Sensatie en perceptie (gewaarwording en waarneming)
Prof. dr. G. Rossi
Verschil tussen gewaarwording (sensatie) en waarneming (perceptie)
Veel mensen zien aanvankelijk niets anders dan zwarte
vlekken. Pas na enige tijd komt de zinvolle waarneming of
perceptie van de dalmatiër.
Vanaf het moment dat een prikkel een zintuigelijke receptor
stimuleert spreken we van sensatie. Waarnemingsprocessen
of perceptie is nodig om een zinvolle voorstelling van de
wereld te maken op basis van de fragmentarische informatie
die onze hersenen bereikt via waarnemingen.
Sensatie –
Een vroeg stadium van perceptie waarin de neuronen van een receptor een stimulus omzetten in een
intern patroon van zenuwimpulsen (die doorgegeven worden aan de hersenen)
Perceptie –
Proces waarbij aan het patroon van sensorische zenuwimpulsen een gedetailleerde betekenis wordt
toegekend → organiseren, interpreteren en begrijpen van gewaarwording.
Scenario’s en waarneming
Kinderen gaan het niet herkennen omdat een koppel in intieme positie niet gekend is
voor hen. Ze gaan meestal zeggen dat ze 9 dolfijnen zien in de afbeelding. Wat voor jou
het meest gekende scenario is, bepaald wat jij ook ziet.
1. Kernvraag: Hoe verandert stimulatie in sensatie?
De hersenen nemen de wereld indirect waar omdat de zintuigen alle stimulatie omzetten in de taal
van het zenuwstelsel: neurale impulsen
1
,Om te weten of een stimulatie een sensatie gaat worden kijken we naar drie kenmerken: transductie,
sensorische adaptatie en drempels.
3.1.1) Transductie
Alle informatie die door de hersenen wordt opgevangen wordt in de vorm van neurale impulsen naar
de hersenen getransporteerd. Die neurale impulsen zijn de enige taal die de hersenen begrijpen.
Transductie –
Proces waarbij de ene vorm van energie wordt omgezet in een andere vorm – Specifiek: de omzetting
van stimulusinformatie (fysische energie) in een zenuwimpuls (neuraal bericht)
→ begint op het moment dat een sensorisch neuron een fysische stimulus opvangt
Receptoren –
Gespecialiseerde neuronen die worden geactiveerd door stimulatie en zorgen voor transductie
(omzetting) in een zenuwimpuls (elektrochemisch signaal)
Stimulatie wordt perceptie
Eerst worden lichtgolven van de vlinder door het oog verwerkt waarbij informatie over golflengte en
intensiteit van het licht wordt omgezet via de transductie in een neuraal signaal. Die neurale berichten
gaan naar de sensorische cortex van de hersenen en daar worden het sensaties van kleur, helderheid,
beweging, vorm… Het proces van perceptie zal die sensatie interpreteren door te koppelen aan
herinneringen, verwachtingen, emoties, motieven…
(Sensorische) zenuwbaan
Bundels neuronen die informatie van de zintuigen vervoeren naar de hersenen
2
, 3.1.2) Sensorische adaptatie
Sensorische adaptatie : Proces waardoor receptorcellen minder gevoelig worden als de stimulus een
bepaalde tijd op hetzelfde niveau blijft. → dat is om niet overspoeld te worden door de enorme
hoeveelheid binnenkomende informatie
Onze zintuigen hebben vooral graag nieuwe omstandigheden, naarmate de stimulus langer aanhoud
worden onze zintuigen steeds minder gevoelig. Stimuli die niet veranderen neigen naar de achtergrond
van ons bewustzijn te gaan.
3.1.3) Psychofysica: drempels (thresholds)
De tak binnen de psychologie die traditioneel de gevoeligheid van zintuigen ging bestuderen is de
psychofysica. Een eerste vraag binnen de psychofysica is hoe sterk een stimulus moet zijn opdat we
hem zouden waarnemen.
Absolute drempel : Hoeveelheid stimulatie die nodig is voordat de stimulus wordt opgemerkt
Voorbeelden absolute drempels (zwakste stimuli die we onder een bepaalde conditie opmerken):
▪ Zien: op een afstand van 50 km wordt tijdens een donkere, heldere nacht een kaarslicht gezien
▪ Gehoor: op een afstand van 6m wordt het getik van een uurwerk gehoord
Verschil of differentiële drempel
Kleinst mogelijke verandering (of fysiek verschil) in een stimulus waarbij het verschil kan worden
opgemerkt
(Synoniem: juist waarneembaar verschil – JWV; just noticeable difference – JND)
De grootte van het juist waarneembare verschil hangt proportioneel samen met de intensiteit van de
stimulus.
Wet van Weber
Het JWV staat in proportionele verhouding tot de intensiteit van de stimulus.
