RENAISSANCE
De beelden van de Vlaamse Primitieven belanden ook in het Zuiden van Europa, in het begin van de 15 de eeuw.
Rond deze tijd waren Robert Campin en Jan van Eyck in het noorden werkzaam. De belangrijkste culturele
ontwikkeling begon namelijk, de Renaissance. Het verschil tussen de Renaissance en de middeleeuwen zit vol
continuïteiten en discontinuïteiten, er zijn geleidelijk aan meer verschillen. De Renaissance artiesten en denkers
van de 15de eeuw zien zichzelf als getuigen van een andere periode, een tijdperk dat anders is dan het nabije
verleden. De Renaissance kent een periodisering van c. 1400-1540, ook buiten Italië, en kent indrukwekkende
culturele ontwikkelingen. We spreken ook wel van het “vroegmoderne tijdperk”.
Er wordt gezocht naar manier om hun cultuur te verbeteren door het bestuderen, het begrijpen en het
assimileren van sommige aspecten van de antieke cultuur. Rinascita is een ander woord voor Renaissance.
Giorgio Vasari, een Italiaanse kunstenaar en historicus uit de periode van de renaissance (1511-1574), gebruikte
deze notie in zijn werk "Le vite de più eccellenti pittori, scultori, e architettori" (1550). Vasari beschreef hierin het
idee van een wedergeboorte van de kunsten en cultuur, waarbij kunstenaars en intellectuelen zich lieten
inspireren door de klassieke oudheid.
De term "renaissance" werd later in de moderniteit verder ontwikkeld en uitgebreid door figuren als Jean
Michelet in 1858 en Jakob Burckhardt in zijn werk "Die Kultur der Renaissance in Italien" (1860). Deze geleerden
benadrukten de bredere culturele, sociale en intellectuele vernieuwingen die plaatsvonden in Europa tijdens de
renaissance.
In essentie verwijst de term "renaissance" naar een periode van heropleving en vernieuwing op het gebied van
kunst, architectuur, literatuur, wetenschap en filosofie. Het vertegenwoordigt een breuk met de middeleeuwse
tradities en een terugkeer naar de waarden en esthetiek van de klassieke oudheid.
Belangrijke figuren in dit verhaal
Francesco Petrarca (1304-1374), grondlegger van het humanisme, bestudeerde Griekse en
Romeinse teksten voor retoriek en moraal. Zijn focus op menselijke studies, in tegenstelling tot
theologische nadruk in de middeleeuwen, markeerde een Renaissanceverschuiving. Het
humanisme, beïnvloed door Petrarca, benadrukte kennis als instrument voor cultureel en
politiek leven, vorming van maatschappelijke actoren, en persoonlijke verrijking, wat een
keerpunt in de intellectuele geschiedenis betekende en de basis legde voor de Renaissance-
vernieuwingen.
Dante Alighieri (1265-1321) uit Italië, beroemd om "La Divina Commedia," (1307
- 1321) leidt de lezer door Inferno, Purgatorio en Paradiso. Hij wordt vergezeld
door Vergilius in de hel en geleid door Beatrice in de hemel. Het gebruik van een
heidense Romeinse dichter als gids en schrijven in de volkstaal waren
revolutionair en maakten zijn werk toegankelijk. Beatrice symboliseert meer dan
romantiek; ze staat voor Dante's zoektocht naar goddelijke wijsheid. Zijn werk,
beïnvloed door dolce stil nuovo, behandelt menselijke gevoelens in de context van
het heelal en legde de basis voor de moderne Italiaanse taal.
Niccolo Machiavelli (1469-1527)’s "De Vorst" (Il Principe),
geschreven tussen 1513 en 1515, is een invloedrijk politiek geschrift dat de nadruk legt
op de macht van de wil als een edele deugd voor politiek leiderschap. In tegenstelling
tot traditionele morele benaderingen benadrukt Machiavelli de noodzaak voor
vastberadenheid en kracht om politieke doelen te bereiken en macht te behouden. Hij
pleit voor flexibiliteit in morele overwegingen en rechtvaardiging van middelen op basis
van politieke doelen. Hoewel vaak geïnterpreteerd als een handleiding voor
machtsuitoefening, erkennen sommigen dat Machiavelli ook de vrije ontplooiing van
menselijke mogelijkheden benadrukt, met het belang van effectieve heerschappij voor
sociale orde en vooruitgang.
