7SP
SAMENLEVING EN GEZONDHEID (SLENGZ)
I. VOLKSGEZONDHEID EN PREVENTIEVE GEZONDHEIDSZORG ................................................................... 3
1 Organisatie van de gezondheidszorg in België ...................................................................................... 3
1.1 Overheidsbevoegdheden inzake gezondheidszorg (BE/VL) .......................................................... 3
1.2 Verplichte zorgverzekering in België ........................................................................................... 13
2 Volksgezondheid.................................................................................................................................. 28
2.1 Volksgezondheidsonderzoek ....................................................................................................... 28
2.2 Indicatoren van volksgezondheid ................................................................................................ 43
2.3 Determinanten van volksgezondheid .......................................................................................... 70
2.4 Determinanten van gezondheid .................................................................................................. 73
3 Preventieve gezondheidszorg ............................................................................................................ 114
3.1 Grondslagen van preventieve gezondheidszorg ....................................................................... 114
3.2 Preventie in de praktijk .............................................................................................................. 120
GEZONDHEIDSBEVORDERING ............................................................................................................. 123
4 Gezondheidsbevordering .................................................................................................................. 123
4.1 Grafieken ................................................................................................................................... 124
4.2 Conclusie gezondheidsbevordering........................................................................................... 132
4.3 Gezondheidsbevordering .......................................................................................................... 133
4.4 Gezondheidsbevordering bij jongeren ...................................................................................... 138
4.5 Hoe gezondheidsgedrag veranderen? ....................................................................................... 138
4.6 Gedragsbeïnvloeding ................................................................................................................. 145
4.7 Stappen binnen gezondheidsbevordering ................................................................................. 150
4.8 Gezondheidsmatrix: beleidsinstrument voor gezondheidsbevordering ................................... 151
4.9 4 Modellen voor gezondheidsbevordering................................................................................ 155
4.10 Wooclap-quiz ............................................................................................................................. 157
GLOBAL HEALTH................................................................................................................................. 159
5 Global health ..................................................................................................................................... 159
5.1 What is global health? ............................................................................................................... 159
5.2 Why is global health important? ............................................................................................... 162
5.3 Why global trade?...................................................................................................................... 165
5.4 Scope of global health ............................................................................................................... 166
5.5 Health problems, issues and concerns that transcend national boundaries ............................ 166
5.6 3 groups of causes of death ....................................................................................................... 167
5.7 Verschillende doodsoorzaken ................................................................................................... 171
5.8 And may best be addressed by cooperative actions ................................................................. 181
5.9 3 dimensies van global health governance................................................................................ 187
5.10 4 functies van het global health system .................................................................................... 188
5.11 Samenvatting global health ....................................................................................................... 190
III. MEDISCHE ANTROPOLOGIE ........................................................................................................... 191
6 Deel 1: Inleiding tot de medische antropologie ................................................................................ 191
6.1 Cultuur en diversiteit ................................................................................................................. 195
6.2 Hofstede’s 6 dimensies van cultuur........................................................................................... 197
6.3 Identiteit .................................................................................................................................... 200
6.4 Bias in de gezondheidszorg ....................................................................................................... 205
6.5 How to overcome implicit bias? ................................................................................................ 207
