PSYCHOLOGIE
INHOUD
Psychologie ............................................................................................................................................................. 1
1. een palet vol theorieën .................................................................................................................................. 4
1.1. inleiding ................................................................................................................................................. 4
1.2. wat is psychologie ................................................................................................................................. 4
1.2.1. onenigheid over de definitie ............................................................................................................ 4
1.2.2. een poging tot definiëring van de psychologie ............................................................................... 4
1.3. theorieën ............................................................................................................................................... 5
1.3.1. functies van theorieën ..................................................................................................................... 5
1.4. kenmerken van de psychologische stromingen ................................................................................. 6
1.4.1. geschiedenis van de theoretische stromingen ............................................................................... 6
1.4.2. mensbeelden bij theoretische stromingen ..................................................................................... 7
1.5. indelingen van theoretische stromingen. ............................................................................................ 7
1.5.1. mensbeelden in de psychologie ...................................................................................................... 8
1.5.2. de algemene systeemtheorie .......................................................................................................... 9
2. psychoanalyse .............................................................................................................................................. 11
2.1. waarom is psychoanalyse belangrijk voor sociaal werk ................................................................... 11
2.2. kliniek van de hysterie : van hypnose naar vrije associaitie ............................................................ 11
2.3. kliniek onder overdracht : analytische kuur ...................................................................................... 11
2.3.1. het symptoom ................................................................................................................................. 12
2.4. de grondregel van de vrije associatie ................................................................................................ 12
2.5. vrije associatie wordt het aangrijpingspunt voor de weerstand ...................................................... 12
2.6. gespreksvoering binnen SW .............................................................................................................. 13
2.7. de overdracht als drijvende kracht van de kuur en als middel van de weerstand. ........................ 13
2.8. overdracht en tegenoverdracht ......................................................................................................... 13
2.8.1. overdracht : het verlangen van de analyticus en het “ Sujet supposé savoir “ .......................... 13
2.8.2. Lacan : “ gardez -vous de comprendre « ( begrijp niet al te vlug ) ............................................... 14
2.9. gespreksvoering binnen SW : begrijp niet al te vlug ......................................................................... 14
3. behaviorisme ................................................................................................................................................ 14
3.1. typering van het behaviorisme ........................................................................................................... 14
3.1.1. de basis uitgangspunten ............................................................................................................... 14
3.1.2. geschiedenis van het behaviorisme .............................................................................................. 15
3.1.3. het mensbeeld ................................................................................................................................ 16
3.1.4. indeling van het behaviorisme ...................................................................................................... 16
3.2. leerprocessen ..................................................................................................................................... 17
3.2.1. habituatie ( en sensitisatie ) .......................................................................................................... 17
3.2.2. klassiek conditioneren ................................................................................................................... 18
, 3.2.3. operant conditionering ................................................................................................................... 19
3.2.4. model – leren ................................................................................................................................. 23
3.3. nieuwe ontwikkelingen in leerpsychologie ........................................................................................ 23
3.3.1. vermijdingsleren ............................................................................................................................. 23
3.4. verklaren van psychische stoornissen .............................................................................................. 23
3.5. toepassingen in hulpverlening en opvoeding ................................................................................... 23
3.5.1. gedragsanalyse .............................................................................................................................. 23
3.5.2. registratieopdrachten ..................................................................................................................... 24
3.5.3. exposure-techniek .......................................................................................................................... 24
3.5.4. beloningsystemen .......................................................................................................................... 24
3.5.5. sociale vaardigheidstraining → goldsteinmethode ...................................................................... 24
3.6. kanttekeningen ................................................................................................................................... 25
4. humanistische psychologie ......................................................................................................................... 25
4.1. typering van de humanistische psychologie en Rogers ................................................................... 25
4.1.1. de uitgangspunten ......................................................................................................................... 25
4.1.2. geschiedenis van de humanistische psychologie ........................................................................ 26
4.1.3. mensbeeld in de humanistische psychologie ............................................................................... 29
