CULTUUR- EN
DIVERSITEITSSTUDIES
Inhoudsopgave
Inleiding........................................................................................................ 3
Impact van cultuur op ons?............................................................................................. 3
Schema (van klein naar groot)........................................................................................3
Onze impact op cultuur?.................................................................................................. 3
Waarom van belang in SW?............................................................................................. 3
Wat doe je met kennis over cultuur in SW?.....................................................................4
deel 1: cultuur: enkele kaders.........................................................................4
inleiding........................................................................................................................... 4
antropologie als vertrekpunt voor een definitiekader...................................................4
antropologie................................................................................................................. 5
cultuurdefinities vanuit antropologisch perspectief......................................................5
eerste bruikbare definitie.............................................................................................5
Actuele definitie van cultuur.......................................................................................... 12
Interpretatieve benadering – Clifford Geertz (1926-2006)..........................................12
Discussiepunten en knopen in de theorievorming over cultuur:....................................12
FOCUS OP VERSCHIL OF GELIJKENIS?.........................................................................12
In welke mate moeten we cultuur als een geïntegreerd geheel beschouwen?...........13
enkele elementen van cultuur.......................................................................................13
dominante cultuur...................................................................................................... 13
subculturen................................................................................................................ 13
tegencultuur............................................................................................................... 13
waarden:.................................................................................................................... 13
eigenschappen van cultuur...........................................................................................13
cultuur omvat verschillende (al dan niet tastbare) aspecten......................................14
aangeleerd:................................................................................................................ 14
cultuur is gedeeld....................................................................................................... 14
cultuur is geen homogeniteit......................................................................................14
cultuur is een ‘superorganische entiteit’....................................................................14
cultuur is dynamisch................................................................................................... 15
cultuur is een systeem............................................................................................... 15
cultuur is ongrijpbaar.................................................................................................. 15
wat drijft nu boven in al deze bespiegelingen over culturen als concept?.....................15
Deel 2 – Deze cultuur van dichterbij bekeken.................................................15
inleiding......................................................................................................................... 15
1
, hoe cultuur bestuderen?................................................................................................16
gelaagdheid: wat we zien en niet zien (deal en kennedy)..........................................16
context speelt een grote rol.......................................................................................17
hoe ziet onze tijd eruit................................................................................................... 17
verschillen in de tijd................................................................................................... 17
individualisering:........................................................................................................ 18
belang van spektakel en media:.................................................................................19
globalisering en lokaliteit............................................................................................ 19
een netwerksamenleving............................................................................................ 20
kosmopolitisme en kosmopolitiek: anders denken over de mens...............................23
solidariteit.................................................................................................................. 23
duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (agenda 2030)..................................................26
historiek en aanloop................................................................................................... 26
kernfilosofie................................................................................................................ 26
aanleiding tot de SDG’s.............................................................................................. 26
onderliggende visie.................................................................................................... 27
vermaatschappelijking..................................................................................................29
diversiteit of verscheidenheid.......................................................................................29
inleiding...................................................................................................................... 29
migratie...................................................................................................................... 29
migratie in belgië........................................................................................................ 30
diversiteit en super-diversiteit....................................................................................32
kruispuntdenken............................................................................................................ 33
ontstaan van het kruispuntdenken.............................................................................33
een aantal kenmerken van het kruispuntdenken:......................................................34
kruispunten................................................................................................................ 34
de voordelen van kruispuntdenken voor sociaal werk:...............................................34
privileges.................................................................................................................... 35
inclusie-integratie....................................................................................................... 35
integratie-assimilatie.................................................................................................. 35
wat betekent dit in de samenleving?..........................................................................36
beeldvorming................................................................................................................ 36
etnocentrisme............................................................................................................ 37
omgekeerde etnocentrisme........................................................................................38
cultuurrelativisme....................................................................................................... 38
racisme (theorievorming)........................................................................................... 38
discriminatie: gedrag.................................................................................................. 40
inclusie – integratie.................................................................................................... 41
assimilatie en integratie............................................................................................. 42
conclusie: wat betekent dit in een samenleving?.......................................................42
deel III – cultuur in sociaal werk....................................................................42
wat is cultuur voor sociaal werk en waar zit dit?...........................................................42
cultuur socialiseert, kwalificeert en subjectiveert.......................................................43
cultuur gekaderd in de functies van SCW...................................................................43
wat zijn de speerpunten in het cultuurbeleid?............................................................45
waar zit cultuur?......................................................................................................... 45
diversiteit in de praktijk van het sociaal werk...............................................................48
2
,INLEIDING
Cultuur is Bv. gewoontes, muziek, materie, kunststof, ….
