1. Wat is gezondheid? (handboek)................................................................................................................. 5
1.1. Wat is gezondheid? Veranderende perspectieven........................................................................................5
1.1.1. Relatie tussen lichaam en geest............................................................................................................5
1.1.2. Biomedisch ziektemodel........................................................................................................................6
1.1.3. Vraagtekens bij dualisme: psychosociale modellen voor gezondheid en ziekte..................................6
1.1.4. Biopsychosociaal model........................................................................................................................6
1.1.5. Gedrag, dood en ziekte..........................................................................................................................6
1.2. Individuele, culturele en leeftijdgerelateerde perspectieven op gezondheid................................................7
1.2.1. Lekentheorieën over gezondheid..........................................................................................................7
1.2.2. Definitie van gezondheid van de Wereld GezondheidsOrganisatie (WHO)..........................................7
1.2.3. Crossculturele perspectieven op gezondheid.......................................................................................7
1.2.4. Levensloop en gezondheid....................................................................................................................8
1.3. Wat is gezondheidspsychologie?..................................................................................................................8
1.3.1. Wat is het verband tussen psychologie en gezondheid?......................................................................8
2. Sociale verschillen in ziekte en gezondheid (factoren waar we als individu niets aan kunnen veranderen). .9
2.1. Gezondheidsverschillen.................................................................................................................................9
2.1.1. Bewijs voor gezondheidsverschillen......................................................................................................9
2.1.2. Ook onder mensen met hoge SES zijn er gezondheidsverschillen........................................................9
2.1.3. Verklaringen ongelijkheid in gezondheid tussen sociaal-economische groepen................................11
2.1.4. Balans werk-leven en stress................................................................................................................11
2.1.5. Werkloosheid.......................................................................................................................................11
2.2. Minderheidsstatus en gezondheid..............................................................................................................12
2.2.1. Verschillen in gezond gedrag tussen etnische minderheidsgroepen..................................................12
2.3. Geslacht en gezondheid..............................................................................................................................12
2.3.1. Biologische verschillen.........................................................................................................................13
2.3.2. Verschillen in gedrag: grootste oorzaak in gezondheidsverschillen tussen geslachten.....................13
3. Ongezond gedrag (deel 1)......................................................................................................................... 14
3.1. Wat is gezondheidsbevorderend gedrag?..................................................................................................14
3.1.1. Ongezond gedrag.................................................................................................................................15
3.2. Drinken........................................................................................................................................................16
3.3. Gebruik van illegale drugs...........................................................................................................................17
3.3.1. Waarom beginnen mensen met het gebruik van verslavende stoffen?.............................................17
3.3.2. Ongezond gedrag voortzetten en verslaving.......................................................................................18
3.4. Onbeschermd seksueel gedrag...................................................................................................................18
3.4.1. Negatieve effecten van onveilig vrijen op de gezondheid..................................................................18
3.4.2. Het gebruik van condooms..................................................................................................................18
3.5. Ongezond voedingspatroon........................................................................................................................19
3.5.1. Vetopname en cholesterol..................................................................................................................19
3.5.2. Hoe wordt overgewicht gedefinieerd?................................................................................................19
3.5.3. Negatieve gevolgen van overgewicht..................................................................................................20
3.5.4. Oorzaken van overgewicht..................................................................................................................20
4. Ongezond gedrag (deel 2)......................................................................................................................... 21
4.1. Roken...........................................................................................................................................................21
4.2. E-sig (elektronische sigaret)........................................................................................................................23
1
, 4.2.1. Componenten......................................................................................................................................23
4.2.2. Vloeistof/damp....................................................................................................................................23
4.2.3. Veiligheid.............................................................................................................................................23
4.2.4. Effectiviteit...........................................................................................................................................24
5. Gezond gedrag......................................................................................................................................... 26
5.1. Compliantiegedrag (therapietrouw)...........................................................................................................26
5.1.1. Definitie...............................................................................................................................................26
5.1.2. Zijn mensen therapietrouw?...............................................................................................................26
5.1.3. Waarom volgen mensen medische aanbevelingen en behandelingen niet op?................................26
5.2. Gezonde voeding.........................................................................................................................................26
5.2.1. De gezondheidsvoordelen van het eten van groenten en fruit..........................................................26
5.2.2. Aanbevelingen voor gezonde voeding................................................................................................26
5.2.3. Hoe gezond eten Belgen?....................................................................................................................27
5.2.4. Voedselvoorkeuren..............................................................................................................................27
5.3. Lichaamsbeweging......................................................................................................................................27
5.3.1. Aanbevelingen voor lichaamsbeweging..............................................................................................27
5.3.2. Wat zijn de gunstige lichamelijke effecten van lichaamsbeweging?..................................................27
5.3.3. De psychologische voordelen van lichaamsbeweging........................................................................27
5.3.4. Waarom sporten mensen?..................................................................................................................28
5.4. Gezondheidsscreening.................................................................................................................................28
5.4.1. Screening en risicofactoren.................................................................................................................28
5.4.2. Ziektedetectiescreening......................................................................................................................28
5.4.3. Deelname aan screeningsprogramma’s..............................................................................................29
5.5. Vaccinatie....................................................................................................................................................29
6. Modellen voor voorspellen van gezondheidsgedrag.................................................................................30
6.1. Distale invloeden op gezondheidsgedrag...................................................................................................30
6.1.1. Demografische invloeden (distale invloeden).....................................................................................30
6.1.2. Persoonlijkheidskenmerken (tussen distaal en proximaal).................................................................30
6.1.3. Zelfbeschikkingstheorie.......................................................................................................................31
6.2. Modellen van gezondheidsgedrag..............................................................................................................31
