Samenvatting. De leraar als
ontwerper
Inhoudsopgave
H1. Didactisch handelen in een krachtige leeromgeving..................................................................................4
1. Terminologie.....................................................................................................................................................4
1.1. Wat is didactiek?.......................................................................................................................................4
1.2. Wat is onderwijzen?..................................................................................................................................4
1.3. Wat is didactisch handelen?.....................................................................................................................4
2. Het didactisch model........................................................................................................................................5
2.1. Wat is een didactisch model?...................................................................................................................5
2.2. Het didactisch model van Van Gelder.......................................................................................................5
2.3. Componenten van het didactisch model..................................................................................................5
2.4. Functies van een didactisch model...........................................................................................................7
2.5. De lesvoorbereiding: spiegel van het didactisch model...........................................................................7
3. Oefeningen.......................................................................................................................................................7
3.1. Welke component van het didactisch model komt ter sprake in elk van deze uitspraken?.....................7
3.2. Welke component van het didactisch model komt ter sprake in elk van deze uitspraken?.....................7
3.3. Relatie tussen de componenten van het didactisch model aanduiden....................................................8
4. Leerpad.............................................................................................................................................................8
4.1. Terminoloie didactiek...............................................................................................................................8
4.2. Het didactisch model................................................................................................................................8
H2. De Beginsituatie..................................................................................................................................... 12
1. Definitie..........................................................................................................................................................12
2. De beïnvloedingsfactoren...............................................................................................................................12
2.1. De klasgroep...........................................................................................................................................12
2.2. De leerling...............................................................................................................................................13
2.3. De leerkracht...........................................................................................................................................13
2.4. De situationele factoren/ mogelijkheden...............................................................................................14
2.5. De externe factoren................................................................................................................................14
3. Het onderscheid tussen pedagogische en didactische beginsituatie.............................................................15
3.1. De pedagogische beginsituatie...............................................................................................................15
3.2. De didactische beginsituatie...................................................................................................................15
4. Samenvatting.................................................................................................................................................16
5. Oefeningen.....................................................................................................................................................17
5.1. Plaats onderstaande items in één van de vier onderstaande beïnvloedingsfactoren (klasgroep,
leerling, leerkracht, situationele mogelijkheden)..........................................................................................17
5.2. Specifieer de betrokken beïnvloedingsfactor en beschrijf de invloed op de les....................................18
5.3. Duid in onderstaande situaties...............................................................................................................18
6. Leerpad...........................................................................................................................................................19
6.1. Inleiding..................................................................................................................................................19
6.2. Te bereiken doelstellingen......................................................................................................................19
6.3. Beginsituatie: omschrijving.....................................................................................................................20
6.4. De beïnvloedingsfactoren.......................................................................................................................20
6.5. Pedagogische en didactische beginsituatie............................................................................................25
1
,H3. Deel 1: Onderwijsdoelen........................................................................................................................ 27
1. Beleidsniveau (macroniveau).........................................................................................................................27
1.1. Eindtermen.............................................................................................................................................27
1.2. Ontwikkelingsdoelen (OD)......................................................................................................................30
1.3. Leerplandoelen (competenties)..............................................................................................................31
2. Klasniveau (microniveau)...............................................................................................................................31
3. Leerpad...........................................................................................................................................................31
3.1. Twee onderwijsniveaus..........................................................................................................................31
3.2. Twee systemen.......................................................................................................................................32
3.3. Opdracht: eindtermen en onderwijsdoelen...........................................................................................33
H3. Deel 2: Nieuwe eindtermen................................................................................................................... 35
1. Sleutelcompetenties.......................................................................................................................................35
2. Nieuwe eindtermen/ minimumdoelen...........................................................................................................36
2.1. Definitie...................................................................................................................................................36
2.2. Uitgangspunten nieuwe eindtermen/ minimumdoelen........................................................................36
2.3. Eindtermen eerste graad secundair onderwijs.......................................................................................37
2.4. Eindtermen/ minimumdoelen tweede en derde graad secundair onderwijs........................................40
3. Leerplandoelen...............................................................................................................................................44
4. Lesdoelen........................................................................................................................................................45
5. Leerpad...........................................................................................................................................................45
5.1. Leraren over nieuwe ET..........................................................................................................................45
5.2. Resultaatgerichtheid nieuwe ET.............................................................................................................46
5.3. De eerste graad.......................................................................................................................................47
5.4. De tweede graad.....................................................................................................................................47
5.5. De derde graad.......................................................................................................................................48