4.1.4. indeling van de humanistische psychologie ................................................................................. 29
4.2. de theorie van Rogers ........................................................................................................................ 30
4.2.1. persoonlijkheid ............................................................................................................................... 30
4.2.2. drie grondhoudingen ...................................................................................................................... 31
4.2.3. de benadering van Gendlin............................................................................................................ 32
4.3. nieuwe ontwikkelingen : uitwaaiering en positieve psychologie ...................................................... 33
4.3.1. rogeriaanse hulpverlening ............................................................................................................. 33
4.3.2. positieve psychologie ..................................................................................................................... 34
4.4. het verklaren van psychische stoornissen ........................................................................................ 35
4.5. praktische toepassingen voor rogeriaanse principes in hulpverlening en opvoeding.................... 35
4.5.1. Gordonmethode ............................................................................................................................. 35
4.5.2. gentle teaching ............................................................................................................................... 35
4.5.3. validation-methode ........................................................................................................................ 36
4.5.4. motiverende gespreksvoering ....................................................................................................... 36
4.6. kanttekeningen ................................................................................................................................... 37
5. cognitieve psychologie ................................................................................................................................. 37
5.1. typering van de cognitieve psychologie ............................................................................................. 37
5.1.1. de basisuitangspunten .................................................................................................................. 37
5.1.3. het mensbeeld in de cognitieve psychologie ................................................................................ 38
5.2. theorieën over cognitie ....................................................................................................................... 39
5.2.1. waarneming en cognitieve schema’s ............................................................................................ 39
5.2.2. geheugen ........................................................................................................................................ 40
, 5.2.3. cognitieve ontwikkeling van Piaget ............................................................................................... 41
5.2.4. persoonlijkheid ............................................................................................................................... 42
5.3. nieuwe ontwikkelingen ....................................................................................................................... 43
5.3.1. SOCIAALCONSTRUCTIVISME .......................................................................................................... 43
5.3.2. mindfulness .................................................................................................................................... 43
5.4. verklaren van psychische stoorniseen .............................................................................................. 43
5.4.1. depressie ........................................................................................................................................ 43
5.4.2. angststoornis .................................................................................................................................. 44
5.5. praktische toepassingen van de cognitieve psychologie in hulpverlening en opvoeding .............. 44
5.5.1. geven van voorlichting : psycho-educatie ..................................................................................... 44
5.5.2. cognitieve psychotherapie ............................................................................................................. 44
5.5.3. cognitieve prothesen ...................................................................................................................... 44
5.6. kanttekeningen ................................................................................................................................... 45
6. systeemtheorie ............................................................................................................................................. 45
6.1. typering van de algemene systeemtheorie ....................................................................................... 45
6.1.1. de basisuitgangspunten ................................................................................................................ 45
6.1.2. geschiedenis van de systeemtheorie ............................................................................................ 45
6.1.3. het mensbeeld in de systeemtheorie ............................................................................................ 46
6.1.4. indeling van de systeemtheorie..................................................................................................... 46
6.2. systeemtheorieën ............................................................................................................................... 46
6.2.1. de strategische stroming in de gezinstherapie. ........................................................................... 46
6.2.2. de ecologische systeemtheorie ..................................................................................................... 48
6.3. nieuwe ontwikkelingen na de strategische stroming ....................................................................... 48
6.4. verklaren van psychische stoornissen .............................................................................................. 49
6.5. praktische toepassingen van de systeemtheorie in hulpverlening en opvoeding .......................... 50
6.5.1. HV strategieën en technieken uit de strategische stroming ........................................................ 50
6.5.2. expressed emotions – concept ..................................................................................................... 50
6.5.3. multisystemische hulpverlening .................................................................................................... 50
6.6. kanttekeningen ................................................................................................................................... 51
, 1. EEN PALET VOL THEORIEËN
1.1. INLEIDING
/
1.2. WAT IS PSYCHOLOGIE
1.2.1. ONENIGHEID OVER DE DEFINITIE
Bij de wetenschap die de mens bestudeert ligt de zaak veel ingewikkelder. Er is zowel intern als extern
geen eenduidigheid over het object. De psychologische wetenschap bestaat ongeveer 130 jaar en kende
en kent intern verschillende theoretische stromingen. Deze verschillen in hun keuze van het object.