6.2.1. Attitudes..............................................................................................................................................31
6.2.2. Risico-inschatting en onrealistisch optimisme....................................................................................32
6.2.3. Zelfeffectiviteit (self-efficacy)..............................................................................................................32
6.2.4. Andere modellen.................................................................................................................................32
6.3. Sociale en cognitieve modellen van gedragsverandering (kennisclip)........................................................32
6.3.1. Het Health belief-model (HBM)...........................................................................................................32
6.4. Modellen voor gefaseerde gedragsverandering (kennisclip)......................................................................33
6.4.1. Het Transtheoretische Model (TTM) of Stages Of Change Model (SOCM).........................................33
7. Gedragsverandering: mechanismen en methoden + preventie van gezondheidsproblemen......................35
7.1. Het ontwikkelen van interventies voor de volksgezondheid.......................................................................35
7.2. Strategieën om risicogedrag te veranderen...............................................................................................35
7.2.1. Motiveren tot verandering..................................................................................................................35
7.3. Het gebruik van massamedia......................................................................................................................37
7.4. Strategieën om risicogedrag te verandering..............................................................................................37
7.4.1. Gedrag veranderen..............................................................................................................................37
7.4.2. De juiste toepassing.............................................................................................................................39
7.5. Programma’s voor gezondheidsbevordering..............................................................................................39
2
, 7.5.1. Interventieprogramma’s voor de gemeenschap.................................................................................39
7.5.2. Het risico op hiv-infectie verminderen................................................................................................39
7.5.3. Gezondheidsbevordering op het werk................................................................................................39
7.5.4. Interventies op school.........................................................................................................................39
7.5.5. Werken met peers...............................................................................................................................39
7.6. Het gebruik van nieuwe technologie...........................................................................................................39
8. Pijn (deel 1).............................................................................................................................................. 40
8.1. De pijnbeleving............................................................................................................................................40
8.1.1. Typen pijn............................................................................................................................................40
8.1.2. De prevalentie van pijn........................................................................................................................40
8.1.3. Leven met pijn.....................................................................................................................................41
8.2. Biologische modellen voor pijn...................................................................................................................41
8.2.1. Pijn in afwezigheid van pijnreceptoren (fantoompijn)........................................................................42
8.2.2. Pijnreceptoren die geen pijn registreren.............................................................................................42
8.2.3. Psychologische invloeden op pijn........................................................................................................42
8.3. Een psychobiologische theorie over pijn.....................................................................................................43
9. Pijn (deel 2).............................................................................................................................................. 46
9.1. Mensen leren omgaan met pijn..................................................................................................................46
9.1.1. Het meten van pijn..............................................................................................................................46
9.1.2. Acute pijn.............................................................................................................................................48
9.1.3. Chronische pijn....................................................................................................................................48
9.1.4. Pijnklinieken.........................................................................................................................................49
10. Stress..................................................................................................................................................... 52
10.1. Concepten van stress.................................................................................................................................52
10.1.1. Stress als reactie op een stimulus (= stressor)..................................................................................52
10.1.2. Stress als transactie...........................................................................................................................53
10.2. Typen stress...............................................................................................................................................54
10.2.1. Acute stress.......................................................................................................................................54
10.2.2. Chronische stress...............................................................................................................................55
10.3. Stress als fysiologische reactie..................................................................................................................55
10.4. Het verband tussen stress en ziekte..........................................................................................................56
10.4.1. De directe route.................................................................................................................................56
10.4.2. De indirecte route..............................................................................................................................56
10.4.3. Stress en verkoudheid.......................................................................................................................56
10.4.4. Stress en hart – en vaatziekten.........................................................................................................57
10.4.5. Stress en kanker.................................................................................................................................57
10.4.6. Stress en darmaandoeningen............................................................................................................57
10.4.7. Stress en HIV/aids..............................................................................................................................57
11. Slaap...................................................................................................................................................... 58
11.1. Inleiding.....................................................................................................................................................58
11.2. Definitie.....................................................................................................................................................58
11.2.1. De periodieke terugkeer....................................................................................................................58
11.2.2. Rust....................................................................................................................................................58
11.2.3. Bewustzijnsverlaging.........................................................................................................................58
11.3. Slaaponderzoek.........................................................................................................................................59
11.4. Slaapstadia: hypnogram...........................................................................................................................59
3
, 11.5. Slaapstadia: de slaapcyclus.......................................................................................................................61
11.6. Circadiane ritmen......................................................................................................................................61
11.7. Leeftijd.......................................................................................................................................................62
11.7.1. Slaapbehoefte....................................................................................................................................62
11.7.2. Slaapstadia.........................................................................................................................................62
11.7.3. Slaapstoornissen................................................................................................................................62
11.8. Slaapstoornissen.......................................................................................................................................62
11.8.1. Classificaties.......................................................................................................................................62
11.8.2. