Gedragsverandering vanuit een
gezondheidspsychologisch
perspectief
1. INLEIDING GEZONDHEIDSPSYCHOLOGIE
1.1. GEZONDHEID
Def. Volgens WHO 1948 – health is a state of complete physical, mental and social well-being and not
merely the absence of disease or infrmityy
Ziekte en gezondheid kunnen gezien worden als 2 uitersten, hier zijn fysieke, psychische en sociale
factoren belangrijke onderdelen van gezondheidy
Biopsychosociaal model van ziekte en gezondheidy
Er kwam ook veel kritek op de defnite van WHO:
- Het woord “toestand” geef aan dat gezondheid
onveranderlijk, statsch, onbeweeglijk isy Maar dit is niet zo
gezondheid is een dynamisch gegeveny
- Streven naar een volledig welbevinden is te idealistschy Je
kan nooit een staat van volledig welbevinden bekomeny
Tenzij deze kortstondig isy
- Welbevinden is subjectef, afankelijk van de waarden en
normen van de persoon, zijn situate en zijn omgevingy
- Daarnaast is deze defnite gebaseerd op acute ziektes terwijl er steeds meer chronische
aandoeningen voorkomeny
- Er wordt geen rekening gehouden met de menselijke kracht om te leren omgaan met
veranderingen in het leveny
gezondheid = subjectef en fexibely
Def. Volgens Huber et al – het dynamische vermogen van mensen om zich aan te passen en zelf regie
te voeren over hun welbevindeny
Hier worden de 3 componenten van ziekte en gezondheid nog steeds gebruikt, fysiek, mentaal en
sociale gezondheidy Daarnaast worden ziektes of aandoeningen niet meer als vertrekpunt gezieny In
plaats daarvan zien we nu functoneren, partcipate en veerkracht en eigen regie als centraal punty
Belangrijk is dat gezondheid voor een deel persoonlijk beleef wordt maar dit wordt ook deels
bepaald door de omgeving, opvoeding en cultuury
1.2. PREVENTIE, GEZONDHEIDSVOORLICHTING,
GEZONDHEIDSBEVORDERING EN GEDRAGSVERANDERING
Gezondheidsbescherming – omvat maatregelen die systematsch en routnematg worden genomen
om schade aan de gezondheid te voorkomen (vby kwaliteit en veiligheid
1
Gedragsverandering vanuit gezondheidspsychologisch perspectef
, van voeding controleren) deze zijn vaak technische voorschrifen die
opgelegd worden vanuit Europees of Federaal niveauy
Prevente – prevente van een bepaalde aandoening is vaak een mix van maatregelen op het vlak van
gezondheidsbescherming, - bevordering en ziektepreventey Het vastleggen van zo’n
optmale mix is een van de belangrijkste uitdagingen voor het gezondheidsbeleidy
1.2.1.Preventie
Prevente (voorkomen):
Vroegere def. – voorkomen van ziekte of het voorkomen van erger worden bij al zieke menseny
Het doel is dus om de voorwaarden van gezondheid te optmaliseren en factoren die ongunstg
werken op gezondheid minimalisereny
Pas recent kwam daar bij dat men via prevente de kwaliteit van leven ook wil bevordereny Als men
toch ziek wordt probeert men via prevente de gevolgen hiervan te minimalisereny
Verschillende vormen of aangrijpingspunten:
- Positeve gezondheid: het optmaliseren van de reeds gunstge gezondheidstoestand, om zo de
gezondheid in stand te houdeny
- Primaire preventee universele prevente: is gericht op de gezondheid van de algemene bevolking
of een deel ervany Heef als doel gezondheidsproblemen, ziektes of aandoeningen te
voorkomeny Hier is de voorwaarde dat ze zullen moeten weten wat aan de oorzaak ligt van een
aandoening of ziektey Primaire prevente kan zowel individueel zijn als betrekking hebben op de
omgeving van de mensy
1
Omgevingsgerichte intervente zou nudging 1 moeten zijny (vby sociale Een vriendelijk
omgeving op school moedigt aan om gezonder te eten) duwtje in de goede
richtng van een
- Secundaire prevente of vroegtjdige opsporing – selecteve en geïndiceerde gezonde levensstjly