, 7 Deel 2: Medische antropologie ......................................................................................................... 208
7.1 Inleiding ..................................................................................................................................... 208
7.2 Globalisering en diversiteit ........................................................................................................ 209
7.3 Acculturatieprocessen ............................................................................................................... 211
7.4 Disease, illness en sickness ........................................................................................................ 214
7.5 Narratives .................................................................................................................................. 217
7.6 Explanatory models ................................................................................................................... 219
7.7 Universalistische versus relativistische benadering .................................................................. 221
7.8 Agency, structure en coping (niet overlopen) ........................................................................... 221
8 Deel 3: Diversiteitscompetenties in de zorg ...................................................................................... 223
8.1 Diversiteitscompetente hulpverlener........................................................................................ 223
8.2 Taal in de zorg ............................................................................................................................ 229
8.3 Cultuur in de zorg ...................................................................................................................... 235
II. Capita Selecta uit de Medische Sociologie ....................................................................................... 239
9 Sociale verschillen in gezondheid ...................................................................................................... 239
9.1 Verschillen in gezondheid .......................................................................................................... 239
9.2 Verklaringen voor sociale verschillen in gezondheid ................................................................ 248
9.3 Inverse Care Law........................................................................................................................ 265
9.4 Sociale verschillen in gezondheid tijdens covid......................................................................... 268
10 Sociologie- sociale groepen – ziekte en gezondheid ..................................................................... 277
10.1 Wat is sociologie? ...................................................................................................................... 277
10.2 Sociale groepen begrijpen ......................................................................................................... 277
10.3 Gezondheid en ziekte begrijpen ................................................................................................ 279
11 Sociale netwerken, buurten en gezondheid.................................................................................. 290
11.1 Deel 1: Sociale netwerken ......................................................................................................... 290
11.2 Deel 2: Buurten en gezondheid ................................................................................................. 305
11.3 Deel 3: Buurtgerichte zorg ......................................................................................................... 309
12 Examenvragen samenleving en gezondheid ................................................................................. 316
Pagina 2 van 318
,I. VOLKSGEZONDHEID EN PREVENTIEVE
GEZONDHEIDSZORG
Les 1: 13/02/2023
• Examen: meerkeuzevragen
✓ VGZ: Geen vragen uit referenties die niet aan bod kwamen in de les
1 ORGANISATIE VAN DE GEZONDHEIDSZORG IN BELGIË
1.1 OVERHEIDSBEVOEGDHEDEN INZAKE GEZONDHEIDSZORG (BE/VL)
• Welke beïnvloedende factoren kennen we binnen sociale zekerheid?
✓ Sociale ontwikkelingen
❖ Hoe onze gezondheidszorg is opgebouwd, staat niet los van het verleden
❖ Er waren ontwikkelingen in de maatschappij die ertoe hebben bijgedragen
❖ De ontwikkelingen in de maatschappij hebben een rol gespeeld in hoe ons
gezondheidszorg momenteel is georganiseerd
✓ Technologische ontwikkelingen
✓ Arbeid – werkgelegenheid – arbeidsverhoudingen
❖ EXAMEN: Verband tussen arbeidsverhoudingen en organisatie van
gezondheidssysteem => Waarom zijn arbeidsverhoudingen belangrijk voor de
organisatie van ons gezondheidssysteem
✓ Sociale ondersteuning
✓ Verandering in volksgezondheid
✓ Verandering in gezondheidszorg
✓ Ontwikkelingen in (para)medisch beroep
• Onderdelen van de gezondheidszorgstructuren doorheen de jaren (jaartallen niet vanbuiten kennen, 1944 wel)
✓ Voor 1900: gilden … dekenijen … beurzen … mutualiteiten (privé “maatschappijen voor
onderlinge bijstand”) = gebaseerd op solidariteit
❖ = organisaties van mensen die gelijkaardige risico’s hadden => ze gingen zich verenigen
om zich te beschermen/zich in te dekken tegen de risico’s die ze allemaal liepen
❖ = basis van wat momenteel structureel is georganiseerd qua ziekte- en
invaliditeitsverzekering
✓ +/- 1900: Systemen van sociale verzekering (overheid subsidieert mutualiteiten → ontstaan
“landsbonden”)
❖ Rond 1900 waren er verschillende systemen van verzekeringen (maar daarvoor ook al)
✓ 1903: Arbeidsongevallenverzekering
✓ 1915: Ouderdomsverzekeringen
✓ 1927: Verzekering Beroepsziekten
✓ 1930: Kinderbijslag
✓ 1936: Jaarlijkse vakantie
✓ 1944: Ziekte- en invaliditeitsverzekering (deel van “sociaal pact” voor werknemers)
❖ Moment dat moment dat ziekte- en invaliditeitsverzekering is ontstaan in België
