Samenvatting Maatschappij en Werkveldverkenning

1. België als verzorgingsstaat
 Samenlevingen veranderen continu -> allerlei economische, politieke en technologische
ontwikkelingen aan de basis
 Revolutie = omwenteling, drastische verandering, van de samenleving, en deze heeft altijd
een grote impact op het (ortho)pedagogische en sociaal welzijn


1.1 De evolutie van welzijnszorg

1.1.1 Wat is welzijnszorg?

 Welzijnszorg = het antwoord van de omgeving op de noodsituatie van een individu
 Noodsituatie: situatie waarin zich een breuk manifesteert tussen iemands noden en
zijn capaciteiten -> reactie onderhevig aan sociale klasse van individu, ook
tijdsafhankelijk


1.1.2 Welzijnszorg: van gunst naar recht

 Nasleep Franse Revolutie
 Armoede = fout in sociale structuur
 ‘de staat is verplicht om op te treden bij nood’
 Industrialisering en verstedelijking
 Noodsituaties zichtbaarder en schrijnender
 Arbeiders organiseren zich en stellen eisen
 Initiatieven blijven binnen fabrieken
 1925 wettekst ‘recht op bijstand’, in realiteit veranderde er weinig
 Welzijnszorg = breuk tussen zijn noden en zijn capaciteiten
 Zorg door familie
 Zorg door rijken + ev. Kerk als kunst
 Zorg op recht??


1.1.3 De uitbouw van de welvaartstaat

 WO II (1940-1945)
 Universele Verklaring van de Rechten van de Mens
 Golden Sixties – the sky is the limit
 Hoge ambities van de overheid -> België ontwikkelen tot welvaartstaat = een staat
die het op zich neemt de welvaart van de burgers te beschermen
o Actief bezig houdt met zaken als gezondheidszorg, onderwijs,
werkgelegenheid en sociale voorzieningen
o Belangrijk: ontstaan sociale zekerheid!
 Stijgende welvaart
 Belangrijke stappen inzake welzijn en zorg (basis gehandicaptenzorg, integrale
jeugdhulp, geestelijke gezondheidszorg, …)




1

,1.1.4 De crisis van de welvaartstaat

 In jaren ’80 kwam er een ommekeer -> dubbele crisis:
 belangrijk tekort in openbare financiën
 Blijvende hoge werkloosheid
 Instellingen van sociale zekerheid en zorg werden zwaar getroffen
 Generatie later (= jaren ’90) opnieuw een crisis:
 Demografische evolutie = de vergrijzing
 Globalisatie van economie
 Delocalisatie van bedrijven = verhuizen naar andere landen


1.1.5 Reactie: de actieve welvaartstaat

 Heel andere richting -> activering: mensen meer en langer aan het werk gezet en gehouden
moeten worden
 Oorsprong Scandinavische landen -> actief arbeidsmarktbeleid onder het motto ‘de beste
sociale zekerheid voor de mensen is een goede arbeidsplaats’
 Maatregelen vooral ten aanzien van sociaal zwakkere groep
 EU recente tijden resoluut onder deze vlag geschaard
 Sociale uitsluiting = verschillende groepen van mensen komen in onze maatschappij
niet meer aan bod, omdat zij niet mee kunnen met de steeds hogere eisen die
gesteld worden
 Beste manier om mensen te integreren is niet hen uitkeringen geven, maar aan het
werk te zetten


1.2 Uitbouw van de verzorgingsstaat

1.2.1 De evolutie naar de verzorgingsstaat

 Verzorgingsstaten hebben enkele specifieke kenmerken die dit staatstype onderscheidt van
andere soorten samenlevingen
 Drie pijlers:
 Sociale zekerheid via uitkeringen en financiële regelingen
 Goed onderwijs
 Goede gezondheidszorg
 Een verzorgingsstaat = een sociaal systeem waarin de staat primaire verantwoordelijkheid
draagt voor het welzijn van zijn burgers, zoals in kwesties van gezondheidszorg, onderwijs,
werkgelegenheid en sociale zekerheid


1.2.2 De Belgische sociale zekerheid

 Betaalde baan is voor meeste mensen de belangrijkste bestaansbron
 De Belgische sociale zekerheid = soort verzekering dat bedoeld is om inkomen en/of
verzorging te garanderen voor personen en gezinnen, die tijdelijk of blijvend, niet (langer) in
staat worden geacht om zelf in (voldoende) inkomen en/of verzorging te voorzien
 ! Huidige organisaties van Sociale Zekerheid onder druk -> uitgaven blijven toenemen en
leiden tot een steeds groter tekort waar politici hun hoofd over breken