Het JWV is groot als de intensiteit van de stimulus groot is en klein als de intensiteit van de
stimulus klein is
Weberfractie voor bv. gewicht is 1/50 en voor licht 1/60
3
Prof. dr. G. Rossi
Verschil tussen gewaarwording (sensatie) en waarneming (perceptie)
Veel mensen zien aanvankelijk niets anders dan zwarte
vlekken. Pas na enige tijd komt de zinvolle waarneming of
perceptie van de dalmatiër.
Vanaf het moment dat een prikkel een zintuigelijke receptor
stimuleert spreken we van sensatie. Waarnemingsprocessen
of perceptie is nodig om een zinvolle voorstelling van de
wereld te maken op basis van de fragmentarische informatie
die onze hersenen bereikt via waarnemingen.
Sensatie –
Een vroeg stadium van perceptie waarin de neuronen van een receptor een stimulus omzetten in een
intern patroon van zenuwimpulsen (die doorgegeven worden aan de hersenen)
Perceptie –
Proces waarbij aan het patroon van sensorische zenuwimpulsen een gedetailleerde betekenis wordt
toegekend → organiseren, interpreteren en begrijpen van gewaarwording.
Scenario’s en waarneming
Kinderen gaan het niet herkennen omdat een koppel in intieme positie niet gekend is
voor hen. Ze gaan meestal zeggen dat ze 9 dolfijnen zien in de afbeelding. Wat voor jou
het meest gekende scenario is, bepaald wat jij ook ziet.
1. Kernvraag: Hoe verandert stimulatie in sensatie?
De hersenen nemen de wereld indirect waar omdat de zintuigen alle stimulatie omzetten in de taal
van het zenuwstelsel: neurale impulsen
1
,Om te weten of een stimulatie een sensatie gaat worden kijken we naar drie kenmerken: transductie,
sensorische adaptatie en drempels.
3.1.1) Transductie
Alle informatie die door de hersenen wordt opgevangen wordt in de vorm van neurale impulsen naar
de hersenen getransporteerd. Die neurale impulsen zijn de enige taal die de hersenen begrijpen.
Transductie –
Proces waarbij de ene vorm van energie wordt omgezet in een andere vorm – Specifiek: de omzetting
van stimulusinformatie (fysische energie) in een zenuwimpuls (neuraal bericht)
→ begint op het moment dat een sensorisch neuron een fysische stimulus opvangt
Receptoren –
Gespecialiseerde neuronen die worden geactiveerd door stimulatie en zorgen voor transductie
(omzetting) in een zenuwimpuls (elektrochemisch signaal)
Stimulatie wordt perceptie
Eerst worden lichtgolven van de vlinder door het oog verwerkt waarbij informatie over golflengte en
intensiteit van het licht wordt omgezet via de transductie in een neuraal signaal. Die neurale berichten
gaan naar de sensorische cortex van de hersenen en daar worden het sensaties van kleur, helderheid,
beweging, vorm… Het proces van perceptie zal die sensatie interpreteren door te koppelen aan
herinneringen, verwachtingen, emoties, motieven…
(Sensorische) zenuwbaan
Bundels neuronen die informatie van de zintuigen vervoeren naar de hersenen
2
, 3.1.2) Sensorische adaptatie
Sensorische adaptatie : Proces waardoor receptorcellen minder gevoelig worden als de stimulus een
bepaalde tijd op hetzelfde niveau blijft. → dat is om niet overspoeld te worden door de enorme
hoeveelheid binnenkomende informatie
Onze zintuigen hebben vooral graag nieuwe omstandigheden, naarmate de stimulus langer aanhoud
worden onze zintuigen steeds minder gevoelig. Stimuli die niet veranderen neigen naar de achtergrond
van ons bewustzijn te gaan.
3.1.3) Psychofysica: drempels (thresholds)
De tak binnen de psychologie die traditioneel de gevoeligheid van zintuigen ging bestuderen is de
psychofysica. Een eerste vraag binnen de psychofysica is hoe sterk een stimulus moet zijn opdat we
hem zouden waarnemen.
Absolute drempel : Hoeveelheid stimulatie die nodig is voordat de stimulus wordt opgemerkt
Voorbeelden absolute drempels (zwakste stimuli die we onder een bepaalde conditie opmerken):
▪ Zien: op een afstand van 50 km wordt tijdens een donkere, heldere nacht een kaarslicht gezien
▪ Gehoor: op een afstand van 6m wordt het getik van een uurwerk gehoord
Verschil of differentiële drempel
Kleinst mogelijke verandering (of fysiek verschil) in een stimulus waarbij het verschil kan worden
opgemerkt
(Synoniem: juist waarneembaar verschil – JWV; just noticeable difference – JND)
De grootte van het juist waarneembare verschil hangt proportioneel samen met de intensiteit van de
stimulus.
Wet van Weber
Het JWV staat in proportionele verhouding tot de intensiteit van de stimulus.
Het JWV is groot als de intensiteit van de stimulus groot is en klein als de intensiteit van de
stimulus klein is
Weberfractie voor bv. gewicht is 1/50 en voor licht 1/60
3