Kenmerken:
Heel veel tegelijk en herkenbaar (maar dus ook divers)
Van groot belang in de wereld
Universeel en divers daardoor
Constant aan verandering onderhevig
Cultuur is ook heel breed maar ook smal (bv. gefocust op bijvoorbeeld kunst)
Maakt een verbinding tussen ons allen als mens
Bv. Vlaams cultuurcanon
IMPACT VAN CULTUUR OP ONS?
Verbindend, deel van ons
Bepaalt spelregels en hoe we leven en wat nu en vroeger van belang is
Elementen verleden en heden beïnvloeden ons en maken ons de persoon van nu
Het zorgt ervoor dat we ons willen onderscheiden en identificeren
SCHEMA (VAN KLEIN NAAR GROOT)
-persoonlijkheid (klein stukje van geheel, gaat over individu, aangeboren of geleerd)
-impact van cultuur (aangeleerd, specifiek voor groep/categorie)
-menselijke natuur (universele, wat we allemaal delen, basis, aangeleerd)
= cultuur is alles wat aan natuur wordt toegevoegd, persoon is wat wij zijn en wat we
ermee doen, natuur niet statisch want wordt hele tijd gemanipuleerd tot nieuwe realiteit
ONZE IMPACT OP CULTUUR?
Wij zijn invulling van cultuur
Kleine impact over inhoud cultuur
Pas als je acties herhaalt dan gaat cultuur veranderen
Uitzondering wordt normaliteit
Bv. mondmasker door corona meer aanvaard en dat werd cultuur
Bv. man die zichzelf in brand steekt, heeft een heleboel verandering in gang gezet
(ook 1 iemand kan aanzet zijn tot verandering in cultuur)
Oorzaak: Gebeurtenissen en noodzaak of tijdslot
Persoon kan dus invloed hebben op cultuur als voldoende mensen soort van
gedrag/verandering aannemen
WAAROM VAN BELANG IN SW?
Bepaalt mee de context, context bepaalt op voorhand, we doen het in een
bepaalde tijd en cultuurkader
Bv. oude fotos context anders, andere culturele setting
Interventies zien er dus altijd anders uit volgens culturele context
3
, WAT DOE JE MET KENNIS OVER CULTUUR IN SW?
Nodig voor een kader van de wereld
Niet denken dat eigen perspectief de norm is
Als SW handel je in een specifieke context
Standpunt kan vormen in discussies bv. over dekolonisering
Sociaal politiek bewustzijn
Je engageren in een actie bv. protest
Nadenken over beeldvorming
DEEL 1: CULTUUR: ENKELE KADERS
INLEIDING
Cultuur kan je omschrijven als een bewerking van de bodem of alles wat aan de natuur
toegevoegd wordt. Het heeft te maken met de aspecten van de mens en het is een vorm
van leren.
Antropologie is de belangrijkste bron om het denken over cultuur vorm te geven.
Antropologie nemen we dus ook als norm en het kleurt cultuurdefinities.
ANTROPOLOGIE ALS VERTREKPUNT VOOR EEN DEFINITIEKADER
Antropologie is ontstaan in een bepaald tijds- en denkkader namelijk het kolonialisme in
Congo. Toen was er een heel groot onevenwicht.
Het is ontstaan in de 19de eeuw bij de scheiding van de filosofie en de andere sociale
wetenschappen zoals sociologie, economie of psychologie. Deel wetenschappers voelden
zich aangetrokken tot de Europese samenleving en de anderen tot de niet-Europese
samenleving. Je hebt de volkenkundigen, dat zijn antropologen die de schriftloze culturen
bestuderen. Deze volkenkundigen leggen de nadruk op de studie van de
andere/vreemde. Men kijkt naar de anderen en men merkt vooral de verschillen op zoals
lengte, bloedgroep. Volkenkundigen argumenteren vaak waarom die anders zijn. Dit
zorgt ervoor dat men daaruit definities vormt. Zo probeert men het primitieve te
verklaren.
3 kenmerken ontstaan antropologie:
Veranderde wetenschapsveld = interesse in anderen
Ontdekkingen door Europa
Kolonialisme
Daardoor is er een intensief contact tussen Europa en de culturen daarbuiten. Gebeurt
wel in ongelijkheidwaardigheid. Men wil ze toch bestuderen omdat men denkt dat de
primitieve volkeren zullen verdwijnen van de aardbol omdat ze niet aangepast zijn aan de
beschaving.
De antropologie als nieuwe wetenschap wordt dus benoemd als het kind van het
kolonialisme. De bevolking wordt bestudeerd als minder ontwikkeld dan de beschaafde
Europeanen. Voor de Europeanen wordt de kolonisatie voorgesteld als een gelijke ruil nl.
hun arbeid in ruil voor onze beschaving.