= Start van algemene ziekte- en invaliditeitsverzekering voor iedereen (behalve
zelfstandigen, dit kwam later)
❖ Het is niet plots ontstaan, het is zo gegroeid => Gevolg van verschillende historische
ontwikkelingen
✓ 1956-1971: sociale zekerheid voor zelfstandigen
✓ ➔ = evolutie van verschillende soorten gezondheidszorgstructuren en verzekeringen
Pagina 3 van 318
, • Welke evolutie is er geweest in de Belgische staatsstructuren? (~staatshervormingen = 6)
✓ 1831 – 1970:
❖ België is ontstaan in 1831 en sindsdien zijn er verschuivingen geweest
❖ Eenheidsstaat → hiërarchische niveaus
In het begin was België een eenheidsstaat en later is het geëvolueerd naar
verschillende niveaus
✓ 1970 – 1990:
❖ Grondwetsherzieningen (1970; 1980; 1988)
Taalgebieden en Cultuurgemeenschappen
Gewesten
✓ 1993: Federale Staat (4)
❖ Nationaal – Gemeenschap – Gewest (Grondwet art. 1)
Meer en meer krijgen de kleinere niveaus meer bevoegdheden en dus ook
budgetten
✓ 2001-nu: verdere hervorming autonomie (5-6)
• Overzicht van de 6 staatshervormingen
✓ Er waren 6 staatshervormingen die geleid hebben tot wat het nu is
✓ KENNEN: weten dat er verschillende staatshervormingen waren en weten dat het van
eenheidsstaat naar kleinere niveaus ging die meer bevoegdheden krijgen
• België
✓ 3 gemeenschappen
❖ Gemeenschappelijk kenmerk: taal en cultuur
❖ Vlaamse Gemeenschap – Franstalige gemeenschap – Duitstalige gemeenschap
✓ 3 gewesten
❖ Zijn niet hetzelfde als de 3 gemeenschappen
❖ Gewesten zijn eerder economisch van aard
❖ Vlaams Gewest, Waals Gewest en Brussels Hoofdstedelijk gewest
✓ ➔ zeer complex op vlak van bevoegdheden (veel verschillende niveaus, verschillende
regeringen en verschillende ministers)
Pagina 4 van 318
SAMENLEVING EN GEZONDHEID (SLENGZ)
I. VOLKSGEZONDHEID EN PREVENTIEVE GEZONDHEIDSZORG ................................................................... 3
1 Organisatie van de gezondheidszorg in België ...................................................................................... 3
1.1 Overheidsbevoegdheden inzake gezondheidszorg (BE/VL) .......................................................... 3
1.2 Verplichte zorgverzekering in België ........................................................................................... 13
2 Volksgezondheid.................................................................................................................................. 28
2.1 Volksgezondheidsonderzoek ....................................................................................................... 28
2.2 Indicatoren van volksgezondheid ................................................................................................ 43
2.3 Determinanten van volksgezondheid .......................................................................................... 70
2.4 Determinanten van gezondheid .................................................................................................. 73
3 Preventieve gezondheidszorg ............................................................................................................ 114
3.1 Grondslagen van preventieve gezondheidszorg ....................................................................... 114
3.2 Preventie in de praktijk .............................................................................................................. 120
GEZONDHEIDSBEVORDERING ............................................................................................................. 123
4 Gezondheidsbevordering .................................................................................................................. 123
4.1 Grafieken ................................................................................................................................... 124
4.2 Conclusie gezondheidsbevordering........................................................................................... 132
4.3 Gezondheidsbevordering .......................................................................................................... 133
4.4 Gezondheidsbevordering bij jongeren ...................................................................................... 138
4.5 Hoe gezondheidsgedrag veranderen? ....................................................................................... 138
4.6 Gedragsbeïnvloeding ................................................................................................................. 145
4.7 Stappen binnen gezondheidsbevordering ................................................................................. 150
4.8 Gezondheidsmatrix: beleidsinstrument voor gezondheidsbevordering ................................... 151
4.9 4 Modellen voor gezondheidsbevordering................................................................................ 155
4.10 Wooclap-quiz ............................................................................................................................. 157
GLOBAL HEALTH................................................................................................................................. 159
5 Global health ..................................................................................................................................... 159
5.1 What is global health? ............................................................................................................... 159
5.2 Why is global health important? ............................................................................................... 162
5.3 Why global trade?...................................................................................................................... 165
5.4 Scope of global health ............................................................................................................... 166
5.5 Health problems, issues and concerns that transcend national boundaries ............................ 166