prevente, men onderzoekt de risicofactoren en symptomen zodat een ziekte
of aandoening vroegtjdig behandeld kan worden en zo de gezondheidsproblemen kunnen
ingeperkt wordeny
Wanneer men vroegtjdig kan starten met actviteiten die de gezondheidssituate verbeteren is
er een betere prognose voor de verbeteren en voor het vermijden van complicatesy
Secundaire prevente richt zich vooral op een deel van de bevolking die een verhoogd risico
heef op een bepaalde aandoeningy (vby borstkankeronderzoek)
- Tertaire preventee zorggerelateerde prevente: het doel is hier om bij een reeds bestaande
ziekte of aandoening de gezondheidssituate te optmalisereny Dit vind plaats na de
diagnosestellingy Men probeert de gevolgen en de complicates van de ziekte onder controle te
krijgen en terugkomen te voorkomeny Ze willen de kwaliteit van het leven optmalisereny
Het heef dus weinig te maken met het voorkomen van de ziekte maar wil vooral een helpende
hand bieden om een bepaalde mate van welbevinden terug te vindeny
we kunnen al deze vormen van prevente wel onderscheiden maar niet gescheiden houdeny De
combinate van preventeve actviteiten, geef de beste resultateny 1 ding hebben ze allemaal
2
Gedragsverandering vanuit gezondheidspsychologisch perspectef
, gemeenschappelijk, als ze willen slagen dan moet de cliënt betrokken worden bij de prevente anders
is de prevente vaak gedoemd te mislukkeny
Naast vormen heb je ook nog niveaus van prevente:
- Individuele prevente: de individuele patënt is de invalshoek van de prevente, de hulpvrager
met een verhoogd risico maakt gebruik van de gezondheidszorg om het risico te voorkomen,
beperken of de gezondheidsschade als gevolg van he risico re beperken en te behandeleny
Hiervoor moet de burger zelf betaleny (vby preventef tandartsbezoek)
- Collecteve prevente: een groep mensen is nu de invalshoek van preventey We spreken van een
gezondheidsrisico met een gemeenschappelijk karakter waarvoor gezondheidszorg wordt
gegeven aan groepen of aan de gehele bevolkingy Men wil de risicofactor opzoeken zodat het
leiden tot ziekte of aandoening verlaagt wordty Hier betaalt de burger niet rechtstreeks voor
maar via belastnghefngy
Nadeel - mensen zijn vaak weinig gemotveerd om deel te nemen omdat de kans tot ziekte erg
klein isy
1.2.2.Gezondheidsbevordering
Noemde oorspronkelijk gezondheidsvoorlichtng en -opvoeding, GVOy
Def. Volgens WHO – het proces waardoor individuen en gemeenschappen in staat worden gesteld
om meer controle te verwerven over de determinanten van hun gezondheid
en om deze zo te verbetereny
Doel: de gezondheid te verbeteren of in stand te houden en dus ziekte te voorkomeny Enerzijds wil
………ymen dit doen door zich te richten op de leefstjl van het individu, anderzijds door het
………yvoorlichten van groepeny
Men richt zich ook tot de fysieke en sociale omgeving door vby een rookverbod in te voeren op
publieke plaatseny
Dit is het verschil tussen gezondheidsbevordering en gezondheidsvoorlichtng, bij bevordering
richten ze zich niet enkel op het individu maar ook op de omgevingy
Hier is het verschil heel duidelijk maar het verschil tussen gezondheidsbevordering en
ziekteprevente ligt iets lastger:
- Ziekteprevente of medische prevente: maatregelen die specifek zijn om een bepaalde ziekte of
gezondheidsprobleem te voorkomeny (vby vaccinates)
- Gezondheidsbevordering: vertrekt niet van een bedreiging voor de gezondheid zoals
risicofactoren maar vertrekt net uit een in principe gezonde bevolking en biedt ze de
mogelijkheid om de eigen gezondheid nog te verbetereny Vergroot de capaciteit van individuen
om zelf voor hun gezondheid te zorgen en wordt de omgeving zo ingericht dat de gezonde keuze
ook voor de hand ligty
3
Gedragsverandering vanuit gezondheidspsychologisch perspectef