4
DIVERSITEITSSTUDIES
Inhoudsopgave
Inleiding........................................................................................................ 3
Impact van cultuur op ons?............................................................................................. 3
Schema (van klein naar groot)........................................................................................3
Onze impact op cultuur?.................................................................................................. 3
Waarom van belang in SW?............................................................................................. 3
Wat doe je met kennis over cultuur in SW?.....................................................................4
deel 1: cultuur: enkele kaders.........................................................................4
inleiding........................................................................................................................... 4
antropologie als vertrekpunt voor een definitiekader...................................................4
antropologie................................................................................................................. 5
cultuurdefinities vanuit antropologisch perspectief......................................................5
eerste bruikbare definitie.............................................................................................5
Actuele definitie van cultuur.......................................................................................... 12
Interpretatieve benadering – Clifford Geertz (1926-2006)..........................................12
Discussiepunten en knopen in de theorievorming over cultuur:....................................12
FOCUS OP VERSCHIL OF GELIJKENIS?.........................................................................12
In welke mate moeten we cultuur als een geïntegreerd geheel beschouwen?...........13
enkele elementen van cultuur.......................................................................................13
dominante cultuur...................................................................................................... 13
subculturen................................................................................................................ 13
tegencultuur............................................................................................................... 13
waarden:.................................................................................................................... 13
eigenschappen van cultuur...........................................................................................13
cultuur omvat verschillende (al dan niet tastbare) aspecten......................................14
aangeleerd:................................................................................................................ 14
cultuur is gedeeld....................................................................................................... 14
cultuur is geen homogeniteit......................................................................................14
cultuur is een ‘superorganische entiteit’....................................................................14
cultuur is dynamisch................................................................................................... 15
cultuur is een systeem............................................................................................... 15
cultuur is ongrijpbaar.................................................................................................. 15
wat drijft nu boven in al deze bespiegelingen over culturen als concept?.....................15
Deel 2 – Deze cultuur van dichterbij bekeken.................................................15
inleiding......................................................................................................................... 15
1
, hoe cultuur bestuderen?................................................................................................16
gelaagdheid: wat we zien en niet zien (deal en kennedy)..........................................16
context speelt een grote rol.......................................................................................17
hoe ziet onze tijd eruit................................................................................................... 17
verschillen in de tijd................................................................................................... 17
individualisering:........................................................................................................ 18
belang van spektakel en media:.................................................................................19
globalisering en lokaliteit............................................................................................ 19
een netwerksamenleving............................................................................................ 20
kosmopolitisme en kosmopolitiek: anders denken over de mens...............................23
solidariteit.................................................................................................................. 23
duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (agenda 2030)..................................................26
historiek en aanloop................................................................................................... 26
kernfilosofie................................................................................................................ 26
aanleiding tot de SDG’s.............................................................................................. 26
onderliggende visie.................................................................................................... 27
vermaatschappelijking..................................................................................................29
diversiteit of verscheidenheid.......................................................................................29
inleiding...................................................................................................................... 29
migratie...................................................................................................................... 29
migratie in belgië........................................................................................................ 30
diversiteit en super-diversiteit....................................................................................32
kruispuntdenken............................................................................................................ 33
ontstaan van het kruispuntdenken.............................................................................33
een aantal kenmerken van het kruispuntdenken:......................................................34
kruispunten................................................................................................................ 34
de voordelen van kruispuntdenken voor sociaal werk:...............................................34
privileges.................................................................................................................... 35
inclusie-integratie....................................................................................................... 35
integratie-assimilatie.................................................................................................. 35
wat betekent dit in de samenleving?..........................................................................36
beeldvorming................................................................................................................ 36
etnocentrisme............................................................................................................ 37
omgekeerde etnocentrisme........................................................................................38
cultuurrelativisme....................................................................................................... 38
racisme (theorievorming)........................................................................................... 38
discriminatie: gedrag.................................................................................................. 40
inclusie – integratie.................................................................................................... 41
assimilatie en integratie............................................................................................. 42
conclusie: wat betekent dit in een samenleving?.......................................................42
deel III – cultuur in sociaal werk....................................................................42
wat is cultuur voor sociaal werk en waar zit dit?...........................................................42
cultuur socialiseert, kwalificeert en subjectiveert.......................................................43
cultuur gekaderd in de functies van SCW...................................................................43
wat zijn de speerpunten in het cultuurbeleid?............................................................45
waar zit cultuur?......................................................................................................... 45
diversiteit in de praktijk van het sociaal werk...............................................................48
2
,INLEIDING
Cultuur is Bv. gewoontes, muziek, materie, kunststof, ….