5.6. Overzicht nieuwe ET...............................................................................................................................49
H4. Lesdoelstellingen................................................................................................................................... 50
1. Wat zijn lesdoelstellingen?.............................................................................................................................51
2. Lesdoelstellingen formuleren.........................................................................................................................51
2.1. Waarom lesdoelstellingen formuleren?.................................................................................................51
2.2. Lesdoelstellingen formuleren.................................................................................................................51
3. Lesdoelstellingen klasseren............................................................................................................................52
3.1. Wat verstaan we onder ‘het klasseren van lesdoelstellingen’?..............................................................52
3.2. Belang van het klasseren van lesdoelstellingen.....................................................................................52
3.3. Klasseren volgens persoonlijkheidsdimensie.........................................................................................52
3.4. Klasseren volgens beheersingsniveau....................................................................................................53
4. Leerpad...........................................................................................................................................................53
4.1. Wat zijn lesdoelen?.................................................................................................................................54
4.2. Lesdoelstellingen formuleren.................................................................................................................54
4.3. Lesdoelstellingen klasseren....................................................................................................................59
Hoofdstuk 5. Didactische principes............................................................................................................... 67
1. Leerpad...........................................................................................................................................................67
1.1. Inleiding..................................................................................................................................................67
1.2. Te bereiken doelstelligen........................................................................................................................67
1.3. Wat zijn didactische principes?..............................................................................................................67
1.4. Waarom didactische principes gebruiken?.............................................................................................67
1.5. Welke didactische principes bestaan er?................................................................................................67
1.6. Oefeningen didactische principes...........................................................................................................72
2
,H6. Didactische werkvormen........................................................................................................................ 74
1. Leerpad.................................................................................................................................................... 74
1.1. Inleiding..................................................................................................................................................74
1.2. Te bereiken doelstellingen......................................................................................................................74
1.3. Wat zijn didactische werkvormen?.........................................................................................................75
1.4. Hoe didactische werkvormen kiezen?....................................................................................................75
1.5. Groeperingsvormen................................................................................................................................76
1.6. Frontale werkvormen.............................................................................................................................77
1.7. Interactievormen....................................................................................................................................80
1.8. Samenwerkingsvormen..........................................................................................................................89
............................................................................................................................................................................89
1.9. Spelvormen.............................................................................................................................................94
1.10. Opdrachtvormen...................................................................................................................................95
1.11. Onderwijsstrategieën............................................................................................................................98
Hoofdstuk 7. Evaluatie............................................................................................................................... 100
1. Leerpad.........................................................................................................................................................100
1.1. Inleiding................................................................................................................................................100
..........................................................................................................................................................................100
1.2. Te bereiken doelstellingen....................................................................................................................100
1.3. Wat is een didactische evaluatie?.........................................................................................................101
1.4. Functies van evaluatie..........................................................................................................................101
1.5. Vormen van evaluatie...........................................................................................................................102
1.6. Fasen van het evaluatieproces..............................................................................................................107
1.7. Betrokkenheid van leerkracht en leerling bij evaluatie........................................................................119
1.8. Kwaliteitseisen voor een goed evaluatie-instrument...........................................................................123
Hoofdstuk 8. Differentiatie......................................................................................................................... 127
1. Leerpad.........................................................................................................................................................127
1.1. Differentiatie.........................................................................................................................................127
1.2. Te kennen doelstellingen......................................................................................................................127
1.3. Wat denk jij over binnenklasdifferentiatie?..........................................................................................127
1.4. BKD – wat?............................................................................................................................................128
1.5. BKD – waarom?.....................................................................................................................................128
1.6. BKD - hoe?............................................................................................................................................128
1.7. Het BKD – leer-kracht-model................................................................................................................129
1.8. Universal Design for Learning...............................................................................................................132
1.9. Binnenklasdifferentiatie: een beroepshouding, geen recept...............................................................134
1.10. BKD in dit hoofdstuk...........................................................................................................................135
1.11. Herhalingsoefening.............................................................................................................................137
3
, H1. Didactisch handelen in een krachtige leeromgeving
Doelstellingen
De studenten kunnen:
met eigen woorden een omschrijving geven van het begrip didactiek.
het didactisch model tekenen.
de componenten van het didactisch model uitleggen.
de onderlinge relaties tussen de componenten van het didactisch model uitleggen.
de onderlinge relaties tussen de componenten van het didactisch model
verduidelijken met voorbeelden.
in concrete leersituaties de componenten van het didactisch model benoemen.
het begrip ‘krachtige leeromgeving’ met eigen woorden uitleggen.
