PSYCHODIAGNOSTIEK VOLWASSENEN
Psychodiagnostiek volwassenen ...................................................................................................................... 1
informatie vak ..................................................................................................................................................... 3
1. Heuristieken (oordeelsfouten) ................................................................................................................. 3
2. Het psychodiagnostisch proces ............................................................................................................... 8
3. Meetinstrumenten ................................................................................................................................ 22
Ontwikkelingsstoornissen .............................................................................................................................. 49
Autismespectrumstoornis (ASS) in de volwassenheid ....................................................................................... 49
ADHD in de volwassenheid ................................................................................................................................ 67
Diagnostiek van persoonlijkheidsstoornissen ................................................................................................. 77
1. Inleiding/ prevalentie ............................................................................................................................ 77
2. DSM-5 sectie II: diagnostische criteria .................................................................................................. 77
3. DSM-5 sectie III: alternatief model voor persoonlijkheidsstoornissen (AMPS) ...................................... 86
4. Verklaringsmodellen.............................................................................................................................. 99
5. Meetinstrumenten .............................................................................................................................. 102
6. Comorbiditeit....................................................................................................................................... 103
7. Indicatiestelling/ behandeling ............................................................................................................. 103
Psychose, stemmingstoornissen en verslaving ............................................................................................. 105
PSYCHOSE .................................................................................................................................................... 105
1. Symptoombeschrijving ........................................................................................................................ 105
2. Beloop (1) ............................................................................................................................................ 105
3. Categoriale indeling ............................................................................................................................ 105
4. dimensionale indeling (met prototypes).............................................................................................. 108
5. prevalentie .......................................................................................................................................... 108
6. beloop (2) ............................................................................................................................................ 109
7. etiologie............................................................................................................................................... 109
8. Psychodiagnostisch proces bij psychose .............................................................................................. 111
9. indicatiestelling ................................................................................................................................... 114
Stemmingsstoornissen ................................................................................................................................. 116
1. Depressieve stoornis ............................................................................................................................ 116
2. Bipolaire stoornis ................................................................................................................................. 117
3. prevalentie .......................................................................................................................................... 119
, 4. beloop.................................................................................................................................................. 119
5. etiologie............................................................................................................................................... 119
6. psychodiagnostisch proces bij stemmingsstoornissen ........................................................................ 120
7. indicatiestelling ................................................................................................................................... 122
(alcohol)verslaving ....................................................................................................................................... 123
1. Conceptualisaties doorheen de tijd ..................................................................................................... 123
2. stoornis in alcoholgebruik ................................................................................................................... 124
3. Riskant gebruik .................................................................................................................................... 125
4. prevalentie .......................................................................................................................................... 125
5. beloop.................................................................................................................................................. 126
6. etiologie............................................................................................................................................... 126
7. diagnostisch proces ............................................................................................................................. 127
8. indicatiestelling ................................................................................................................................... 129
Neurodegeneratieve aandoeningen en psychische stoornissen bij ouderen ................................................ 130
1. Kenmerken van ouderen met psychopathologie ................................................................................. 130
2. Diagnostische en therapeutische complicaties/ uitdagingen .............................................................. 130
3. Neurodegeneratieve stoornissen, incl. delier ...................................................................................... 133
4. Schizofreniespectrum- en andere psychotische stoornissen................................................................ 138
5. Depressieve en bipolaire stemmingsstoornissen ................................................................................. 139
6. Angststoornissen ................................................................................................................................. 140
7. Middelgerelateerde en verslavingsstoornissen ................................................................................... 141
8. PErsoonlijkheidsstoornissen ................................................................................................................ 142
Casus mevr. S .................................................................................................................................................. 149
,INFORMATIE VAK
Leerdoelen
1. De student heeft kennis van en inzicht in (klinische) psychodiagnostiek bij volwassenen.
2. De student kan op een wetenschappelijk onderbouwde wijze uitvoering geven aan het
psychodiagnostisch proces (van intake tot rapportage) en psychodiagnostiek van klinische casussen in
hun totaliteit beoordelen.
De student kan:
1. Klinische grondvragen/ hypothesen (onderkenning, verklaring, predictie en indicatie) formuleren.
2. Betrouwbare en valide instrumenten selecteren en criteria opstellen om de hypothesen te toetsen.
3. Testresultaten interpreteren.
4. Hypothesen evalueren en klinische grondvragen beantwoorden in het licht van de testresultaten.
5. Het integratieve samenspel van psychologisch (dis)functioneren in verschillende domeinen (biologisch,
psychologisch, sociaal) beschrijven.