Kenmerken:
Heel veel tegelijk en herkenbaar (maar dus ook divers)
Van groot belang in de wereld
Universeel en divers daardoor
Constant aan verandering onderhevig
Cultuur is ook heel breed maar ook smal (bv. gefocust op bijvoorbeeld kunst)
Maakt een verbinding tussen ons allen als mens
Bv. Vlaams cultuurcanon
IMPACT VAN CULTUUR OP ONS?
Verbindend, deel van ons
Bepaalt spelregels en hoe we leven en wat nu en vroeger van belang is
Elementen verleden en heden beïnvloeden ons en maken ons de persoon van nu
Het zorgt ervoor dat we ons willen onderscheiden en identificeren
SCHEMA (VAN KLEIN NAAR GROOT)
-persoonlijkheid (klein stukje van geheel, gaat over individu, aangeboren of geleerd)
-impact van cultuur (aangeleerd, specifiek voor groep/categorie)
-menselijke natuur (universele, wat we allemaal delen, basis, aangeleerd)
= cultuur is alles wat aan natuur wordt toegevoegd, persoon is wat wij zijn en wat we
ermee doen, natuur niet statisch want wordt hele tijd gemanipuleerd tot nieuwe realiteit
ONZE IMPACT OP CULTUUR?
Wij zijn invulling van cultuur
Kleine impact over inhoud cultuur
Pas als je acties herhaalt dan gaat cultuur veranderen
Uitzondering wordt normaliteit
Bv. mondmasker door corona meer aanvaard en dat werd cultuur
Bv. man die zichzelf in brand steekt, heeft een heleboel verandering in gang gezet
(ook 1 iemand kan aanzet zijn tot verandering in cultuur)
Oorzaak: Gebeurtenissen en noodzaak of tijdslot
Persoon kan dus invloed hebben op cultuur als voldoende mensen soort van
gedrag/verandering aannemen
WAAROM VAN BELANG IN SW?
Bepaalt mee de context, context bepaalt op voorhand, we doen het in een
bepaalde tijd en cultuurkader
Bv. oude fotos context anders, andere culturele setting
Interventies zien er dus altijd anders uit volgens culturele context
3
, WAT DOE JE MET KENNIS OVER CULTUUR IN SW?
Nodig voor een kader van de wereld
Niet denken dat eigen perspectief de norm is
Als SW handel je in een specifieke context
Standpunt kan vormen in discussies bv. over dekolonisering
Sociaal politiek bewustzijn
Je engageren in een actie bv. protest
Nadenken over beeldvorming
DEEL 1: CULTUUR: ENKELE KADERS
INLEIDING
Cultuur kan je omschrijven als een bewerking van de bodem of alles wat aan de natuur
toegevoegd wordt. Het heeft te maken met de aspecten van de mens en het is een vorm
van leren.
Antropologie is de belangrijkste bron om het denken over cultuur vorm te geven.
Antropologie nemen we dus ook als norm en het kleurt cultuurdefinities.
ANTROPOLOGIE ALS VERTREKPUNT VOOR EEN DEFINITIEKADER
Antropologie is ontstaan in een bepaald tijds- en denkkader namelijk het kolonialisme in
Congo. Toen was er een heel groot onevenwicht.
Het is ontstaan in de 19de eeuw bij de scheiding van de filosofie en de andere sociale
wetenschappen zoals sociologie, economie of psychologie. Deel wetenschappers voelden
zich aangetrokken tot de Europese samenleving en de anderen tot de niet-Europese
samenleving. Je hebt de volkenkundigen, dat zijn antropologen die de schriftloze culturen
bestuderen. Deze volkenkundigen leggen de nadruk op de studie van de
andere/vreemde. Men kijkt naar de anderen en men merkt vooral de verschillen op zoals
lengte, bloedgroep. Volkenkundigen argumenteren vaak waarom die anders zijn. Dit
zorgt ervoor dat men daaruit definities vormt. Zo probeert men het primitieve te
verklaren.
3 kenmerken ontstaan antropologie:
Veranderde wetenschapsveld = interesse in anderen
Ontdekkingen door Europa
Kolonialisme
Daardoor is er een intensief contact tussen Europa en de culturen daarbuiten. Gebeurt
wel in ongelijkheidwaardigheid. Men wil ze toch bestuderen omdat men denkt dat de
primitieve volkeren zullen verdwijnen van de aardbol omdat ze niet aangepast zijn aan de
beschaving.
De antropologie als nieuwe wetenschap wordt dus benoemd als het kind van het
kolonialisme. De bevolking wordt bestudeerd als minder ontwikkeld dan de beschaafde
Europeanen. Voor de Europeanen wordt de kolonisatie voorgesteld als een gelijke ruil nl.
hun arbeid in ruil voor onze beschaving.
4