1. Terminologie
1.1. Wat is didactiek?
De wetenschap van het leren en onderwijzen: hoe kennis, vaardigheden, houdingen
door een leerkracht aangeleerd worden aan de leerlingen?
Onderwijzen in functie van het leren van leerlingen.
Algemene didactiek: hoe motiveren, hoe een goede les opbouwen, welke leermiddelen, hoe
leerproces evalueren, hoe leerlingen betrekken, …
Vakdidactiek: vakspecifieke leermiddelen.
Handelen van de leraar = didactisch handelen (optimaal verloop leerproces bij leerlingen)
1.2. Wat is onderwijzen?
Scheppen van situaties waar de leerling iets kan leren. Goed evenwicht tussen
zelfstandig onderzoeken door leerlingen en voldoende begeleiding. Rekening houden
met de mogelijkheden leerlingen
Begeleiden en ondersteunen van het actieve leerproces dat de leerling doormaakt:
scheppen van krachtige leeromgeving.
1.3. Wat is didactisch handelen?
Leerproces van elke leerling zo optimaal mogelijk laten verlopen door de handelingen
van de leerkracht: didactische handelingen.
Didactisch handelen omvat handelingen:
o Bij voorbereiden les/ leerproces
o Uitvoeren
o Evalueren
Voorbereiden door lesvoorbereiding!
Uitvoeren is het meest zichtbare stuk van lesgeven
Evalueren: leerresultaten bij leerlingen en evalueren van kwaliteit didactisch
handelen
4
ontwerper
Inhoudsopgave
H1. Didactisch handelen in een krachtige leeromgeving..................................................................................4
1. Terminologie.....................................................................................................................................................4
1.1. Wat is didactiek?.......................................................................................................................................4
1.2. Wat is onderwijzen?..................................................................................................................................4
1.3. Wat is didactisch handelen?.....................................................................................................................4
2. Het didactisch model........................................................................................................................................5
2.1. Wat is een didactisch model?...................................................................................................................5
2.2. Het didactisch model van Van Gelder.......................................................................................................5
2.3. Componenten van het didactisch model..................................................................................................5
2.4. Functies van een didactisch model...........................................................................................................7
2.5. De lesvoorbereiding: spiegel van het didactisch model...........................................................................7
3. Oefeningen.......................................................................................................................................................7
3.1. Welke component van het didactisch model komt ter sprake in elk van deze uitspraken?.....................7
3.2. Welke component van het didactisch model komt ter sprake in elk van deze uitspraken?.....................7
3.3. Relatie tussen de componenten van het didactisch model aanduiden....................................................8
4. Leerpad.............................................................................................................................................................8
4.1. Terminoloie didactiek...............................................................................................................................8
4.2. Het didactisch model................................................................................................................................8
H2. De Beginsituatie..................................................................................................................................... 12
1. Definitie..........................................................................................................................................................12
2. De beïnvloedingsfactoren...............................................................................................................................12
2.1. De klasgroep...........................................................................................................................................12
2.2. De leerling...............................................................................................................................................13
2.3. De leerkracht...........................................................................................................................................13
2.4. De situationele factoren/ mogelijkheden...............................................................................................14
2.5. De externe factoren................................................................................................................................14
3. Het onderscheid tussen pedagogische en didactische beginsituatie.............................................................15
3.1. De pedagogische beginsituatie...............................................................................................................15
3.2. De didactische beginsituatie...................................................................................................................15
4. Samenvatting.................................................................................................................................................16
5. Oefeningen.....................................................................................................................................................17
5.1. Plaats onderstaande items in één van de vier onderstaande beïnvloedingsfactoren (klasgroep,
leerling, leerkracht, situationele mogelijkheden)..........................................................................................17
5.2. Specifieer de betrokken beïnvloedingsfactor en beschrijf de invloed op de les....................................18
5.3. Duid in onderstaande situaties...............................................................................................................18
6. Leerpad...........................................................................................................................................................19
6.1. Inleiding..................................................................................................................................................19
6.2. Te bereiken doelstellingen......................................................................................................................19
6.3. Beginsituatie: omschrijving.....................................................................................................................20
6.4. De beïnvloedingsfactoren.......................................................................................................................20
6.5. Pedagogische en didactische beginsituatie............................................................................................25
1