gezondheidspsychologisch
perspectief
1. INLEIDING GEZONDHEIDSPSYCHOLOGIE
1.1. GEZONDHEID
Def. Volgens WHO 1948 – health is a state of complete physical, mental and social well-being and not
merely the absence of disease or infrmityy
Ziekte en gezondheid kunnen gezien worden als 2 uitersten, hier zijn fysieke, psychische en sociale
factoren belangrijke onderdelen van gezondheidy
Biopsychosociaal model van ziekte en gezondheidy
Er kwam ook veel kritek op de defnite van WHO:
- Het woord “toestand” geef aan dat gezondheid
onveranderlijk, statsch, onbeweeglijk isy Maar dit is niet zo
gezondheid is een dynamisch gegeveny
- Streven naar een volledig welbevinden is te idealistschy Je
kan nooit een staat van volledig welbevinden bekomeny
Tenzij deze kortstondig isy
- Welbevinden is subjectef, afankelijk van de waarden en
normen van de persoon, zijn situate en zijn omgevingy
- Daarnaast is deze defnite gebaseerd op acute ziektes terwijl er steeds meer chronische
aandoeningen voorkomeny
- Er wordt geen rekening gehouden met de menselijke kracht om te leren omgaan met
veranderingen in het leveny
gezondheid = subjectef en fexibely
Def. Volgens Huber et al – het dynamische vermogen van mensen om zich aan te passen en zelf regie
te voeren over hun welbevindeny
Hier worden de 3 componenten van ziekte en gezondheid nog steeds gebruikt, fysiek, mentaal en
sociale gezondheidy Daarnaast worden ziektes of aandoeningen niet meer als vertrekpunt gezieny In
plaats daarvan zien we nu functoneren, partcipate en veerkracht en eigen regie als centraal punty
Belangrijk is dat gezondheid voor een deel persoonlijk beleef wordt maar dit wordt ook deels
bepaald door de omgeving, opvoeding en cultuury
1.2. PREVENTIE, GEZONDHEIDSVOORLICHTING,
GEZONDHEIDSBEVORDERING EN GEDRAGSVERANDERING
Gezondheidsbescherming – omvat maatregelen die systematsch en routnematg worden genomen
om schade aan de gezondheid te voorkomen (vby kwaliteit en veiligheid
1
Gedragsverandering vanuit gezondheidspsychologisch perspectef
, van voeding controleren) deze zijn vaak technische voorschrifen die
opgelegd worden vanuit Europees of Federaal niveauy
Prevente – prevente van een bepaalde aandoening is vaak een mix van maatregelen op het vlak van
gezondheidsbescherming, - bevordering en ziektepreventey Het vastleggen van zo’n
optmale mix is een van de belangrijkste uitdagingen voor het gezondheidsbeleidy
1.2.1.Preventie
Prevente (voorkomen):
Vroegere def. – voorkomen van ziekte of het voorkomen van erger worden bij al zieke menseny
Het doel is dus om de voorwaarden van gezondheid te optmaliseren en factoren die ongunstg
werken op gezondheid minimalisereny
Pas recent kwam daar bij dat men via prevente de kwaliteit van leven ook wil bevordereny Als men
toch ziek wordt probeert men via prevente de gevolgen hiervan te minimalisereny
Verschillende vormen of aangrijpingspunten:
- Positeve gezondheid: het optmaliseren van de reeds gunstge gezondheidstoestand, om zo de
gezondheid in stand te houdeny
- Primaire preventee universele prevente: is gericht op de gezondheid van de algemene bevolking
of een deel ervany Heef als doel gezondheidsproblemen, ziektes of aandoeningen te
voorkomeny Hier is de voorwaarde dat ze zullen moeten weten wat aan de oorzaak ligt van een
aandoening of ziektey Primaire prevente kan zowel individueel zijn als betrekking hebben op de
omgeving van de mensy
1
Omgevingsgerichte intervente zou nudging 1 moeten zijny (vby sociale Een vriendelijk
omgeving op school moedigt aan om gezonder te eten) duwtje in de goede
richtng van een
- Secundaire prevente of vroegtjdige opsporing – selecteve en geïndiceerde gezonde levensstjly
prevente, men onderzoekt de risicofactoren en symptomen zodat een ziekte
