Psychologie voor sociaal werk –
Semester 2
Les 1: Behaviorisme – hoofdstuk 2
Na bestudering van dit hoofdstuk:
• kan je het behaviorisme typeren aan de hand van haar uitgangspunten, geschiedenis en
mensbeeld
• kan je het behaviorisme indelen naar mensbeeld en biopsychosociaal model
• kan je vier leerprocessen beschrijven alsook praktische toepassingen en leerwetten die uit de
leerprocessen voortvloeien
• kan je aangeven hoe het behaviorisme psychische stoornissen verklaart
• ken je de uitgangspunten van de gedragsanalyse, registratieopdrachten, exposuretechnieken,
beloningssystemen en sociale vaardigheidstrainingen en kan je daarvoor de bruikbaarheid
voor de hulpverlenings- en opvoedingspraktijk aangeven.
• Kun je kanttekeningen plaatsen bij het behaviorisme
Wordt vooral nog gebruikt bij kinderen en angsten
Zuivere gedragstherapie is niet meer populair
1. Uitgangspunten van het behaviorisme
• Objectieve kennisverwerving staat centraal: waarneembaar gedrag
Gevoelens, gedachten,… niet belangrijk, enkel objectief waarneembare is belangrijk
• Leerprocessen verklaren het gedrag: alle gedrag is geleerd gedrag
• Geen principieel onderscheid tussen mensen en dieren
Proeven met ratten, aapjes,…
• Een kind komt onbeschreven ter wereld
Tabula rasa
• Complex gedrag kun je opknippen in kleine stukjes
Reductie tot kleine stukjes met tussendoelen (‘Shaping’)
2. Geschiedenis van het behaviorisme
• Start rond 1920
• Bloeiperiode tot 1960
• Praktische toepassing staat centraal
1
, • Invloed van Darwinisme
• Drie belangrijke namen:
• J. Watson
• I. Pavlov
• B. Skinnerd
• Watson => elke mens begint als een onbcdeschreven blad (tabula Rasa)
Dan opbouwen met leren
• Skinner => en is het resultaat van een unieke conditioneringsgeschiedenis
Alles is geconditioneerd
Skinner: “Geef mij een dozijn gezonde en goedgevormde baby’s en mijn eigen speciale wereld om hen
op te voeden, en ik garandeer je dat ik elk van hen kan selecteren en opleiden tot om het even welke
specialiteit die ik verkies – dokter, advocaat, artiest, handelaar, baas, ja zelfs bedelaar of dief,
ongeacht zijn talenten, trekken, vaardigheden, roepingen en het ras van zijn voorouders”
3. Mensbeeld van het behaviorisme
• Niet jijzelf, maar de omgeving stuurt je gedrag door middel van leerprocessen
• Alles wat iemand kan, is geleerd, immers hij komt blanco ter wereld
• Leerprocessen bij mensen verschillen niet principieel met die van dieren
• De mens is hooguit een ingewikkelde rat
• Leerprocessen bij kinderen verschillen niet principieel met die van volwassenen
4. Leerprocessen van het behaviorisme
4.1. Klassiek conditioneren
• Bouwt voort op een al aanwezige reflex: kan al vanaf geboorte (reflexen en driften)
Kind maakt koppeling tussen 2 prikkels (leren) reflex om te zuigen, koppeling met
moeder
Direct na de geboorte al aantoonbaar
• Recente experimenten tonen het al aan bij het ongeboren
kind
• Gebaseerd op een associatie tussen twee stimuli
• Leerproces verloopt vaak onbewust en automatisch
2
,Leerwetten van de Klassieke Conditionering
• Stimulusdiscriminatie: kan ervoor zorgen dat angst beperkt wordt (verenging)
• Bang voor honden → bang voor blaffende honden
• Stimulusgeneralisatie: angsten hebben neiging om uit te breiden
• Bang voor slangen → bang voor slangen en palingen
• Contiguïteit: gebeurt enkel als stimuli snel elkaar opvolgen
• Ongeconditioneerde en geconditioneerde stimulus volgen elkaar snel op in tijd
• Extinctie: oorspronkelijke prikkel weg gedrag verandert (niet zo eenvoudig bij
angsten)
• Uitdoving wanneer de geconditioneerde stimulus herhaaldelijk wordt aangeboden
zonder de ongeconditioneerde stimulus
4.2. Operant conditioneren = de wet van het effect
• Gedrag (responsen) dat leidt tot prettige gevolgen wordt herhaald, gedrag (responsen) dat
leidt tot onprettige gevolgen blijft voortaan achterwege.