6. Het resultaat van het psychodiagnostisch proces integratief weergeven in een geïntegreerd verslag en
rapporteren aan cliënten.
Psychodiagnostiek = begrijpen wat er aan de hand is
Psychodiagnostiek is de oordeelsvorming aangaande psychische disfuncties of gedragsmoeilijkheden en
sterktes
waarbij de benadering van het probleem op de wetenschappelijke psychologie gebaseerd is en
waarbij het essentieel is de persoon (of het systeem) zodanig te begrijpen dat uit de structurering van diens
probleem relevante aanwijzingen voor de therapie voortvloeien.
Deze oordeelsvorming is een procesmatig gebeuren dat plaatsvindt en evolueert in de interactie tussen cliënt en
clinicus.
Studiemateriaal
- Handboek
- Lessen: materiaal en slides op Canvas
- DSM-5-TR
- GGZ standaarden: kwaliteitsstandaarden GGZ met hulpmiddelen en richtlijnen voor goede zorg per
stoornis/thematiek
Evaluatie:
➢ 60%: examen
➢ Schriftelijk, open vragen, gesloten boek
➢ Combinatie mogelijk van kennis-, inzicht- en/of toepassingsvragen (zie voorbeeldvragen in
proeftoets op canvas)
➢ 40%: taak (1-3 personen): meer uitleg tijdens de WPO
➢ Integratief verslag (2-2,5 pagina’s) met besluit van het psychodiagnostisch proces (2/3 punten
taak)
➢ Simulatie (feedback aan cliënt) (1/3 punten taak)
1. HEURISTIEKEN (OORDEELSFOUTEN)
, OORDELEN EN BESLISSEN
Het doel van psychodiagnostisch onderzoek is te begrijpen wat er aan de hand is met de cliënt (Witteman, van
der Heijden, & Claes, 2014).
➢ Clinicus is daarbij vanaf eerste moment aan het oordelen over volgende vragen
• Vertoont de cliënt problematisch gedrag?
• Is er sprake van een specifieke stoornis?
• Is het een goed idee die behandeling aan te bieden?
Dus: Hoe kan diagnostisch onderzoek zo vorm gegeven worden dat de kans op een goed verloop zo groot
mogelijk is?
Daniel Kahneman’s bevindingen over oordelen/beslissen:
• Mensen zijn niet altijd consistent
• Mensen nemen vaak irrelevante informatie mee
• Mensen gaan relevante informatie niet altijd correct meewegen
• Experts die afwijkende groepen zien en weten niet altijd meer wat ‘normaal’ is
• Mensen worden beïnvloed door recente ervaringen
• Mensen worden moe en verveeld
• ...
Oordelen en klinische beslissingen nemen gebeurt vaak in situaties met veel onzekerheid/onvolledigheid:
• Een cliënt kan of zal niet altijd objectief rapporteren
• Psychologische tests zijn geen ultieme waarheden maar waarschijnlijkheden/hypotheses
Om het hoofd te bieden aan dit soort onzekerheden worden bepaalde heuristieken gehanteerd.
• Een heuristiek = “Op ervaring gebaseerde verkorte beslissingsroute die vaak wel maar niet altijd tot
correcte uitkomsten leidt en meer efficiënt beslissen”.
MAAR: gebeurt niet altijd zonder fouten = BIASES of OORDEELSFOUTEN = vertekeningen in de (voor)oordelen
of oordelen geveld voordat alle relevante info bekend is
We gaan vaak beslissen tussen satisficen (stoppen met zoeken naar uitkomsten op het moment dat je de
uitkomst goed genoeg vindt) en maximizen (je wil de harde waarheid bekomen waardoor je opzoek gaat naar
feiten). Als clinicus ziet je tussen beide op dit continuüm door sociaal wenselijke antwoorden of een kind die
nog geen volledig antwoord kan geven, daarnaast heb je ook niet oneindig tijd om informatie te verzamelen.
Gebruik van heuristieken kan ons helpen om met deze problemen om te gaan, het leidt vaak tot correctie
beslissingen maar niet altijd dus altijd alert blijven voor oordeelsfouten.