,H3. Deel 1: Onderwijsdoelen........................................................................................................................ 27
1. Beleidsniveau (macroniveau).........................................................................................................................27
1.1. Eindtermen.............................................................................................................................................27
1.2. Ontwikkelingsdoelen (OD)......................................................................................................................30
1.3. Leerplandoelen (competenties)..............................................................................................................31
2. Klasniveau (microniveau)...............................................................................................................................31
3. Leerpad...........................................................................................................................................................31
3.1. Twee onderwijsniveaus..........................................................................................................................31
3.2. Twee systemen.......................................................................................................................................32
3.3. Opdracht: eindtermen en onderwijsdoelen...........................................................................................33
H3. Deel 2: Nieuwe eindtermen................................................................................................................... 35
1. Sleutelcompetenties.......................................................................................................................................35
2. Nieuwe eindtermen/ minimumdoelen...........................................................................................................36
2.1. Definitie...................................................................................................................................................36
2.2. Uitgangspunten nieuwe eindtermen/ minimumdoelen........................................................................36
2.3. Eindtermen eerste graad secundair onderwijs.......................................................................................37
2.4. Eindtermen/ minimumdoelen tweede en derde graad secundair onderwijs........................................40
3. Leerplandoelen...............................................................................................................................................44
4. Lesdoelen........................................................................................................................................................45
5. Leerpad...........................................................................................................................................................45
5.1. Leraren over nieuwe ET..........................................................................................................................45
5.2. Resultaatgerichtheid nieuwe ET.............................................................................................................46
5.3. De eerste graad.......................................................................................................................................47
5.4. De tweede graad.....................................................................................................................................47
5.5. De derde graad.......................................................................................................................................48
5.6. Overzicht nieuwe ET...............................................................................................................................49
H4. Lesdoelstellingen................................................................................................................................... 50
1. Wat zijn lesdoelstellingen?.............................................................................................................................51
2. Lesdoelstellingen formuleren.........................................................................................................................51
2.1. Waarom lesdoelstellingen formuleren?.................................................................................................51
2.2. Lesdoelstellingen formuleren.................................................................................................................51
3. Lesdoelstellingen klasseren............................................................................................................................52
3.1. Wat verstaan we onder ‘het klasseren van lesdoelstellingen’?..............................................................52
3.2. Belang van het klasseren van lesdoelstellingen.....................................................................................52
3.3. Klasseren volgens persoonlijkheidsdimensie.........................................................................................52
3.4. Klasseren volgens beheersingsniveau....................................................................................................53
4. Leerpad...........................................................................................................................................................53
4.1. Wat zijn lesdoelen?.................................................................................................................................54
4.2. Lesdoelstellingen formuleren.................................................................................................................54
4.3. Lesdoelstellingen klasseren....................................................................................................................59
Hoofdstuk 5. Didactische principes............................................................................................................... 67
1. Leerpad...........................................................................................................................................................67
1.1. Inleiding..................................................................................................................................................67
1.2. Te bereiken doelstelligen........................................................................................................................67
1.3. Wat zijn didactische principes?..............................................................................................................67
1.4. Waarom didactische principes gebruiken?.............................................................................................67
1.5. Welke didactische principes bestaan er?................................................................................................67
1.6. Oefeningen didactische principes...........................................................................................................72
2
,H6. Didactische werkvormen........................................................................................................................ 74