• E. Thorndike
• Ook in normale leven straffen/belonen we elkaar (iemand negeren: negatieve straf)
Consequenties voor het gedrag
Leerwetten van de Operante Conditionering
• Gedrag dooft uit door het te negeren (extinctie)
• Gedrag lokt meestal meerdere consequenties uit
• Zo nu en dan belonen werkt beter dan altijd belonen: niet altijd belonen (doseren)
Negatief gedrag af en toe belonen (bv. gokken) dooft ook moeilijker uit
• Snelle effecten werken beter
• Belonen werkt beter dan straffen!
Focussen sneller op negatieve dan op positieve wat persoon doet
3
, 4.3. Model-leren
• Beschreven door A. Bandura met experiment over aanleren van agressief gedrag
• Leren door het gedrag van iemand anders te observeren
• Inwilliging, identificatie, internalisatie
• Belangrijk principe uit opvoeding is voor-leven
Hoe je ouders omgaan met stress en spanning neem je over
In relaties, cliënten, ouders,… begin met uzelf
• Walk the talk! (zelf het goede voorbeeld geven)
4.4. Nieuwe ontwikkelingen in de leerpsychologie
• Klassiek behaviorisme bestaat niet meer
• Neobehaviorisme is een moderne variant (cognitieve gedragstherapie)
Mengvormen is zeer effectief
• Aandacht voor interveniërende variabelen. Variabelen tussen stimulus en respons
• Meer aandacht voor inhoud van black box. Onderzoek naar cognitie en hersenen
• Het gaat meer om leren van betekenissen en uitoefenen van controle
5. Verklaringen voor psychische stoornissen
• Aangeleerde hulpeloosheid verklaart depressie
• Depressief gedrag ontstaat omdat op normaal gedrag geen prettige consequenties volgen
ziektewinst
• Een (spinnen)fobie ontstaat door klassiek conditioneren
• Een fobie blijft bestaan door operant conditioneren (vermijdingsleren)
• Doordat spinnen worden vermeden, word je niet angstig (wet van effect)
• Angsten als kind: aangeleerd gedrag van ouders
• Vele zijn enkel aangeleerd, psychoses,… hebben wel grote biologische component
6. Toepassingen in de hulpverlening en de opvoeding
• Gedragstherapie is een vorm van psychotherapie die het gedrag van een cliënt probeert te
veranderen d.m.v. de wetten en de principes van de leertheorie (KC, OC, model-leren)
4
Semester 2
Les 1: Behaviorisme – hoofdstuk 2
Na bestudering van dit hoofdstuk:
• kan je het behaviorisme typeren aan de hand van haar uitgangspunten, geschiedenis en
mensbeeld
• kan je het behaviorisme indelen naar mensbeeld en biopsychosociaal model
• kan je vier leerprocessen beschrijven alsook praktische toepassingen en leerwetten die uit de
leerprocessen voortvloeien
• kan je aangeven hoe het behaviorisme psychische stoornissen verklaart
• ken je de uitgangspunten van de gedragsanalyse, registratieopdrachten, exposuretechnieken,
beloningssystemen en sociale vaardigheidstrainingen en kan je daarvoor de bruikbaarheid
voor de hulpverlenings- en opvoedingspraktijk aangeven.
• Kun je kanttekeningen plaatsen bij het behaviorisme
Wordt vooral nog gebruikt bij kinderen en angsten
Zuivere gedragstherapie is niet meer populair
1. Uitgangspunten van het behaviorisme
• Objectieve kennisverwerving staat centraal: waarneembaar gedrag
Gevoelens, gedachten,… niet belangrijk, enkel objectief waarneembare is belangrijk
• Leerprocessen verklaren het gedrag: alle gedrag is geleerd gedrag
• Geen principieel onderscheid tussen mensen en dieren
Proeven met ratten, aapjes,…
• Een kind komt onbeschreven ter wereld
Tabula rasa
• Complex gedrag kun je opknippen in kleine stukjes
Reductie tot kleine stukjes met tussendoelen (‘Shaping’)
2. Geschiedenis van het behaviorisme
• Start rond 1920
• Bloeiperiode tot 1960
• Praktische toepassing staat centraal
1
, • Invloed van Darwinisme
• Drie belangrijke namen:
• J. Watson
• I. Pavlov
• B. Skinnerd
• Watson => elke mens begint als een onbcdeschreven blad (tabula Rasa)
Dan opbouwen met leren
• Skinner => en is het resultaat van een unieke conditioneringsgeschiedenis
Alles is geconditioneerd
Skinner: “Geef mij een dozijn gezonde en goedgevormde baby’s en mijn eigen speciale wereld om hen
op te voeden, en ik garandeer je dat ik elk van hen kan selecteren en opleiden tot om het even welke
