (1953, p. 226): (quote lezen en begrijpen)
“He is not entitled to an opinion even if, in addition to being a man, he should happen also to be a jurist,
a Christian, and a moral theologian. For they are not question about principle but about matter of fact;
and for such cuiquam in sua arte credendum. Only the expert ‘penologist’ (let barbarous things have
barbarous names), in the light of previous experiment, can tell us what is likely to deter: only the
psychotherapist can tell us what is likely to cure. (…) The Humanitarian theory, then, removes sentences
from the hands of jurists whom the public conscience is entitled to criticize and places them in the hands
of technical experts whose special sciences do not even employ such categories as rights or justice.”
o Lewis: recht spreken is voor de technische expert (de penologist) maar niet de jurist of
rechter… die bepaalt wat een goede straf is
o <-> quotes kunnen linken aan les en bespreken wat ermee bedoeld wordt
• “Penologie is … de wetenschappelijke studie van de bestraffing van normovertredend gedrag”
(Snacken & Beyens, 2017, p. 25)
• Echter, dé penologie bestaat niet
• Vanuit welk oogpunt wordt naar penologie en straffen gekeken?
o Twee stromingen
1. “Wat is penologie? Het woord roept bij mensen de vreemdste associaties op.
Penologie is de sociaal-wetenschappelijke bestudering van de oplegging en
tenuitvoerlegging van strafrechtelijke sancties. … In de penologie komen vragen
aan de orde als: wat houden de diverse sancties in; welke rechtstheoretische en
filosofische ideeën liggen er aan ten grondslag; welke doelen wil men ermee
bereiken en lukt het om die doelen te realiseren: zijn ze effectief?” (Moerings,
2003, p. 5)
▪ Werkt een straf, zijn ze effectief?
2. “… that body of thought which explores the relations between punishment and
society, its purpose being to understand punishment as a social phenomenon and
thus trace its role in social life” (Garland, 1990, p. 10)
▪ Meer sociologisch, straffen is sociaal construct, binnen sociale realiteit
(=> deze les vooral bestraffing sociologisch)
3
, Hoe bestraffing bestuderen?
• Effectiviteit ≠ legitimiteit van de straf (Toharia, 2003)
o Een straf kan legitiem zijn en niet effectief
Straf kan legitiem zijn maar niet effectief, ook omgekeerd kan iets effectief zijn
maar niet legitiem (bv. doodstraf)
o Legitiem: rechtvaardiging van de straf
Waarom mag overheid/samenleving straffen?
▪ Waarom gaan we straffen? Hoe rechtvaardigen we dat? Welk normatief
kader kiezen we? Welke beginselen liggen erachter?
Gegrond in morele beginselen – normatief kader
o Effectief: ‘werkt’ de straf? (zie les 3, prof. Colman)
Penologisch empirisch onderzoek
▪ Werkt een straf en beoogt het het gestelde strafdoel??
Toepassing en werking straf
Wat is het gestelde (straf)doel?
• Mag een overheid niet-effectieve (niet voorwaardelijke) straffen opleggen?
o Afhankelijk van context, in rechtvaardige staat kan je het moeilijk verantwoorden
o Afhankelijk van gestelde strafdoel, niet alles is even effectief op dezelfde dingen en als
men het weet is het moeilijk te rechtvaarden
o Meest effectieve straf is niet altijd haalbaar om te implementeren
o Gevangenisstraf moet niet per se effectief zijn maar het is belangrijk in de context van
publieke opinie (gevangenisstraffen opleggen om recidive te voorkomen is NIET
effectief)
Legitimiteit en effectiviteit komen dus niet altijd overeen
STRAFTHEORIEËN
Types doelstellingen straffen: Denkers (1976) onderscheidt drie types
1) Instrumenteel
o Realiseren van normconform gedrag bij de burger
o Bestraffing is een instrument
o Policing society
2) Intrinsiek
o Burgers beschermen tegen macht(smisbruik) overheid
o Rechtsbeschermende functie van SR
o Policing the police
3) Organisatorisch
o Bestraffing vindt plaats binnen het strafrechtelijk apparaat
o Organisatorische context bepaalt wat mogelijk is (eg, budget, personeel)
4
AJ 2024 - 2025
,PARTIM FAVRIL
LES 0: INTRODUCTIE
DOEL EN WERKWIJZE
• Penologie = de leer van het straffen
• Toepassing van en kritische reflectie bij verworven kennis en inzichten:
o Inzicht strafdoelen
o Inzicht mogelijkheden tot en beperkingen bij bestraffen criminaliteit
o Kennis effecten en effectiviteit straffen en maatregelen
o Kunnen reflecteren over penologisch beleid in België en daarbuiten
• Focus: volwassen daders
LES 1: STRAFFEN
Straffen: een aloude en alledaagse praktijk
• Straffen is een hedendaags beginsel, iedereen heeft het al eens gedaan
• Voorwaarden van goeie straffen:
o Evenredig
o Onmiddellijk
o Consequent
o Aangepast
• Alledaagse straffen vertoont zekere gelijkenissen met straffen in SRB
o Maar ook grote verschillen:
Wettelijk apparaat
Gebruik van dwang
Bureaucratisch proces
Gespecialiseerd personeel
Definitie(s) straf:
• “…een leed door de wet bepaald en door de rechterlijke macht opgelegd als een sanctie wegens
een gepleegd misdrijf” (Hof van Cassatie, 1924)
Er wordt leed toegevoegd die door officieel instituut wordt beslist en dat
gebeurd adhv verschillende regels
• “punishment is ... the legal process whereby violators of the criminal law are condemned and
sanctioned in accordance with specified legal categories and procedures” (Garland, 1990, p. 17)
• “punishment ... is punishment for crime, imposed by the judiciary in accordance with penal law,
and administered by penal institutions such as prisons and the probation service” (Hudson, 2002,
p. 234)
2
,Walker (1991): zeven kenmerken van straf
1. Er wordt ‘iets’ toegebracht aan een ander persoon, waarvan verondersteld wordt dat het
onaangenaam is
2. Het toebrengen van de straf is intentioneel en gebeurt om een bepaalde reden
3. Degenen die de straf opleggen, hebben daartoe het recht
4. De straf wordt opgelegd ter gelegenheid van een daad of een omissie, die een overtreding van
een wet, een regel of een gewoonte inhoudt
5. Degene die gestraft wordt heeft de inbreuk vrijwillig gepleegd
6. De redenen om te straffen moeten te rechtvaardigen zijn
7. Of de bestraffing werkelijk als straf wordt beschouwd, is afhankelijk van wat de bestraffer
verstaat onder bestraffing en niet van de opvatting van de gestrafte
Hoe bestraffing bestuderen?