of aandoening vroegtjdig behandeld kan worden en zo de gezondheidsproblemen kunnen
ingeperkt wordeny
Wanneer men vroegtjdig kan starten met actviteiten die de gezondheidssituate verbeteren is
er een betere prognose voor de verbeteren en voor het vermijden van complicatesy
Secundaire prevente richt zich vooral op een deel van de bevolking die een verhoogd risico
heef op een bepaalde aandoeningy (vby borstkankeronderzoek)
- Tertaire preventee zorggerelateerde prevente: het doel is hier om bij een reeds bestaande
ziekte of aandoening de gezondheidssituate te optmalisereny Dit vind plaats na de
diagnosestellingy Men probeert de gevolgen en de complicates van de ziekte onder controle te
krijgen en terugkomen te voorkomeny Ze willen de kwaliteit van het leven optmalisereny
Het heef dus weinig te maken met het voorkomen van de ziekte maar wil vooral een helpende
hand bieden om een bepaalde mate van welbevinden terug te vindeny
we kunnen al deze vormen van prevente wel onderscheiden maar niet gescheiden houdeny De
combinate van preventeve actviteiten, geef de beste resultateny 1 ding hebben ze allemaal
2
Gedragsverandering vanuit gezondheidspsychologisch perspectef
, gemeenschappelijk, als ze willen slagen dan moet de cliënt betrokken worden bij de prevente anders
is de prevente vaak gedoemd te mislukkeny
Naast vormen heb je ook nog niveaus van prevente:
- Individuele prevente: de individuele patënt is de invalshoek van de prevente, de hulpvrager
met een verhoogd risico maakt gebruik van de gezondheidszorg om het risico te voorkomen,
beperken of de gezondheidsschade als gevolg van he risico re beperken en te behandeleny
Hiervoor moet de burger zelf betaleny (vby preventef tandartsbezoek)
- Collecteve prevente: een groep mensen is nu de invalshoek van preventey We spreken van een
gezondheidsrisico met een gemeenschappelijk karakter waarvoor gezondheidszorg wordt
gegeven aan groepen of aan de gehele bevolkingy Men wil de risicofactor opzoeken zodat het
leiden tot ziekte of aandoening verlaagt wordty Hier betaalt de burger niet rechtstreeks voor
maar via belastnghefngy
Nadeel - mensen zijn vaak weinig gemotveerd om deel te nemen omdat de kans tot ziekte erg
klein isy
1.2.2.Gezondheidsbevordering
Noemde oorspronkelijk gezondheidsvoorlichtng en -opvoeding, GVOy
Def. Volgens WHO – het proces waardoor individuen en gemeenschappen in staat worden gesteld
om meer controle te verwerven over de determinanten van hun gezondheid
en om deze zo te verbetereny
Doel: de gezondheid te verbeteren of in stand te houden en dus ziekte te voorkomeny Enerzijds wil
………ymen dit doen door zich te richten op de leefstjl van het individu, anderzijds door het
………yvoorlichten van groepeny
Men richt zich ook tot de fysieke en sociale omgeving door vby een rookverbod in te voeren op
publieke plaatseny
Dit is het verschil tussen gezondheidsbevordering en gezondheidsvoorlichtng, bij bevordering
richten ze zich niet enkel op het individu maar ook op de omgevingy
Hier is het verschil heel duidelijk maar het verschil tussen gezondheidsbevordering en
ziekteprevente ligt iets lastger:
- Ziekteprevente of medische prevente: maatregelen die specifek zijn om een bepaalde ziekte of
gezondheidsprobleem te voorkomeny (vby vaccinates)
- Gezondheidsbevordering: vertrekt niet van een bedreiging voor de gezondheid zoals
risicofactoren maar vertrekt net uit een in principe gezonde bevolking en biedt ze de
mogelijkheid om de eigen gezondheid nog te verbetereny Vergroot de capaciteit van individuen
om zelf voor hun gezondheid te zorgen en wordt de omgeving zo ingericht dat de gezonde keuze
ook voor de hand ligty
3
Gedragsverandering vanuit gezondheidspsychologisch perspectef