1. Leerpad.................................................................................................................................................... 74
1.1. Inleiding..................................................................................................................................................74
1.2. Te bereiken doelstellingen......................................................................................................................74
1.3. Wat zijn didactische werkvormen?.........................................................................................................75
1.4. Hoe didactische werkvormen kiezen?....................................................................................................75
1.5. Groeperingsvormen................................................................................................................................76
1.6. Frontale werkvormen.............................................................................................................................77
1.7. Interactievormen....................................................................................................................................80
1.8. Samenwerkingsvormen..........................................................................................................................89
............................................................................................................................................................................89
1.9. Spelvormen.............................................................................................................................................94
1.10. Opdrachtvormen...................................................................................................................................95
1.11. Onderwijsstrategieën............................................................................................................................98
Hoofdstuk 7. Evaluatie............................................................................................................................... 100
1. Leerpad.........................................................................................................................................................100
1.1. Inleiding................................................................................................................................................100
..........................................................................................................................................................................100
1.2. Te bereiken doelstellingen....................................................................................................................100
1.3. Wat is een didactische evaluatie?.........................................................................................................101
1.4. Functies van evaluatie..........................................................................................................................101
1.5. Vormen van evaluatie...........................................................................................................................102
1.6. Fasen van het evaluatieproces..............................................................................................................107
1.7. Betrokkenheid van leerkracht en leerling bij evaluatie........................................................................119
1.8. Kwaliteitseisen voor een goed evaluatie-instrument...........................................................................123
Hoofdstuk 8. Differentiatie......................................................................................................................... 127
1. Leerpad.........................................................................................................................................................127
1.1. Differentiatie.........................................................................................................................................127
1.2. Te kennen doelstellingen......................................................................................................................127
1.3. Wat denk jij over binnenklasdifferentiatie?..........................................................................................127
1.4. BKD – wat?............................................................................................................................................128
1.5. BKD – waarom?.....................................................................................................................................128
1.6. BKD - hoe?............................................................................................................................................128
1.7. Het BKD – leer-kracht-model................................................................................................................129
1.8. Universal Design for Learning...............................................................................................................132
1.9. Binnenklasdifferentiatie: een beroepshouding, geen recept...............................................................134
1.10. BKD in dit hoofdstuk...........................................................................................................................135
1.11. Herhalingsoefening.............................................................................................................................137
3
, H1. Didactisch handelen in een krachtige leeromgeving
Doelstellingen
De studenten kunnen:
met eigen woorden een omschrijving geven van het begrip didactiek.
het didactisch model tekenen.
de componenten van het didactisch model uitleggen.
de onderlinge relaties tussen de componenten van het didactisch model uitleggen.
de onderlinge relaties tussen de componenten van het didactisch model
verduidelijken met voorbeelden.
in concrete leersituaties de componenten van het didactisch model benoemen.
het begrip ‘krachtige leeromgeving’ met eigen woorden uitleggen.
1. Terminologie
1.1. Wat is didactiek?
De wetenschap van het leren en onderwijzen: hoe kennis, vaardigheden, houdingen
door een leerkracht aangeleerd worden aan de leerlingen?
Onderwijzen in functie van het leren van leerlingen.
Algemene didactiek: hoe motiveren, hoe een goede les opbouwen, welke leermiddelen, hoe
leerproces evalueren, hoe leerlingen betrekken, …
Vakdidactiek: vakspecifieke leermiddelen.
Handelen van de leraar = didactisch handelen (optimaal verloop leerproces bij leerlingen)
1.2. Wat is onderwijzen?
Scheppen van situaties waar de leerling iets kan leren. Goed evenwicht tussen
zelfstandig onderzoeken door leerlingen en voldoende begeleiding. Rekening houden
met de mogelijkheden leerlingen
Begeleiden en ondersteunen van het actieve leerproces dat de leerling doormaakt:
scheppen van krachtige leeromgeving.
1.3. Wat is didactisch handelen?
Leerproces van elke leerling zo optimaal mogelijk laten verlopen door de handelingen
van de leerkracht: didactische handelingen.
Didactisch handelen omvat handelingen:
o Bij voorbereiden les/ leerproces
o Uitvoeren
o Evalueren
Voorbereiden door lesvoorbereiding!
Uitvoeren is het meest zichtbare stuk van lesgeven
Evalueren: leerresultaten bij leerlingen en evalueren van kwaliteit didactisch
handelen
4