• Wat doet ‘de penologie’?
= studie van straffen, bestraffen
o Wie bepaalt wat een goede straf is?
o Wie heeft recht van spreken?
• Traditioneel een beladen term… cf. Lewis (1953, p. 226): (quote lezen en begrijpen)
“He is not entitled to an opinion even if, in addition to being a man, he should happen also to be a jurist,
a Christian, and a moral theologian. For they are not question about principle but about matter of fact;
and for such cuiquam in sua arte credendum. Only the expert ‘penologist’ (let barbarous things have
barbarous names), in the light of previous experiment, can tell us what is likely to deter: only the
psychotherapist can tell us what is likely to cure. (…) The Humanitarian theory, then, removes sentences
from the hands of jurists whom the public conscience is entitled to criticize and places them in the hands
of technical experts whose special sciences do not even employ such categories as rights or justice.”
o Lewis: recht spreken is voor de technische expert (de penologist) maar niet de jurist of
rechter… die bepaalt wat een goede straf is
o <-> quotes kunnen linken aan les en bespreken wat ermee bedoeld wordt
• “Penologie is … de wetenschappelijke studie van de bestraffing van normovertredend gedrag”
(Snacken & Beyens, 2017, p. 25)
• Echter, dé penologie bestaat niet
• Vanuit welk oogpunt wordt naar penologie en straffen gekeken?
o Twee stromingen
1. “Wat is penologie? Het woord roept bij mensen de vreemdste associaties op.
Penologie is de sociaal-wetenschappelijke bestudering van de oplegging en
tenuitvoerlegging van strafrechtelijke sancties. … In de penologie komen vragen
aan de orde als: wat houden de diverse sancties in; welke rechtstheoretische en
filosofische ideeën liggen er aan ten grondslag; welke doelen wil men ermee
bereiken en lukt het om die doelen te realiseren: zijn ze effectief?” (Moerings,
2003, p. 5)
▪ Werkt een straf, zijn ze effectief?
2. “… that body of thought which explores the relations between punishment and
society, its purpose being to understand punishment as a social phenomenon and
thus trace its role in social life” (Garland, 1990, p. 10)
▪ Meer sociologisch, straffen is sociaal construct, binnen sociale realiteit
(=> deze les vooral bestraffing sociologisch)
3
, Hoe bestraffing bestuderen?
• Effectiviteit ≠ legitimiteit van de straf (Toharia, 2003)
o Een straf kan legitiem zijn en niet effectief
Straf kan legitiem zijn maar niet effectief, ook omgekeerd kan iets effectief zijn
maar niet legitiem (bv. doodstraf)
o Legitiem: rechtvaardiging van de straf
Waarom mag overheid/samenleving straffen?
▪ Waarom gaan we straffen? Hoe rechtvaardigen we dat? Welk normatief
kader kiezen we? Welke beginselen liggen erachter?
Gegrond in morele beginselen – normatief kader
o Effectief: ‘werkt’ de straf? (zie les 3, prof. Colman)
Penologisch empirisch onderzoek
▪ Werkt een straf en beoogt het het gestelde strafdoel??
Toepassing en werking straf
Wat is het gestelde (straf)doel?
• Mag een overheid niet-effectieve (niet voorwaardelijke) straffen opleggen?
o Afhankelijk van context, in rechtvaardige staat kan je het moeilijk verantwoorden
o Afhankelijk van gestelde strafdoel, niet alles is even effectief op dezelfde dingen en als
men het weet is het moeilijk te rechtvaarden
o Meest effectieve straf is niet altijd haalbaar om te implementeren
o Gevangenisstraf moet niet per se effectief zijn maar het is belangrijk in de context van
publieke opinie (gevangenisstraffen opleggen om recidive te voorkomen is NIET
effectief)
Legitimiteit en effectiviteit komen dus niet altijd overeen
STRAFTHEORIEËN
Types doelstellingen straffen: Denkers (1976) onderscheidt drie types
1) Instrumenteel
o Realiseren van normconform gedrag bij de burger
o Bestraffing is een instrument
o Policing society
2) Intrinsiek
o Burgers beschermen tegen macht(smisbruik) overheid
o Rechtsbeschermende functie van SR
o Policing the police
3) Organisatorisch
o Bestraffing vindt plaats binnen het strafrechtelijk apparaat
o Organisatorische context bepaalt wat mogelijk is (eg, budget, personeel)
4