➔ Ene stroming kiest voor het onbewuste en de andere stroming kiest voor cognitie of gedrag.
Samenhangend verschilt vaak ook de methode waarmee kennis wordt verworven. De psychologie is extern
dus niet zo goed afgebakend van de andere wetenschappen. Bijna alle psychologische onderwerpen
komen ook voor in andere wetenschappen.
➔ Emoties : ook in biologie en sociologie
➔ Gevolg interne en externe onduidelijkheden :
Zowel binnen als buiten de psychologie een rivaliteit bij de beschrijvingen van eenzelfde
onderwerpen.
1.2.2. EEN POGING TOT DEFINIËRING VAN DE PSYCHOLOGIE
“ psychologie is een wetenschap waarbij zowel het gedrag van mensen wordt bestudeerd als de gevoelens
en gedachten die mensen hebben bij het ervaren van hun gedrag en de omstandigheden waarin dat
plaatsvindt “
➔ Verschil met andere wetenschappen :
In psychologische theorieën vindt de beschrijving en de verklaring van het object plaats op
individueel niveau.
Een wetenschap kan men typeren aan de hand van :
a) De soorten vragen en problemen ( het object )
b) De methoden en theorieën
c) Het maatschappelijk draagvlak van een wetenschap
Tussen factor a en b vindt er een dynamisch spel plaats. Dit heeft als gevolg dat de grenzen tussen
wetenschappen niet vastliggen.
Als we kijken naar factor C dan zien we dat de maatschappij een groot invloed heeft op welke theorieën en
methoden weerklinken. Zo zien we dat de maatschappelijke betekenis van een wetenschap is af te leiden
uit hoe sterk een persoonlijke theorie wordt gekleurd door onze maatschappij. Als we kijken naar het nu
dan zien we dat er een grotere weerklank is op biologische en medische theorieën.
INHOUD
Psychologie ............................................................................................................................................................. 1
1. een palet vol theorieën .................................................................................................................................. 4
1.1. inleiding ................................................................................................................................................. 4
1.2. wat is psychologie ................................................................................................................................. 4
1.2.1. onenigheid over de definitie ............................................................................................................ 4
1.2.2. een poging tot definiëring van de psychologie ............................................................................... 4
1.3. theorieën ............................................................................................................................................... 5
1.3.1. functies van theorieën ..................................................................................................................... 5
1.4. kenmerken van de psychologische stromingen ................................................................................. 6
1.4.1. geschiedenis van de theoretische stromingen ............................................................................... 6
1.4.2. mensbeelden bij theoretische stromingen ..................................................................................... 7
1.5. indelingen van theoretische stromingen. ............................................................................................ 7
1.5.1. mensbeelden in de psychologie ...................................................................................................... 8
1.5.2. de algemene systeemtheorie .......................................................................................................... 9
2. psychoanalyse .............................................................................................................................................. 11
2.1. waarom is psychoanalyse belangrijk voor sociaal werk ................................................................... 11
2.2. kliniek van de hysterie : van hypnose naar vrije associaitie ............................................................ 11
2.3. kliniek onder overdracht : analytische kuur ...................................................................................... 11
2.3.1. het symptoom ................................................................................................................................. 12
2.4. de grondregel van de vrije associatie ................................................................................................ 12
2.5. vrije associatie wordt het aangrijpingspunt voor de weerstand ...................................................... 12
2.6. gespreksvoering binnen SW .............................................................................................................. 13
2.7. de overdracht als drijvende kracht van de kuur en als middel van de weerstand. ........................ 13
2.8. overdracht en tegenoverdracht ......................................................................................................... 13
2.8.1. overdracht : het verlangen van de analyticus en het “ Sujet supposé savoir “ .......................... 13
2.8.2. Lacan : “ gardez -vous de comprendre « ( begrijp niet al te vlug ) ............................................... 14
2.9. gespreksvoering binnen SW : begrijp niet al te vlug ......................................................................... 14
3. behaviorisme ................................................................................................................................................ 14
3.1. typering van het behaviorisme ........................................................................................................... 14
3.1.1. de basis uitgangspunten ............................................................................................................... 14
3.1.2. geschiedenis van het behaviorisme .............................................................................................. 15
3.1.3. het mensbeeld ................................................................................................................................ 16
