Ruimte en Mobiliteit
Inhoud
1 Inleiding: ruimte en mobiliteit (2/96) .................................................................................................. 4
1.1 De relatie tussen ruimte en mobiliteit .................................................................................... 4
– 1.1.1 Verwevenheid ruimte en mobiliteit: historisch (4/96) ....................................................... 4
– 1.1.2 Verwevenheid ruimte en mobiliteit: ruimtelijk (34/96) ................................................... 11
1.2 Het 3 + 2 D model (56/96) .................................................................................................... 15
1.3 Verkeer, vervoer, mobiliteit en het transportsysteem ......................................................... 15
1.4 Bereikbaarheid ...................................................................................................................... 17
2 Tellen en meten (2/147) .................................................................................................................... 20
2.1 De relatie tussen ruimte en mobiliteit ........................................................................................ 20
– 2.1.1 Verkeerstellingen: doorsnedetelling (9/147) .................................................................... 21
– 2.1.2 Verkeerstellingen: kruispunttelling (27/147) .................................................................... 23
– 2.1.3 Verkeerstellingen: rotondetelling ..................................................................................... 23
– 2.1.4 Kentekenonderzoek en herkomst-bestemmingsonderzoek (40/147) .............................. 23
– 2.1.5 Doorstroming en veiligheid: snelheidmeting (44/147) ..................................................... 24
– 2.1.6 Doorstroming: wachtrijmeting (48/147) ........................................................................... 24
– 2.1.7 Doorstroming: wachtrijmetingen reistijdmeting (50/147) ............................................... 24
– 2.1.8 Parkeeronderzoek (52/147) .............................................................................................. 24
– 2.1.9 Oversteekbaarheidsmeting ............................................................................................... 27
2.2 Het meten van zachte weggebruikers en openbaar vervoer (66/147)................................. 28
2.3 Databronnen (83/147) .......................................................................................................... 29
- 2.3.1. De Socio-Economische Enquête (83/147)................................................................... 30
- 2.3.3 Onderzoek Verplaatsingsgedrag Vlaanderen (OVG) (102/147) ................................... 32
- 2.3.4 Burgerwetenschap ....................................................................................................... 32
- 2.3.5 Overige bronnen .......................................................................................................... 33
2.4 Voorbeelden van concrete onderzoeken (125/147)............................................................. 33
3 Goederenvervoer en Logistiek (2/144) .............................................................................................. 36
3.1 Wat is logistiek? (12/144) ........................................................................................................... 36
3.2 Logistiek in het ruimtelijke beleid (22/144) ................................................................................ 37
– 3.2.1 Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) (9/144) ......................................................... 38
– 3.2.2 Beleidsplan Ruimte Vlaanderen (BRV) (29/144) ............................................................... 39
– 3.2.3 Waarom krijt logistiek zoveel aandacht van beleidsmakers? (38/144) ............................ 43
3.3 Algemene trends (83/144) .......................................................................................................... 44
1
, 3.4 Typologie en hiërarchie van logistieke centra (58/144) ............................................................. 46
3.5 Concentratie en suburbanisatie van distributiecentra en andere logistieke activiteiten .......... 47
3.6 Locatiefactoren van logistieke bedrijven (75/144) ..................................................................... 49
3.7 Stedelijke logistiek (88/144) ....................................................................................................... 52
4 Tellen en meten (3/71) ...................................................................................................................... 55
4.1 Files: niets nieuws (3/71) ............................................................................................................ 55
4.2 Wordt het wegennet efficiënt gebruikt? .................................................................................... 55
4.3 Theorie: drie fundamentele diagrammen................................................................................... 56
4.4 Enkele definities (31/71) ............................................................................................................. 58
4.5 Capaciteit van rotondes en kruispunten (41/71) ........................................................................ 61
4.6 Capaciteit bij fietsers en voetgangers (49/71) ........................................................................... 62
4.7 Brede wegen, bredere files? (64/71) .......................................................................................... 67
5 De impact van verkeer en vervoer (2/141) ........................................................................................ 68
5.1 Verkeersveiligheid (2/141) .......................................................................................................... 68
5.2 Milieu (4/141) ............................................................................................................................. 68
– 5.2.1 Energie en grondstoffen (8/141)....................................................................................... 69
– 5.2.2 Geluid (11/141) ................................................................................................................. 70