, Baldassare Castiglione (1478-1529) bekend van "Il Libro del Cortegiano" (Het Boek van
de Hoveling), schetste het ideaal van een hoveling als een uomo universale, iemand
met brede kwaliteiten in krijgskunst, kennis van kunsten en sociale vaardigheden. Het
boek diende als gids voor culturele verfijning en sociaal gedrag, en Castiglione's ideeën
vormden de basis voor begrip van competentie in de Renaissance.
Gerardus Mercator (1512-1594), Vlaming, was een invloedrijke Vlaamse cartograaf en
geograaf uit de Renaissance. Zijn naam is onlosmakelijk verbonden met de Mercator-
projectie, een kaartprojectie die de navigatie op zee vergemakkelijkte. Mercator stond
bekend om zijn innovatieve bijdragen aan de cartografie, waaronder de ontwikkeling van
een globepaar en het creëren van gedetailleerde kaarten. Zijn meest bekende werk is de
"Atlas," een verzameling van kaarten die niet alleen de aarde, maar ook het heelal
omvatten. Mercator's bijdragen hebben een blijvende impact gehad op de manier waarop
we kaarten begrijpen en gebruiken, en zijn werk heeft de basis gelegd voor de moderne
cartografie.
Desiderius Erasmus (1466-1536), bekend om "Lof der Zotheid" (1511), uitte ironie over
menselijke kortzichtigheid en belangen. Zijn uitspraak "Voor alles moet de mens zich naar
de bronnen zelf haasten, d.w.z. naar de Grieken en de antieken" benadrukte het belang
van teruggaan naar de klassieke bronnen.
Historisch perspectief en politieke omwentelingen
De uitvinding van de drukpers door Johannes Gutenberg rond 1450 markeerde een keerpunt in de geschiedenis
van ideeëncirculatie. Met de mogelijkheid tot massaproductie van boeken werden ideeën wijdverspreid,
waardoor de toegang tot kennis toenam en het intellectuele landschap transformeerde.
Kennis over de oudheid werd makkelijker verspreid. Kunstenaars en architecten begonnen niet alleen de werken
uit de oudheid na te bootsen, maar zochten ook inzicht in de artistieke principes en motieven. Dit leidde tot een
dieper begrip en interpretatie van de klassieke erfenis.
Het statuut van de kunstenaar onderging een verschuiving, beïnvloed door denkers zoals Petrarca, die
kunstenaars beschreef als "magnus poeta et historicus." Michelangelo belichaamde dit nieuwe statuut, waar
intellectuele vorming net zo belangrijk was als vakmanschap. Dit gold vooral in de architectuur, waar het ontwerp
nu net zoveel aandacht kreeg als de uitvoering.
In het politieke landschap ontsproten rivaliserende regio's zoals Napels, Rome, Venetië, Firenze en Genoa. De
republieken identificeerden zich met de Romeinse republiek, zoals beschreven door Leonardo Bruni, die Firenze
vergeleek met het Athene van de 5e eeuw VC. Ondanks economische, culturele en militaire rivaliteit werd er een
verzoening bereikt met het christelijk geloof.
De opkomst van handelssteden, met een politieke klasse bestaande uit vertegenwoordigers van gilden en
kooplieden, bracht niet alleen macht maar ook een visie met zich mee. Er werd geïnvesteerd in de publieke
ruimte, waar rijkdom, publieke werken en zichtbaarheid samenkwamen.
Firenze, als de rijkste handelsrepubliek, bloeide op onder leiders zoals De Medici, Pitti, Rucellai en Strozzi. De
relaties tussen deze politieke figuren en kunstenaars, schrijvers en filosofen bloeiden, waardoor een vruchtbare
voedingsbodem ontstond voor intellectuele en artistieke innovatie in deze bruisende renaissancestad
De beelden van de Vlaamse Primitieven belanden ook in het Zuiden van Europa, in het begin van de 15 de eeuw.