1.3 Actueel maatschappelijke tendensen: evolutie naar participatiestaat?

2

,1.3.1 Vermaatschappelijking van de zorg

 Vermaatschappelijking van de zorg = de verschuiving binnen de zorg waarbij ernaar
gestreefd wordt om mensen met beperkingen, chronisch zieken, kwetsbare ouderen,
jongeren met gedrags- en emotionele problemen, mensen in armoede, … een eigen plek in
de samenleving te laten innemen, hen daarbij waar nodig te ondersteunen en de zorg zo
veel mogelijk geïntegreerd in de samenleving te laten verlopen
 Zorg IN de maatschappij en zorg DOOR de maatschappij -> kracht van het engagement
 Vrijwilligerswerk, verenigingsleven, buurtinitiatieven, gezelschappen,…
 Verhaal van inclusie waarbij gestreefd wordt naar een eigen zinvolle plek in de
samenleving voor alle mensen met al hun mogelijkheden en kwetsbaarheden
 Zelfregie, zelfredzaamheid, participatie, krachtgericht werken, inclusie belangrijk binnen
hulpverlening -> zorg uitdrukkelijk ‘terug’ centrale plaats geven in leven van mensen ->
kwaliteit van leven
 Belang van verbondenheid (zorg in vertrouwde omgeving + door naaste omgeving ->
verhoogt QOL)
 Mensen laten participeren in samenleving en zo gewoon mogelijk leven laten leiden


1.3.2 Kritische kanttekening

 Enkele kritische reflecties en kanttekeningen:
 Zorgtaken werden teveel overgenomen
 Stem van cliënt wordt te weinig gehoord
 Mensen ‘wentelen zich in de hulpverlening’
 Maar is de vermaatschappelijking van de zorg wel zo vanzelfsprekend?
 Visie op mens of antwoord op de steeds sterker wordende zorgvraag?
 Haalbaar voor de zorgvrager?
 Werkt vermaatschappelijking van de zorg ‘vermakting van de zorg’ in de hand?
 Willen zorgafhankelijke mensen wel afhankelijk zijn van de zorg van hun familie,
vrienden of buurt?
 Hebben de mensen in de toekomst nog de vrije keuze om zorg te verlenen of
worden ze hiertoe verplicht (zorgplicht)?


1.3.3 Accenten van het beleid

 Naast federale regering die bevoegdheden heeft op vlak van financiën, sociale zekerheid,
volksgezondheid,… -> voornamelijk Vlaamse Regering die de richting, werking en verdere
uitbouw vormgeeft
 Beleidsnota 2019-2024 Wouter Beke, Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en
Armoedebestrijding
 Werkdoelen: toegankelijkheid, kwalitatieve hulpverlening, innovatie en
armoedebestrijding
 Sinds mei 2022
 Hilde Crevits: Vlaams Minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin
 Banjamin Dalle: Armoedebestrijding

1.4 Welzijnszorg in beeld

1.4.1 Sociale kaart

3

,  Huidige hulpverleningslandschap binnen welzijnszorg is heel erg ruim en richt zich tot
verschillende doelgroepen
 Per doelgroep: veelheid aan initiatieven, diensten, organisaties, vzw’s,… dat in de één of
andere vorm hulp aanbied
 Sociale kaart = gestructureerd overzicht zorgaanbieders, zowel voor burgers als
professionele hulpverleners (ook niet altijd gemakkelijk om overzicht te bewaren
 Algemene sociale dienstverlening, geestelijke gezondheidszorg, thuiszorg, diensten
Kind&Gezin, jeugdhulpverlening, diensten voor mensen met beperking,…
 NIET sportverenigingen, sociaal-cultureel werk, diensten gewoon onderwijs,
verstrekkers alternatieve behandelwijzen


1.4.2 Toegankelijkheid als uitgangspunt

 Toegankelijkheid = term die vaak voorkomt in beleidsplan van Vlaamse Regering met
betrekking tot Welzijn, Volksgezondheid en Gezin
 Vormt uitdaging om welzijszorg, en ruimer de samenleving, toegankelijk te maken,
en dit gaat verder dan het wegwerken van wachtlijsten
 Integrale toegankelijkheid is essentieel voor 10% van de bevolking, nodig voor 40%
van de bevolking en comfortabel voor iedereen, ongeacht fysieke en/of mentale
conditie


Wat is integrale toegankelijkheid?

 Wil zeggen: toegankelijk voor iedereen, het is een basisrecht!
 Iedereen kan zich zo zelfstandig, veilig en comfortabel bewegen in zijn of haar leefomgeving


Keten van toegankelijkheid

 Ook voor toegankelijkheid van gebouwen en omgeving!


Universal Design

 Universal Design, ontwerpen voor iedereen = ontwerpvisie die een integrale aanpak
stimuleert in plaats van een optelsom van meerdere afzonderlijke oplossingen om integrale
toegankelijkheid te bereiken
 Ontwerpbenadering die vandaag al wereldwijd bekendheid heeft verworden


De B’s van Toegankelijkheid

1. Bruikbaarheid = mate waarin het aanbod aan de behoeften voldoen, ook van specifieke
doelgroepen
2. Beschikbaarheid = mate waarin het aanbod gemakkelijk beschikbaar is en waarin er geen
administratieve en andere drempels zijn zoals wachtlijsten
3. Betaalbaarheid = mate waarin de prijs voor het aanbod een drempel vormt, eventueel ook
de ‘psychologische kostprijs’ of inspanningen die de gebruiker moet leveren om van aanbod
gebruik te maken
4. Bereikbaarheid = mate waarin het aanbod fysiek, ruimtelijk en in de tijd toegankelijk is


4