– 5.2.3 Luchtkwaliteit (17/141) ..................................................................................................... 72
– 5.2.4 Klimaat .............................................................................................................................. 75
– 5.2.5 Ruimtegebruik en versnippering ....................................................................................... 79
5.3 Vervoerarmoede (50/141) .......................................................................................................... 81
– 5.3.1 Vervoersarmoede in het Vlaamse gewest (50/141) ......................................................... 82
– 5.3.2 Rurale vervoersarmoede (114/141) .................................................................................. 88
– 5.3.3 Vervoersarmoede in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk ............................ 89
6 Transport- en mobiliteitsbeleid (1/82) ......................................................................................... 93
6.1 Beleid .......................................................................................................................................... 93
– 6.1.1 Inleiding (2/82) .................................................................................................................. 93
– 6.1.2 Europa (32/82) .................................................................................................................. 97
– 6.1.3 België (34/82) .................................................................................................................... 97
– 6.1.4 Vlaams gewest (43/822) ................................................................................................... 97
– 6.1.5 Andere actoren ............................................................................................................... 103
– 6.1.6 Steden (SUMP) ................................................................................................................ 105
7 Mobiliteitssturende instrumenten (1/119)...................................................................................... 106
7.1 Rekeningrijden (4/119) ....................................................................................................... 106
- 7.1.1. Rekeningrijden: theorie (5/119) ............................................................................... 106
- 7.1.2. Rekeningrijden: beleid (8/119) ................................................................................. 107
2
, 7.2 Bedrijfsvervoersplannen (23/119) .................................................................................. 107
- 7.2.1. Ruimtelijke ordening ................................................................................................. 107
- 7.2.2. Verplichte bedrijfsvervoersplannen.......................................................................... 108
- 7.2.3. Subsidies ................................................................................................................... 108
- 7.2.4. Prijzen en Awards...................................................................................................... 110
7.3 Specifieke alternatieven promoten (54/119) ..................................................................... 110
7.4 Thuiswerk en telewerk ........................................................................................................ 110
7.5 Het mobiliteitsbudget ......................................................................................................... 110
7.6 Mobiliteitseffectenrapportage (MOBER) ............................................................................ 113
7.7 Lage emissiezone (LEZ) (104/119) ...................................................................................... 114
7.8 Park&Ride (111/119) .......................................................................................................... 115
8 Verkeer, vervoer en ontwerp (1/153) .............................................................................................. 117
8.1 Ontwerp en infrastructuur op niveau van steden en regio’s................................................... 117
Ecopolis: .......................................................................................................................................... 118
Duurzame stad: ............................................................................................................................... 118
Management van: ........................................................................................................................... 118
– 8.1.2 Voetgangerssteden (16/153) .......................................................................................... 119
– 8.1.3 Rail komt er bij (20/153) ................................................................................................. 119
– 8.1.4 De auto komt op (30/153) .............................................................................................. 122
– 8.1.5 Lijnsteden en corridors (34/153) .................................................................................... 123
– 8.1.6 De autovrije stad (45/153) .............................................................................................. 126
– 8.1.1 Conclusie (48/153) .......................................................................................................... 127
– 2.1.1 Verkeerstellingen: doorsnedetelling (9/147) .................................................................. 128
8.2 Referenties en ‘best practices’ (54/153)................................................................................... 129
8.3 Transit Oriented Development (TOD) (87/153) ........................................................................ 132
8.4 Superblocks ............................................................................................................................... 136
8.5 Ontwerp van publieke ruimte (107/153) .................................................................................. 139
3
, 1 Inleiding: ruimte en mobiliteit (2/96)
Mobiliteit vertrekt vanuit het standpunt van personen. → Gaat over het geheel van verplaatsingen
die men maakt (voor activiteiten) EN over verplaatsingen die men zou kunnen maken.
