PSYCHODIAGNOSTIEK
Examen: schriftelijk, gesloten boek (Open vragen: inzicht, kennis en praktische toepassingsvaardigheden)
1
,THEMA 1: OMSCHRIJVING EN BELANG VAN PSYCHODIAGNOSTIEK
Teksten → ter aanvulling, niet extra leerstof
1. OMSCHRIJVING EN BELANG VAN PSYCHODIAGNOSTIEK
1.1. ALLEDAAGS IMPLICIET DIAGNOSTICEREN
Opdracht: teken de beroepen en geef een naam → vooral mannennamen = impliciete diagnostiek
DEFINITIE
Diagnosticeren
= toekennen van oorzaken aan verschijnselen of gedragingen (attributietheorie)
Impliciet
= onbewust, zonder erover na te denken
Iedereen doet het… elke dag … vooral als er een afwijking is van een verwacht patroon → experiment dakloze
→ We hebben allemaal bepaalde beelden waarmee we in het leven staan
Vaak gebruikt als entertainment:
• Online of in tijdschriften: “testjes”
• Media, televisie en documentaires: extremer (on)gewenst gedrag
DUS: = onbewuste verschijnselen of gedragingen toekennen aan oorzaken
PROBLEEM VAN IMPLICIET DIAGNOSTICEREN
Hierdoor kunnen we foute adviezen gaan geven
OMGAAN MET KANSEN EN WAARSCHIJNLIJKHEDEN
Voorbeeld 1: "Mijn vriend is professor. Hij schrijft graag gedichten, is nogal verlegen en klein van gestalte. Op welk
terrein is hij werkzaam: Chinese literatuur of psychologie?“
→ Het kan allebei zijn maar de meeste mensen denken dat hij professor is bij de Chinese literatuur
Voorbeeld 2: Welk type woorden zijn het meest frequent in het Nederlands?
a) Woorden die beginnen met een 'r’?
b) Woorden die 'r' als vierde letter hebben?
➔ De meeste mensen vinden A waarschijnlijker omdat we deze makkelijker kunnen oproepen → dus mensen zijn
slecht in inschatten
2
,OORZAAK VAN FOUTENBRONNEN
Experiment (Tversky & Kahneman)
• “Bart is 34 jaar. Hij is intelligent, maar weinig creatief. Hij is dwangmatig en maakt een saaie indruk. Hij was
altijd sterk in wiskunde, maar zwak in taal”
• Rangschik naar waarschijnlijkheid:
a) Bart is accountant
b) Bart speelt in een hardrockband
c) Bart is een accountant die in een hardrockband speelt
Uitkomst: 85% vindt … het meest waarschijnlijk en … het minst waarschijnlijk
Maar de kans dat Bart accountant EN hardrocker is, is altijd kleiner dan de kans dat Bart een hardrocker is
Beschrijving voldoet niet aan beeld van hardrocker, meer aan beeld van hardrockende accountant
Andere statistische fouten
• Velen denken dat vliegen gevaarlijker is dan autorijden
• Lijst van 19 “beroemde” mannen en 20 “gewone” vrouwen: meeste mensen denken dat er meer mannen
dan vrouwen op lijst
➔ Hoe gemakkelijker voorbeelden van een fenomeen te binnen schieten, des te frequenter is dat fenomeen in te
schatten
HEURISTIEKEN
HEURISTIEKEN = (vuist)regels om sneller tot de oplossing van een probleem te komen (vaak impliciet of onbewust)
• Informele, intuïtieve en speculatieve oplossingsstrategieën
• Ontwikkeld om snel beslissingen te nemen (~overleven)
• Specifieke strategieën die we leren gebruiken in specifieke situaties en die niet altijd een oplossing
garanderen (<> algoritmen, die altijd en overal werken)
• Hoe meer ervaring met een taak, hoe beter heuristieken ontwikkeld zijn
(Bv. Hoe meer in het verkeer, hoe sneller je oversteekt)
Heuristieken vaak oorzaak van foutenbron
Enkel deze 2 kennen (de
andere niet)
3
, Opdracht: Welke heuristiek is het?
“Mijn ouders slagen mij regelmatig, dit is geen probleem want dit gebeurt toch in elk gezin?”