Rond deze tijd waren Robert Campin en Jan van Eyck in het noorden werkzaam. De belangrijkste culturele
ontwikkeling begon namelijk, de Renaissance. Het verschil tussen de Renaissance en de middeleeuwen zit vol
continuïteiten en discontinuïteiten, er zijn geleidelijk aan meer verschillen. De Renaissance artiesten en denkers
van de 15de eeuw zien zichzelf als getuigen van een andere periode, een tijdperk dat anders is dan het nabije
verleden. De Renaissance kent een periodisering van c. 1400-1540, ook buiten Italië, en kent indrukwekkende
culturele ontwikkelingen. We spreken ook wel van het “vroegmoderne tijdperk”.
Er wordt gezocht naar manier om hun cultuur te verbeteren door het bestuderen, het begrijpen en het
assimileren van sommige aspecten van de antieke cultuur. Rinascita is een ander woord voor Renaissance.
Giorgio Vasari, een Italiaanse kunstenaar en historicus uit de periode van de renaissance (1511-1574), gebruikte
deze notie in zijn werk "Le vite de più eccellenti pittori, scultori, e architettori" (1550). Vasari beschreef hierin het
idee van een wedergeboorte van de kunsten en cultuur, waarbij kunstenaars en intellectuelen zich lieten
inspireren door de klassieke oudheid.
De term "renaissance" werd later in de moderniteit verder ontwikkeld en uitgebreid door figuren als Jean
Michelet in 1858 en Jakob Burckhardt in zijn werk "Die Kultur der Renaissance in Italien" (1860). Deze geleerden
benadrukten de bredere culturele, sociale en intellectuele vernieuwingen die plaatsvonden in Europa tijdens de
renaissance.
In essentie verwijst de term "renaissance" naar een periode van heropleving en vernieuwing op het gebied van
kunst, architectuur, literatuur, wetenschap en filosofie. Het vertegenwoordigt een breuk met de middeleeuwse
tradities en een terugkeer naar de waarden en esthetiek van de klassieke oudheid.
Belangrijke figuren in dit verhaal
Francesco Petrarca (1304-1374), grondlegger van het humanisme, bestudeerde Griekse en
Romeinse teksten voor retoriek en moraal. Zijn focus op menselijke studies, in tegenstelling tot
theologische nadruk in de middeleeuwen, markeerde een Renaissanceverschuiving. Het
humanisme, beïnvloed door Petrarca, benadrukte kennis als instrument voor cultureel en
politiek leven, vorming van maatschappelijke actoren, en persoonlijke verrijking, wat een
keerpunt in de intellectuele geschiedenis betekende en de basis legde voor de Renaissance-
vernieuwingen.
Dante Alighieri (1265-1321) uit Italië, beroemd om "La Divina Commedia," (1307
- 1321) leidt de lezer door Inferno, Purgatorio en Paradiso. Hij wordt vergezeld
door Vergilius in de hel en geleid door Beatrice in de hemel. Het gebruik van een
heidense Romeinse dichter als gids en schrijven in de volkstaal waren
revolutionair en maakten zijn werk toegankelijk. Beatrice symboliseert meer dan
romantiek; ze staat voor Dante's zoektocht naar goddelijke wijsheid. Zijn werk,
beïnvloed door dolce stil nuovo, behandelt menselijke gevoelens in de context van
het heelal en legde de basis voor de moderne Italiaanse taal.
Niccolo Machiavelli (1469-1527)’s "De Vorst" (Il Principe),
geschreven tussen 1513 en 1515, is een invloedrijk politiek geschrift dat de nadruk legt
op de macht van de wil als een edele deugd voor politiek leiderschap. In tegenstelling
tot traditionele morele benaderingen benadrukt Machiavelli de noodzaak voor
vastberadenheid en kracht om politieke doelen te bereiken en macht te behouden. Hij
pleit voor flexibiliteit in morele overwegingen en rechtvaardiging van middelen op basis
van politieke doelen. Hoewel vaak geïnterpreteerd als een handleiding voor
machtsuitoefening, erkennen sommigen dat Machiavelli ook de vrije ontplooiing van
menselijke mogelijkheden benadrukt, met het belang van effectieve heerschappij voor
sociale orde en vooruitgang.