Mobiliteit gaat over de mogelijkheden die het verkeers- en vervoerssysteem biedt aan personen.
Mensen graag onderweg: wie minder ver moet, vindt reden om onderweg te kunnen zijn
= BREVER-wet.
1.1 De relatie tussen ruimte en mobiliteit
‘Waarom hebben wij de auto, het status-symbool, nodig? Omdat de uitgestrektheid en ordeloze
uitbreiding der agglomeraties in laagbouw de afstanden zo groot maakt, dat mechanisch verkeer
onvermijdelijk is. […] Het is omdat de stad niet rationeel ingericht is dat wij de auto dagelijks nodig
hebben.’ (Braem 1968, p.32-33)
Urban scrawl → uitgestrekt en wanordelijk patroon = chaos.
Definitie Urban scrawl (wiki) = Stadsuitbreiding (ook bekend als uitdijing van voorsteden of stedelijke
aantasting) is de onbeperkte groei in veel stedelijke gebieden van huisvesting, commerciële
ontwikkeling en wegen over grote stukken land, met weinig aandacht voor stadsplanning.
– 1.1.1 Verwevenheid ruimte en mobiliteit: historisch (4/96)
Nieuwe transporttechnologieën bijgedragen aan het veranderen van het landschap en de
samenleving MAAR OOK omgekeerd hebben deze factoren mee de vorm en verspreiding van de
vervoermiddelen en de structuur van het transportsysteem bepaald.
Mobiliteit:
- ruimtelijke neerslag (bv. wegen)
- ruimtelijke weerslag (de ruimtelijke spreiding van activiteiten, objecten, mensen e.d. bepaalt mee
de structuur van transport).
→ relatie tussen verstedelijking (laatste twee eeuwen) en introductie van nieuwe
transporttechnologieën.
4
Inhoud
1 Inleiding: ruimte en mobiliteit (2/96) .................................................................................................. 4
1.1 De relatie tussen ruimte en mobiliteit .................................................................................... 4
– 1.1.1 Verwevenheid ruimte en mobiliteit: historisch (4/96) ....................................................... 4
– 1.1.2 Verwevenheid ruimte en mobiliteit: ruimtelijk (34/96) ................................................... 11
1.2 Het 3 + 2 D model (56/96) .................................................................................................... 15
1.3 Verkeer, vervoer, mobiliteit en het transportsysteem ......................................................... 15
1.4 Bereikbaarheid ...................................................................................................................... 17
2 Tellen en meten (2/147) .................................................................................................................... 20
2.1 De relatie tussen ruimte en mobiliteit ........................................................................................ 20
– 2.1.1 Verkeerstellingen: doorsnedetelling (9/147) .................................................................... 21
– 2.1.2 Verkeerstellingen: kruispunttelling (27/147) .................................................................... 23
– 2.1.3 Verkeerstellingen: rotondetelling ..................................................................................... 23
– 2.1.4 Kentekenonderzoek en herkomst-bestemmingsonderzoek (40/147) .............................. 23
– 2.1.5 Doorstroming en veiligheid: snelheidmeting (44/147) ..................................................... 24
– 2.1.6 Doorstroming: wachtrijmeting (48/147) ........................................................................... 24
– 2.1.7 Doorstroming: wachtrijmetingen reistijdmeting (50/147) ............................................... 24
– 2.1.8 Parkeeronderzoek (52/147) .............................................................................................. 24
– 2.1.9 Oversteekbaarheidsmeting ............................................................................................... 27
2.2 Het meten van zachte weggebruikers en openbaar vervoer (66/147)................................. 28
2.3 Databronnen (83/147) .......................................................................................................... 29
- 2.3.1. De Socio-Economische Enquête (83/147)................................................................... 30
- 2.3.3 Onderzoek Verplaatsingsgedrag Vlaanderen (OVG) (102/147) ................................... 32
- 2.3.4 Burgerwetenschap ....................................................................................................... 32
- 2.3.5 Overige bronnen .......................................................................................................... 33
2.4 Voorbeelden van concrete onderzoeken (125/147)............................................................. 33
3 Goederenvervoer en Logistiek (2/144) .............................................................................................. 36
3.1 Wat is logistiek? (12/144) ........................................................................................................... 36
3.2 Logistiek in het ruimtelijke beleid (22/144) ................................................................................ 37
– 3.2.1 Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) (9/144) ......................................................... 38