5.6 3 groups of causes of death ....................................................................................................... 167
5.7 Verschillende doodsoorzaken ................................................................................................... 171
5.8 And may best be addressed by cooperative actions ................................................................. 181
5.9 3 dimensies van global health governance................................................................................ 187
5.10 4 functies van het global health system .................................................................................... 188
5.11 Samenvatting global health ....................................................................................................... 190
III. MEDISCHE ANTROPOLOGIE ........................................................................................................... 191
6 Deel 1: Inleiding tot de medische antropologie ................................................................................ 191
6.1 Cultuur en diversiteit ................................................................................................................. 195
6.2 Hofstede’s 6 dimensies van cultuur........................................................................................... 197
6.3 Identiteit .................................................................................................................................... 200
6.4 Bias in de gezondheidszorg ....................................................................................................... 205
6.5 How to overcome implicit bias? ................................................................................................ 207
, 7 Deel 2: Medische antropologie ......................................................................................................... 208
7.1 Inleiding ..................................................................................................................................... 208
7.2 Globalisering en diversiteit ........................................................................................................ 209
7.3 Acculturatieprocessen ............................................................................................................... 211
7.4 Disease, illness en sickness ........................................................................................................ 214
7.5 Narratives .................................................................................................................................. 217
7.6 Explanatory models ................................................................................................................... 219
7.7 Universalistische versus relativistische benadering .................................................................. 221
7.8 Agency, structure en coping (niet overlopen) ........................................................................... 221
8 Deel 3: Diversiteitscompetenties in de zorg ...................................................................................... 223
8.1 Diversiteitscompetente hulpverlener........................................................................................ 223
8.2 Taal in de zorg ............................................................................................................................ 229
8.3 Cultuur in de zorg ...................................................................................................................... 235
II. Capita Selecta uit de Medische Sociologie ....................................................................................... 239
9 Sociale verschillen in gezondheid ...................................................................................................... 239
9.1 Verschillen in gezondheid .......................................................................................................... 239
9.2 Verklaringen voor sociale verschillen in gezondheid ................................................................ 248
9.3 Inverse Care Law........................................................................................................................ 265
9.4 Sociale verschillen in gezondheid tijdens covid......................................................................... 268
10 Sociologie- sociale groepen – ziekte en gezondheid ..................................................................... 277
10.1 Wat is sociologie? ...................................................................................................................... 277
10.2 Sociale groepen begrijpen ......................................................................................................... 277
10.3 Gezondheid en ziekte begrijpen ................................................................................................ 279
11 Sociale netwerken, buurten en gezondheid.................................................................................. 290
11.1 Deel 1: Sociale netwerken ......................................................................................................... 290
11.2 Deel 2: Buurten en gezondheid ................................................................................................. 305
11.3 Deel 3: Buurtgerichte zorg ......................................................................................................... 309
12 Examenvragen samenleving en gezondheid ................................................................................. 316
Pagina 2 van 318
,I. VOLKSGEZONDHEID EN PREVENTIEVE
GEZONDHEIDSZORG
Les 1: 13/02/2023
• Examen: meerkeuzevragen
✓ VGZ: Geen vragen uit referenties die niet aan bod kwamen in de les
1 ORGANISATIE VAN DE GEZONDHEIDSZORG IN BELGIË
1.1 OVERHEIDSBEVOEGDHEDEN INZAKE GEZONDHEIDSZORG (BE/VL)
• Welke beïnvloedende factoren kennen we binnen sociale zekerheid?