3.1.4. indeling van het behaviorisme ...................................................................................................... 16
3.2. leerprocessen ..................................................................................................................................... 17
3.2.1. habituatie ( en sensitisatie ) .......................................................................................................... 17
3.2.2. klassiek conditioneren ................................................................................................................... 18
, 3.2.3. operant conditionering ................................................................................................................... 19
3.2.4. model – leren ................................................................................................................................. 23
3.3. nieuwe ontwikkelingen in leerpsychologie ........................................................................................ 23
3.3.1. vermijdingsleren ............................................................................................................................. 23
3.4. verklaren van psychische stoornissen .............................................................................................. 23
3.5. toepassingen in hulpverlening en opvoeding ................................................................................... 23
3.5.1. gedragsanalyse .............................................................................................................................. 23
3.5.2. registratieopdrachten ..................................................................................................................... 24
3.5.3. exposure-techniek .......................................................................................................................... 24
3.5.4. beloningsystemen .......................................................................................................................... 24
3.5.5. sociale vaardigheidstraining → goldsteinmethode ...................................................................... 24
3.6. kanttekeningen ................................................................................................................................... 25
4. humanistische psychologie ......................................................................................................................... 25
4.1. typering van de humanistische psychologie en Rogers ................................................................... 25
4.1.1. de uitgangspunten ......................................................................................................................... 25
4.1.2. geschiedenis van de humanistische psychologie ........................................................................ 26
4.1.3. mensbeeld in de humanistische psychologie ............................................................................... 29
4.1.4. indeling van de humanistische psychologie ................................................................................. 29
4.2. de theorie van Rogers ........................................................................................................................ 30
4.2.1. persoonlijkheid ............................................................................................................................... 30
4.2.2. drie grondhoudingen ...................................................................................................................... 31
4.2.3. de benadering van Gendlin............................................................................................................ 32
4.3. nieuwe ontwikkelingen : uitwaaiering en positieve psychologie ...................................................... 33
4.3.1. rogeriaanse hulpverlening ............................................................................................................. 33
4.3.2. positieve psychologie ..................................................................................................................... 34
4.4. het verklaren van psychische stoornissen ........................................................................................ 35
4.5. praktische toepassingen voor rogeriaanse principes in hulpverlening en opvoeding.................... 35
4.5.1. Gordonmethode ............................................................................................................................. 35
4.5.2. gentle teaching ............................................................................................................................... 35
4.5.3. validation-methode ........................................................................................................................ 36
4.5.4. motiverende gespreksvoering ....................................................................................................... 36
4.6. kanttekeningen ................................................................................................................................... 37
5. cognitieve psychologie ................................................................................................................................. 37
5.1. typering van de cognitieve psychologie ............................................................................................. 37
5.1.1. de basisuitangspunten .................................................................................................................. 37
5.1.3. het mensbeeld in de cognitieve psychologie ................................................................................ 38
5.2. theorieën over cognitie ....................................................................................................................... 39
5.2.1. waarneming en cognitieve schema’s ............................................................................................ 39
5.2.2. geheugen ........................................................................................................................................ 40