– 3.2.2 Beleidsplan Ruimte Vlaanderen (BRV) (29/144) ............................................................... 39
– 3.2.3 Waarom krijt logistiek zoveel aandacht van beleidsmakers? (38/144) ............................ 43
3.3 Algemene trends (83/144) .......................................................................................................... 44
1
, 3.4 Typologie en hiërarchie van logistieke centra (58/144) ............................................................. 46
3.5 Concentratie en suburbanisatie van distributiecentra en andere logistieke activiteiten .......... 47
3.6 Locatiefactoren van logistieke bedrijven (75/144) ..................................................................... 49
3.7 Stedelijke logistiek (88/144) ....................................................................................................... 52
4 Tellen en meten (3/71) ...................................................................................................................... 55
4.1 Files: niets nieuws (3/71) ............................................................................................................ 55
4.2 Wordt het wegennet efficiënt gebruikt? .................................................................................... 55
4.3 Theorie: drie fundamentele diagrammen................................................................................... 56
4.4 Enkele definities (31/71) ............................................................................................................. 58
4.5 Capaciteit van rotondes en kruispunten (41/71) ........................................................................ 61
4.6 Capaciteit bij fietsers en voetgangers (49/71) ........................................................................... 62
4.7 Brede wegen, bredere files? (64/71) .......................................................................................... 67
5 De impact van verkeer en vervoer (2/141) ........................................................................................ 68
5.1 Verkeersveiligheid (2/141) .......................................................................................................... 68
5.2 Milieu (4/141) ............................................................................................................................. 68
– 5.2.1 Energie en grondstoffen (8/141)....................................................................................... 69
– 5.2.2 Geluid (11/141) ................................................................................................................. 70
– 5.2.3 Luchtkwaliteit (17/141) ..................................................................................................... 72
– 5.2.4 Klimaat .............................................................................................................................. 75
– 5.2.5 Ruimtegebruik en versnippering ....................................................................................... 79
5.3 Vervoerarmoede (50/141) .......................................................................................................... 81
– 5.3.1 Vervoersarmoede in het Vlaamse gewest (50/141) ......................................................... 82
– 5.3.2 Rurale vervoersarmoede (114/141) .................................................................................. 88
– 5.3.3 Vervoersarmoede in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk ............................ 89
6 Transport- en mobiliteitsbeleid (1/82) ......................................................................................... 93
6.1 Beleid .......................................................................................................................................... 93
– 6.1.1 Inleiding (2/82) .................................................................................................................. 93
– 6.1.2 Europa (32/82) .................................................................................................................. 97
– 6.1.3 België (34/82) .................................................................................................................... 97
– 6.1.4 Vlaams gewest (43/822) ................................................................................................... 97
– 6.1.5 Andere actoren ............................................................................................................... 103
– 6.1.6 Steden (SUMP) ................................................................................................................ 105
7 Mobiliteitssturende instrumenten (1/119)...................................................................................... 106
7.1 Rekeningrijden (4/119) ....................................................................................................... 106
- 7.1.1. Rekeningrijden: theorie (5/119) ............................................................................... 106
- 7.1.2. Rekeningrijden: beleid (8/119) ................................................................................. 107
2
, 7.2 Bedrijfsvervoersplannen (23/119) .................................................................................. 107