, Baldassare Castiglione (1478-1529) bekend van "Il Libro del Cortegiano" (Het Boek van
de Hoveling), schetste het ideaal van een hoveling als een uomo universale, iemand
met brede kwaliteiten in krijgskunst, kennis van kunsten en sociale vaardigheden. Het
boek diende als gids voor culturele verfijning en sociaal gedrag, en Castiglione's ideeën
vormden de basis voor begrip van competentie in de Renaissance.
Gerardus Mercator (1512-1594), Vlaming, was een invloedrijke Vlaamse cartograaf en
geograaf uit de Renaissance. Zijn naam is onlosmakelijk verbonden met de Mercator-
projectie, een kaartprojectie die de navigatie op zee vergemakkelijkte. Mercator stond
bekend om zijn innovatieve bijdragen aan de cartografie, waaronder de ontwikkeling van
een globepaar en het creëren van gedetailleerde kaarten. Zijn meest bekende werk is de
"Atlas," een verzameling van kaarten die niet alleen de aarde, maar ook het heelal
omvatten. Mercator's bijdragen hebben een blijvende impact gehad op de manier waarop
we kaarten begrijpen en gebruiken, en zijn werk heeft de basis gelegd voor de moderne
cartografie.
Desiderius Erasmus (1466-1536), bekend om "Lof der Zotheid" (1511), uitte ironie over
menselijke kortzichtigheid en belangen. Zijn uitspraak "Voor alles moet de mens zich naar
de bronnen zelf haasten, d.w.z. naar de Grieken en de antieken" benadrukte het belang
van teruggaan naar de klassieke bronnen.
Historisch perspectief en politieke omwentelingen
De uitvinding van de drukpers door Johannes Gutenberg rond 1450 markeerde een keerpunt in de geschiedenis
van ideeëncirculatie. Met de mogelijkheid tot massaproductie van boeken werden ideeën wijdverspreid,
waardoor de toegang tot kennis toenam en het intellectuele landschap transformeerde.
Kennis over de oudheid werd makkelijker verspreid. Kunstenaars en architecten begonnen niet alleen de werken
uit de oudheid na te bootsen, maar zochten ook inzicht in de artistieke principes en motieven. Dit leidde tot een
dieper begrip en interpretatie van de klassieke erfenis.
Het statuut van de kunstenaar onderging een verschuiving, beïnvloed door denkers zoals Petrarca, die
kunstenaars beschreef als "magnus poeta et historicus." Michelangelo belichaamde dit nieuwe statuut, waar
intellectuele vorming net zo belangrijk was als vakmanschap. Dit gold vooral in de architectuur, waar het ontwerp
nu net zoveel aandacht kreeg als de uitvoering.
In het politieke landschap ontsproten rivaliserende regio's zoals Napels, Rome, Venetië, Firenze en Genoa. De
republieken identificeerden zich met de Romeinse republiek, zoals beschreven door Leonardo Bruni, die Firenze
vergeleek met het Athene van de 5e eeuw VC. Ondanks economische, culturele en militaire rivaliteit werd er een
verzoening bereikt met het christelijk geloof.
De opkomst van handelssteden, met een politieke klasse bestaande uit vertegenwoordigers van gilden en
kooplieden, bracht niet alleen macht maar ook een visie met zich mee. Er werd geïnvesteerd in de publieke
ruimte, waar rijkdom, publieke werken en zichtbaarheid samenkwamen.
Firenze, als de rijkste handelsrepubliek, bloeide op onder leiders zoals De Medici, Pitti, Rucellai en Strozzi. De
relaties tussen deze politieke figuren en kunstenaars, schrijvers en filosofen bloeiden, waardoor een vruchtbare
voedingsbodem ontstond voor intellectuele en artistieke innovatie in deze bruisende renaissancestad