(Beschikbaarheidsheuristiek)
Voorbeeld uit sociale psychologie: Een man en zijn zoon hebben een zwaar verkeersongeval. De man overlijdt en
de zoon wordt met zware verwondingen naar het ziekenhuis gebracht. De chirurg van dienst stelt echter: “Ik kan
niet opereren, want dit is mijn zoon”. Hoe kan dit? (Representativiteitsheuristiek)
1.2 IMPLICIET DIAGNOSTICEREN IN DE PSYCHO -DIAGNOSTIEK
Zie voorbeeld 3 personen op de PPT
→Nooit blijven vasthangen aan je eerste gedacht → vragen naar verdere informatie
→ Hoe meer ervaring je hebt met een bepaald thema, hoe meer heuristieken je gaat gebruiken
MOGELIJKE FOUTENBRONNEN
• Besluitvorming onvoldoende gebaseerd op beschikbare gegevens; geen objectieve criteria hanteren (=
verhoging van de subjectiviteit)
• Besluitvorming onvoldoende geëxpliciteerd en daardoor onvoldoende duidelijk voor collega’s en cliënten
(Je moet kunnen uitleggen waarom je tot een bepaalde conclusie komt)
• Eigen persoon als foutenbron
(Jijzelf als bron van fouten = als jij zelf bv een pestgeschiedenis hebt en er komt een cliënt op vlak van pesten.
Dan ken je geneigd zijn om sneller interventies voor te stellen die voor jou toen hielpen, maar voor die
persoon misschien niet)
• Onvoldoende samenwerking met cliënt en zijn omgeving
(Heel belangrijk om goed samen te werken met de context en de omgeving → niet boven het hoofd werken
maar samen met de cliënten)
• Teveel vakjargon in de communicatie
(Voor ons zijn bepaalde termen heel vanzelfsprekend maar voor de cliënten vaak geen alledaagse termen)
• Geen systematische en consistente werkwijze hanteren
(Bij de ene bepaalde stappen zetten die je bij een ander traject niet doet → = niet te bedoeling)
• Informatie zoeken die idee bevestigt
(Het eerste idee dat in je opkomt, alleen maar dingen gaan zoeken dat die gedachte bevestigd = confirmation
bais)
• Gebrekkige kwaliteit van de onderzoeksmiddelen en ongeschikte normen
• Onvoldoende samenwerking met cliënt en zijn omgeving
(Komt later aan bod)
• Diagnostisch proces onvoldoende afgestemd op de hulpvragen van de cliënt
(Het is niet de bedoeling om dingen te onderzoeken dat niet bij de vraag hoort van de cliënt)
• Voor de hand liggende diagnosen en interventies over het hoofd zien
(Vaak in extremen denken)
Hoe gaan we deze fouten verminderen
→ gebruik maken van expliciete
diagnostiek
4
Examen: schriftelijk, gesloten boek (Open vragen: inzicht, kennis en praktische toepassingsvaardigheden)
1
,THEMA 1: OMSCHRIJVING EN BELANG VAN PSYCHODIAGNOSTIEK
Teksten → ter aanvulling, niet extra leerstof
1. OMSCHRIJVING EN BELANG VAN PSYCHODIAGNOSTIEK
1.1. ALLEDAAGS IMPLICIET DIAGNOSTICEREN
Opdracht: teken de beroepen en geef een naam → vooral mannennamen = impliciete diagnostiek
DEFINITIE
Diagnosticeren
= toekennen van oorzaken aan verschijnselen of gedragingen (attributietheorie)
Impliciet
= onbewust, zonder erover na te denken
Iedereen doet het… elke dag … vooral als er een afwijking is van een verwacht patroon → experiment dakloze
→ We hebben allemaal bepaalde beelden waarmee we in het leven staan
Vaak gebruikt als entertainment:
• Online of in tijdschriften: “testjes”
• Media, televisie en documentaires: extremer (on)gewenst gedrag
DUS: = onbewuste verschijnselen of gedragingen toekennen aan oorzaken
PROBLEEM VAN IMPLICIET DIAGNOSTICEREN
Hierdoor kunnen we foute adviezen gaan geven
OMGAAN MET KANSEN EN WAARSCHIJNLIJKHEDEN
Voorbeeld 1: "Mijn vriend is professor. Hij schrijft graag gedichten, is nogal verlegen en klein van gestalte. Op welk
terrein is hij werkzaam: Chinese literatuur of psychologie?“
→ Het kan allebei zijn maar de meeste mensen denken dat hij professor is bij de Chinese literatuur
Voorbeeld 2: Welk type woorden zijn het meest frequent in het Nederlands?
a) Woorden die beginnen met een 'r’?
b) Woorden die 'r' als vierde letter hebben?