specialiteit die ik verkies – dokter, advocaat, artiest, handelaar, baas, ja zelfs bedelaar of dief,
ongeacht zijn talenten, trekken, vaardigheden, roepingen en het ras van zijn voorouders”
3. Mensbeeld van het behaviorisme
• Niet jijzelf, maar de omgeving stuurt je gedrag door middel van leerprocessen
• Alles wat iemand kan, is geleerd, immers hij komt blanco ter wereld
• Leerprocessen bij mensen verschillen niet principieel met die van dieren
• De mens is hooguit een ingewikkelde rat
• Leerprocessen bij kinderen verschillen niet principieel met die van volwassenen
4. Leerprocessen van het behaviorisme
4.1. Klassiek conditioneren
• Bouwt voort op een al aanwezige reflex: kan al vanaf geboorte (reflexen en driften)
Kind maakt koppeling tussen 2 prikkels (leren) reflex om te zuigen, koppeling met
moeder
Direct na de geboorte al aantoonbaar
• Recente experimenten tonen het al aan bij het ongeboren
kind
• Gebaseerd op een associatie tussen twee stimuli
• Leerproces verloopt vaak onbewust en automatisch
2
,Leerwetten van de Klassieke Conditionering
• Stimulusdiscriminatie: kan ervoor zorgen dat angst beperkt wordt (verenging)
• Bang voor honden → bang voor blaffende honden
• Stimulusgeneralisatie: angsten hebben neiging om uit te breiden
• Bang voor slangen → bang voor slangen en palingen
• Contiguïteit: gebeurt enkel als stimuli snel elkaar opvolgen
• Ongeconditioneerde en geconditioneerde stimulus volgen elkaar snel op in tijd
• Extinctie: oorspronkelijke prikkel weg gedrag verandert (niet zo eenvoudig bij
angsten)
• Uitdoving wanneer de geconditioneerde stimulus herhaaldelijk wordt aangeboden
zonder de ongeconditioneerde stimulus
4.2. Operant conditioneren = de wet van het effect
• Gedrag (responsen) dat leidt tot prettige gevolgen wordt herhaald, gedrag (responsen) dat
leidt tot onprettige gevolgen blijft voortaan achterwege.
• E. Thorndike
• Ook in normale leven straffen/belonen we elkaar (iemand negeren: negatieve straf)
Consequenties voor het gedrag
Leerwetten van de Operante Conditionering
• Gedrag dooft uit door het te negeren (extinctie)
• Gedrag lokt meestal meerdere consequenties uit
• Zo nu en dan belonen werkt beter dan altijd belonen: niet altijd belonen (doseren)
Negatief gedrag af en toe belonen (bv. gokken) dooft ook moeilijker uit
• Snelle effecten werken beter
• Belonen werkt beter dan straffen!
Focussen sneller op negatieve dan op positieve wat persoon doet
3
, 4.3. Model-leren
• Beschreven door A. Bandura met experiment over aanleren van agressief gedrag
• Leren door het gedrag van iemand anders te observeren
• Inwilliging, identificatie, internalisatie
• Belangrijk principe uit opvoeding is voor-leven
Hoe je ouders omgaan met stress en spanning neem je over
In relaties, cliënten, ouders,… begin met uzelf
• Walk the talk! (zelf het goede voorbeeld geven)
4.4. Nieuwe ontwikkelingen in de leerpsychologie
• Klassiek behaviorisme bestaat niet meer
• Neobehaviorisme is een moderne variant (cognitieve gedragstherapie)
Mengvormen is zeer effectief
• Aandacht voor interveniërende variabelen. Variabelen tussen stimulus en respons
• Meer aandacht voor inhoud van black box. Onderzoek naar cognitie en hersenen
• Het gaat meer om leren van betekenissen en uitoefenen van controle
5. Verklaringen voor psychische stoornissen
• Aangeleerde hulpeloosheid verklaart depressie
• Depressief gedrag ontstaat omdat op normaal gedrag geen prettige consequenties volgen
ziektewinst
• Een (spinnen)fobie ontstaat door klassiek conditioneren
• Een fobie blijft bestaan door operant conditioneren (vermijdingsleren)
• Doordat spinnen worden vermeden, word je niet angstig (wet van effect)
• Angsten als kind: aangeleerd gedrag van ouders
• Vele zijn enkel aangeleerd, psychoses,… hebben wel grote biologische component
6. Toepassingen in de hulpverlening en de opvoeding
• Gedragstherapie is een vorm van psychotherapie die het gedrag van een cliënt probeert te
veranderen d.m.v. de wetten en de principes van de leertheorie (KC, OC, model-leren)
4