2 TYPES
1) Geheugenheuristieken = denkroutes die gebruikmaken van wat je je herinnert
• Beschikbaarheidsheuristiek
• Simulatieheuristiek
• Verankering en aanpassingsheuristiek
• Positieve teststrategie en confirmation bias
2) Aandachtsheuristieken = denkroutes die gebruikmaken van wat je aandacht trekt
• Representativiteitsheuristiek
Psychodiagnostiek volwassenen ...................................................................................................................... 1
informatie vak ..................................................................................................................................................... 3
1. Heuristieken (oordeelsfouten) ................................................................................................................. 3
2. Het psychodiagnostisch proces ............................................................................................................... 8
3. Meetinstrumenten ................................................................................................................................ 22
Ontwikkelingsstoornissen .............................................................................................................................. 49
Autismespectrumstoornis (ASS) in de volwassenheid ....................................................................................... 49
ADHD in de volwassenheid ................................................................................................................................ 67
Diagnostiek van persoonlijkheidsstoornissen ................................................................................................. 77
1. Inleiding/ prevalentie ............................................................................................................................ 77
2. DSM-5 sectie II: diagnostische criteria .................................................................................................. 77
3. DSM-5 sectie III: alternatief model voor persoonlijkheidsstoornissen (AMPS) ...................................... 86
4. Verklaringsmodellen.............................................................................................................................. 99
5. Meetinstrumenten .............................................................................................................................. 102
6. Comorbiditeit....................................................................................................................................... 103
7. Indicatiestelling/ behandeling ............................................................................................................. 103
Psychose, stemmingstoornissen en verslaving ............................................................................................. 105
PSYCHOSE .................................................................................................................................................... 105
1. Symptoombeschrijving ........................................................................................................................ 105
2. Beloop (1) ............................................................................................................................................ 105
3. Categoriale indeling ............................................................................................................................ 105
4. dimensionale indeling (met prototypes).............................................................................................. 108
5. prevalentie .......................................................................................................................................... 108
6. beloop (2) ............................................................................................................................................ 109
7. etiologie............................................................................................................................................... 109
8. Psychodiagnostisch proces bij psychose .............................................................................................. 111
9. indicatiestelling ................................................................................................................................... 114
Stemmingsstoornissen ................................................................................................................................. 116
1. Depressieve stoornis ............................................................................................................................ 116
2. Bipolaire stoornis ................................................................................................................................. 117
3. prevalentie .......................................................................................................................................... 119
, 4. beloop.................................................................................................................................................. 119
5. etiologie............................................................................................................................................... 119
6. psychodiagnostisch proces bij stemmingsstoornissen ........................................................................ 120
7. indicatiestelling ................................................................................................................................... 122
(alcohol)verslaving ....................................................................................................................................... 123
1. Conceptualisaties doorheen de tijd ..................................................................................................... 123
2. stoornis in alcoholgebruik ................................................................................................................... 124
3. Riskant gebruik .................................................................................................................................... 125
4. prevalentie .......................................................................................................................................... 125
5. beloop.................................................................................................................................................. 126
6. etiologie............................................................................................................................................... 126
7. diagnostisch proces ............................................................................................................................. 127
8. indicatiestelling ................................................................................................................................... 129
Neurodegeneratieve aandoeningen en psychische stoornissen bij ouderen ................................................ 130
1. Kenmerken van ouderen met psychopathologie ................................................................................. 130
2. Diagnostische en therapeutische complicaties/ uitdagingen .............................................................. 130
3. Neurodegeneratieve stoornissen, incl. delier ...................................................................................... 133
4. Schizofreniespectrum- en andere psychotische stoornissen................................................................ 138
5. Depressieve en bipolaire stemmingsstoornissen ................................................................................. 139
6. Angststoornissen ................................................................................................................................. 140
7. Middelgerelateerde en verslavingsstoornissen ................................................................................... 141
8. PErsoonlijkheidsstoornissen ................................................................................................................ 142
Casus mevr. S .................................................................................................................................................. 149
,INFORMATIE VAK
Leerdoelen
1. De student heeft kennis van en inzicht in (klinische) psychodiagnostiek bij volwassenen.
2. De student kan op een wetenschappelijk onderbouwde wijze uitvoering geven aan het
psychodiagnostisch proces (van intake tot rapportage) en psychodiagnostiek van klinische casussen in
hun totaliteit beoordelen.
De student kan:
1. Klinische grondvragen/ hypothesen (onderkenning, verklaring, predictie en indicatie) formuleren.
2. Betrouwbare en valide instrumenten selecteren en criteria opstellen om de hypothesen te toetsen.
3. Testresultaten interpreteren.
4. Hypothesen evalueren en klinische grondvragen beantwoorden in het licht van de testresultaten.
5. Het integratieve samenspel van psychologisch (dis)functioneren in verschillende domeinen (biologisch,
psychologisch, sociaal) beschrijven.