➔ De meeste mensen vinden A waarschijnlijker omdat we deze makkelijker kunnen oproepen → dus mensen zijn
slecht in inschatten
2
,OORZAAK VAN FOUTENBRONNEN
Experiment (Tversky & Kahneman)
• “Bart is 34 jaar. Hij is intelligent, maar weinig creatief. Hij is dwangmatig en maakt een saaie indruk. Hij was
altijd sterk in wiskunde, maar zwak in taal”
• Rangschik naar waarschijnlijkheid:
a) Bart is accountant
b) Bart speelt in een hardrockband
c) Bart is een accountant die in een hardrockband speelt
Uitkomst: 85% vindt … het meest waarschijnlijk en … het minst waarschijnlijk
Maar de kans dat Bart accountant EN hardrocker is, is altijd kleiner dan de kans dat Bart een hardrocker is
Beschrijving voldoet niet aan beeld van hardrocker, meer aan beeld van hardrockende accountant
Andere statistische fouten
• Velen denken dat vliegen gevaarlijker is dan autorijden
• Lijst van 19 “beroemde” mannen en 20 “gewone” vrouwen: meeste mensen denken dat er meer mannen
dan vrouwen op lijst
➔ Hoe gemakkelijker voorbeelden van een fenomeen te binnen schieten, des te frequenter is dat fenomeen in te
schatten
HEURISTIEKEN
HEURISTIEKEN = (vuist)regels om sneller tot de oplossing van een probleem te komen (vaak impliciet of onbewust)
• Informele, intuïtieve en speculatieve oplossingsstrategieën
• Ontwikkeld om snel beslissingen te nemen (~overleven)
• Specifieke strategieën die we leren gebruiken in specifieke situaties en die niet altijd een oplossing
garanderen (<> algoritmen, die altijd en overal werken)
• Hoe meer ervaring met een taak, hoe beter heuristieken ontwikkeld zijn
(Bv. Hoe meer in het verkeer, hoe sneller je oversteekt)
Heuristieken vaak oorzaak van foutenbron
Enkel deze 2 kennen (de
andere niet)
3
, Opdracht: Welke heuristiek is het?
“Mijn ouders slagen mij regelmatig, dit is geen probleem want dit gebeurt toch in elk gezin?”
(Beschikbaarheidsheuristiek)
Voorbeeld uit sociale psychologie: Een man en zijn zoon hebben een zwaar verkeersongeval. De man overlijdt en
de zoon wordt met zware verwondingen naar het ziekenhuis gebracht. De chirurg van dienst stelt echter: “Ik kan
niet opereren, want dit is mijn zoon”. Hoe kan dit? (Representativiteitsheuristiek)
1.2 IMPLICIET DIAGNOSTICEREN IN DE PSYCHO -DIAGNOSTIEK
Zie voorbeeld 3 personen op de PPT
→Nooit blijven vasthangen aan je eerste gedacht → vragen naar verdere informatie
→ Hoe meer ervaring je hebt met een bepaald thema, hoe meer heuristieken je gaat gebruiken
MOGELIJKE FOUTENBRONNEN
• Besluitvorming onvoldoende gebaseerd op beschikbare gegevens; geen objectieve criteria hanteren (=
verhoging van de subjectiviteit)
• Besluitvorming onvoldoende geëxpliciteerd en daardoor onvoldoende duidelijk voor collega’s en cliënten
(Je moet kunnen uitleggen waarom je tot een bepaalde conclusie komt)
• Eigen persoon als foutenbron
(Jijzelf als bron van fouten = als jij zelf bv een pestgeschiedenis hebt en er komt een cliënt op vlak van pesten.
Dan ken je geneigd zijn om sneller interventies voor te stellen die voor jou toen hielpen, maar voor die
persoon misschien niet)
• Onvoldoende samenwerking met cliënt en zijn omgeving
(Heel belangrijk om goed samen te werken met de context en de omgeving → niet boven het hoofd werken
maar samen met de cliënten)
• Teveel vakjargon in de communicatie
(Voor ons zijn bepaalde termen heel vanzelfsprekend maar voor de cliënten vaak geen alledaagse termen)
• Geen systematische en consistente werkwijze hanteren
(Bij de ene bepaalde stappen zetten die je bij een ander traject niet doet → = niet te bedoeling)
• Informatie zoeken die idee bevestigt
(Het eerste idee dat in je opkomt, alleen maar dingen gaan zoeken dat die gedachte bevestigd = confirmation
bais)
• Gebrekkige kwaliteit van de onderzoeksmiddelen en ongeschikte normen
• Onvoldoende samenwerking met cliënt en zijn omgeving
(Komt later aan bod)
• Diagnostisch proces onvoldoende afgestemd op de hulpvragen van de cliënt
(Het is niet de bedoeling om dingen te onderzoeken dat niet bij de vraag hoort van de cliënt)
• Voor de hand liggende diagnosen en interventies over het hoofd zien
(Vaak in extremen denken)
Hoe gaan we deze fouten verminderen
→ gebruik maken van expliciete
diagnostiek
4