, 5.2.3. cognitieve ontwikkeling van Piaget ............................................................................................... 41
5.2.4. persoonlijkheid ............................................................................................................................... 42
5.3. nieuwe ontwikkelingen ....................................................................................................................... 43
5.3.1. SOCIAALCONSTRUCTIVISME .......................................................................................................... 43
5.3.2. mindfulness .................................................................................................................................... 43
5.4. verklaren van psychische stoorniseen .............................................................................................. 43
5.4.1. depressie ........................................................................................................................................ 43
5.4.2. angststoornis .................................................................................................................................. 44
5.5. praktische toepassingen van de cognitieve psychologie in hulpverlening en opvoeding .............. 44
5.5.1. geven van voorlichting : psycho-educatie ..................................................................................... 44
5.5.2. cognitieve psychotherapie ............................................................................................................. 44
5.5.3. cognitieve prothesen ...................................................................................................................... 44
5.6. kanttekeningen ................................................................................................................................... 45
6. systeemtheorie ............................................................................................................................................. 45
6.1. typering van de algemene systeemtheorie ....................................................................................... 45
6.1.1. de basisuitgangspunten ................................................................................................................ 45
6.1.2. geschiedenis van de systeemtheorie ............................................................................................ 45
6.1.3. het mensbeeld in de systeemtheorie ............................................................................................ 46
6.1.4. indeling van de systeemtheorie..................................................................................................... 46
6.2. systeemtheorieën ............................................................................................................................... 46
6.2.1. de strategische stroming in de gezinstherapie. ........................................................................... 46
6.2.2. de ecologische systeemtheorie ..................................................................................................... 48
6.3. nieuwe ontwikkelingen na de strategische stroming ....................................................................... 48
6.4. verklaren van psychische stoornissen .............................................................................................. 49
6.5. praktische toepassingen van de systeemtheorie in hulpverlening en opvoeding .......................... 50
6.5.1. HV strategieën en technieken uit de strategische stroming ........................................................ 50
6.5.2. expressed emotions – concept ..................................................................................................... 50
6.5.3. multisystemische hulpverlening .................................................................................................... 50
6.6. kanttekeningen ................................................................................................................................... 51
, 1. EEN PALET VOL THEORIEËN
1.1. INLEIDING
/
1.2. WAT IS PSYCHOLOGIE
1.2.1. ONENIGHEID OVER DE DEFINITIE
Bij de wetenschap die de mens bestudeert ligt de zaak veel ingewikkelder. Er is zowel intern als extern
geen eenduidigheid over het object. De psychologische wetenschap bestaat ongeveer 130 jaar en kende
en kent intern verschillende theoretische stromingen. Deze verschillen in hun keuze van het object.
➔ Ene stroming kiest voor het onbewuste en de andere stroming kiest voor cognitie of gedrag.
Samenhangend verschilt vaak ook de methode waarmee kennis wordt verworven. De psychologie is extern
dus niet zo goed afgebakend van de andere wetenschappen. Bijna alle psychologische onderwerpen
komen ook voor in andere wetenschappen.
➔ Emoties : ook in biologie en sociologie
➔ Gevolg interne en externe onduidelijkheden :
Zowel binnen als buiten de psychologie een rivaliteit bij de beschrijvingen van eenzelfde
onderwerpen.
1.2.2. EEN POGING TOT DEFINIËRING VAN DE PSYCHOLOGIE
“ psychologie is een wetenschap waarbij zowel het gedrag van mensen wordt bestudeerd als de gevoelens
en gedachten die mensen hebben bij het ervaren van hun gedrag en de omstandigheden waarin dat
plaatsvindt “
➔ Verschil met andere wetenschappen :
In psychologische theorieën vindt de beschrijving en de verklaring van het object plaats op
individueel niveau.
Een wetenschap kan men typeren aan de hand van :
a) De soorten vragen en problemen ( het object )
b) De methoden en theorieën
c) Het maatschappelijk draagvlak van een wetenschap
Tussen factor a en b vindt er een dynamisch spel plaats. Dit heeft als gevolg dat de grenzen tussen
wetenschappen niet vastliggen.
Als we kijken naar factor C dan zien we dat de maatschappij een groot invloed heeft op welke theorieën en
methoden weerklinken. Zo zien we dat de maatschappelijke betekenis van een wetenschap is af te leiden
uit hoe sterk een persoonlijke theorie wordt gekleurd door onze maatschappij. Als we kijken naar het nu
dan zien we dat er een grotere weerklank is op biologische en medische theorieën.