6. Het resultaat van het psychodiagnostisch proces integratief weergeven in een geïntegreerd verslag en
rapporteren aan cliënten.
Psychodiagnostiek = begrijpen wat er aan de hand is
Psychodiagnostiek is de oordeelsvorming aangaande psychische disfuncties of gedragsmoeilijkheden en
sterktes
waarbij de benadering van het probleem op de wetenschappelijke psychologie gebaseerd is en
waarbij het essentieel is de persoon (of het systeem) zodanig te begrijpen dat uit de structurering van diens
probleem relevante aanwijzingen voor de therapie voortvloeien.
Deze oordeelsvorming is een procesmatig gebeuren dat plaatsvindt en evolueert in de interactie tussen cliënt en
clinicus.
Studiemateriaal
- Handboek
- Lessen: materiaal en slides op Canvas
- DSM-5-TR
- GGZ standaarden: kwaliteitsstandaarden GGZ met hulpmiddelen en richtlijnen voor goede zorg per
stoornis/thematiek
Evaluatie:
➢ 60%: examen
➢ Schriftelijk, open vragen, gesloten boek
➢ Combinatie mogelijk van kennis-, inzicht- en/of toepassingsvragen (zie voorbeeldvragen in
proeftoets op canvas)
➢ 40%: taak (1-3 personen): meer uitleg tijdens de WPO
➢ Integratief verslag (2-2,5 pagina’s) met besluit van het psychodiagnostisch proces (2/3 punten
taak)
➢ Simulatie (feedback aan cliënt) (1/3 punten taak)
1. HEURISTIEKEN (OORDEELSFOUTEN)
, OORDELEN EN BESLISSEN
Het doel van psychodiagnostisch onderzoek is te begrijpen wat er aan de hand is met de cliënt (Witteman, van
der Heijden, & Claes, 2014).
➢ Clinicus is daarbij vanaf eerste moment aan het oordelen over volgende vragen
• Vertoont de cliënt problematisch gedrag?
• Is er sprake van een specifieke stoornis?
• Is het een goed idee die behandeling aan te bieden?
Dus: Hoe kan diagnostisch onderzoek zo vorm gegeven worden dat de kans op een goed verloop zo groot
mogelijk is?
Daniel Kahneman’s bevindingen over oordelen/beslissen:
• Mensen zijn niet altijd consistent
• Mensen nemen vaak irrelevante informatie mee
• Mensen gaan relevante informatie niet altijd correct meewegen
• Experts die afwijkende groepen zien en weten niet altijd meer wat ‘normaal’ is
• Mensen worden beïnvloed door recente ervaringen
• Mensen worden moe en verveeld
• ...
Oordelen en klinische beslissingen nemen gebeurt vaak in situaties met veel onzekerheid/onvolledigheid:
• Een cliënt kan of zal niet altijd objectief rapporteren
• Psychologische tests zijn geen ultieme waarheden maar waarschijnlijkheden/hypotheses
Om het hoofd te bieden aan dit soort onzekerheden worden bepaalde heuristieken gehanteerd.
• Een heuristiek = “Op ervaring gebaseerde verkorte beslissingsroute die vaak wel maar niet altijd tot
correcte uitkomsten leidt en meer efficiënt beslissen”.
MAAR: gebeurt niet altijd zonder fouten = BIASES of OORDEELSFOUTEN = vertekeningen in de (voor)oordelen
of oordelen geveld voordat alle relevante info bekend is
We gaan vaak beslissen tussen satisficen (stoppen met zoeken naar uitkomsten op het moment dat je de
uitkomst goed genoeg vindt) en maximizen (je wil de harde waarheid bekomen waardoor je opzoek gaat naar
feiten). Als clinicus ziet je tussen beide op dit continuüm door sociaal wenselijke antwoorden of een kind die
nog geen volledig antwoord kan geven, daarnaast heb je ook niet oneindig tijd om informatie te verzamelen.
Gebruik van heuristieken kan ons helpen om met deze problemen om te gaan, het leidt vaak tot correctie
beslissingen maar niet altijd dus altijd alert blijven voor oordeelsfouten.
2 TYPES
1) Geheugenheuristieken = denkroutes die gebruikmaken van wat je je herinnert
• Beschikbaarheidsheuristiek
• Simulatieheuristiek
• Verankering en aanpassingsheuristiek
• Positieve teststrategie en confirmation bias
2) Aandachtsheuristieken = denkroutes die gebruikmaken van wat je aandacht trekt
• Representativiteitsheuristiek