- 7.2.1. Ruimtelijke ordening ................................................................................................. 107
- 7.2.2. Verplichte bedrijfsvervoersplannen.......................................................................... 108
- 7.2.3. Subsidies ................................................................................................................... 108
- 7.2.4. Prijzen en Awards...................................................................................................... 110
7.3 Specifieke alternatieven promoten (54/119) ..................................................................... 110
7.4 Thuiswerk en telewerk ........................................................................................................ 110
7.5 Het mobiliteitsbudget ......................................................................................................... 110
7.6 Mobiliteitseffectenrapportage (MOBER) ............................................................................ 113
7.7 Lage emissiezone (LEZ) (104/119) ...................................................................................... 114
7.8 Park&Ride (111/119) .......................................................................................................... 115
8 Verkeer, vervoer en ontwerp (1/153) .............................................................................................. 117
8.1 Ontwerp en infrastructuur op niveau van steden en regio’s................................................... 117
Ecopolis: .......................................................................................................................................... 118
Duurzame stad: ............................................................................................................................... 118
Management van: ........................................................................................................................... 118
– 8.1.2 Voetgangerssteden (16/153) .......................................................................................... 119
– 8.1.3 Rail komt er bij (20/153) ................................................................................................. 119
– 8.1.4 De auto komt op (30/153) .............................................................................................. 122
– 8.1.5 Lijnsteden en corridors (34/153) .................................................................................... 123
– 8.1.6 De autovrije stad (45/153) .............................................................................................. 126
– 8.1.1 Conclusie (48/153) .......................................................................................................... 127
– 2.1.1 Verkeerstellingen: doorsnedetelling (9/147) .................................................................. 128
8.2 Referenties en ‘best practices’ (54/153)................................................................................... 129
8.3 Transit Oriented Development (TOD) (87/153) ........................................................................ 132
8.4 Superblocks ............................................................................................................................... 136
8.5 Ontwerp van publieke ruimte (107/153) .................................................................................. 139
3
, 1 Inleiding: ruimte en mobiliteit (2/96)
Mobiliteit vertrekt vanuit het standpunt van personen. → Gaat over het geheel van verplaatsingen
die men maakt (voor activiteiten) EN over verplaatsingen die men zou kunnen maken.
Mobiliteit gaat over de mogelijkheden die het verkeers- en vervoerssysteem biedt aan personen.
Mensen graag onderweg: wie minder ver moet, vindt reden om onderweg te kunnen zijn
= BREVER-wet.
1.1 De relatie tussen ruimte en mobiliteit
‘Waarom hebben wij de auto, het status-symbool, nodig? Omdat de uitgestrektheid en ordeloze
uitbreiding der agglomeraties in laagbouw de afstanden zo groot maakt, dat mechanisch verkeer
onvermijdelijk is. […] Het is omdat de stad niet rationeel ingericht is dat wij de auto dagelijks nodig
hebben.’ (Braem 1968, p.32-33)
Urban scrawl → uitgestrekt en wanordelijk patroon = chaos.
Definitie Urban scrawl (wiki) = Stadsuitbreiding (ook bekend als uitdijing van voorsteden of stedelijke
aantasting) is de onbeperkte groei in veel stedelijke gebieden van huisvesting, commerciële
ontwikkeling en wegen over grote stukken land, met weinig aandacht voor stadsplanning.
– 1.1.1 Verwevenheid ruimte en mobiliteit: historisch (4/96)
Nieuwe transporttechnologieën bijgedragen aan het veranderen van het landschap en de
samenleving MAAR OOK omgekeerd hebben deze factoren mee de vorm en verspreiding van de
vervoermiddelen en de structuur van het transportsysteem bepaald.
Mobiliteit:
- ruimtelijke neerslag (bv. wegen)
- ruimtelijke weerslag (de ruimtelijke spreiding van activiteiten, objecten, mensen e.d. bepaalt mee
de structuur van transport).
→ relatie tussen verstedelijking (laatste twee eeuwen) en introductie van nieuwe
transporttechnologieën.
4