✓ Sociale ontwikkelingen
❖ Hoe onze gezondheidszorg is opgebouwd, staat niet los van het verleden
❖ Er waren ontwikkelingen in de maatschappij die ertoe hebben bijgedragen
❖ De ontwikkelingen in de maatschappij hebben een rol gespeeld in hoe ons
gezondheidszorg momenteel is georganiseerd
✓ Technologische ontwikkelingen
✓ Arbeid – werkgelegenheid – arbeidsverhoudingen
❖ EXAMEN: Verband tussen arbeidsverhoudingen en organisatie van
gezondheidssysteem => Waarom zijn arbeidsverhoudingen belangrijk voor de
organisatie van ons gezondheidssysteem
✓ Sociale ondersteuning
✓ Verandering in volksgezondheid
✓ Verandering in gezondheidszorg
✓ Ontwikkelingen in (para)medisch beroep
• Onderdelen van de gezondheidszorgstructuren doorheen de jaren (jaartallen niet vanbuiten kennen, 1944 wel)
✓ Voor 1900: gilden … dekenijen … beurzen … mutualiteiten (privé “maatschappijen voor
onderlinge bijstand”) = gebaseerd op solidariteit
❖ = organisaties van mensen die gelijkaardige risico’s hadden => ze gingen zich verenigen
om zich te beschermen/zich in te dekken tegen de risico’s die ze allemaal liepen
❖ = basis van wat momenteel structureel is georganiseerd qua ziekte- en
invaliditeitsverzekering
✓ +/- 1900: Systemen van sociale verzekering (overheid subsidieert mutualiteiten → ontstaan
“landsbonden”)
❖ Rond 1900 waren er verschillende systemen van verzekeringen (maar daarvoor ook al)
✓ 1903: Arbeidsongevallenverzekering
✓ 1915: Ouderdomsverzekeringen
✓ 1927: Verzekering Beroepsziekten
✓ 1930: Kinderbijslag
✓ 1936: Jaarlijkse vakantie
✓ 1944: Ziekte- en invaliditeitsverzekering (deel van “sociaal pact” voor werknemers)
❖ Moment dat moment dat ziekte- en invaliditeitsverzekering is ontstaan in België
= Start van algemene ziekte- en invaliditeitsverzekering voor iedereen (behalve
zelfstandigen, dit kwam later)
❖ Het is niet plots ontstaan, het is zo gegroeid => Gevolg van verschillende historische
ontwikkelingen
✓ 1956-1971: sociale zekerheid voor zelfstandigen
✓ ➔ = evolutie van verschillende soorten gezondheidszorgstructuren en verzekeringen
Pagina 3 van 318
, • Welke evolutie is er geweest in de Belgische staatsstructuren? (~staatshervormingen = 6)
✓ 1831 – 1970:
❖ België is ontstaan in 1831 en sindsdien zijn er verschuivingen geweest
❖ Eenheidsstaat → hiërarchische niveaus
In het begin was België een eenheidsstaat en later is het geëvolueerd naar
verschillende niveaus
✓ 1970 – 1990:
❖ Grondwetsherzieningen (1970; 1980; 1988)
Taalgebieden en Cultuurgemeenschappen
Gewesten
✓ 1993: Federale Staat (4)
❖ Nationaal – Gemeenschap – Gewest (Grondwet art. 1)
Meer en meer krijgen de kleinere niveaus meer bevoegdheden en dus ook
budgetten
✓ 2001-nu: verdere hervorming autonomie (5-6)
• Overzicht van de 6 staatshervormingen
✓ Er waren 6 staatshervormingen die geleid hebben tot wat het nu is
✓ KENNEN: weten dat er verschillende staatshervormingen waren en weten dat het van
eenheidsstaat naar kleinere niveaus ging die meer bevoegdheden krijgen
• België
✓ 3 gemeenschappen
❖ Gemeenschappelijk kenmerk: taal en cultuur
❖ Vlaamse Gemeenschap – Franstalige gemeenschap – Duitstalige gemeenschap
✓ 3 gewesten
❖ Zijn niet hetzelfde als de 3 gemeenschappen
❖ Gewesten zijn eerder economisch van aard
❖ Vlaams Gewest, Waals Gewest en Brussels Hoofdstedelijk gewest
✓ ➔ zeer complex op vlak van bevoegdheden (veel verschillende niveaus, verschillende
regeringen en verschillende ministers)
Pagina 4 van 318
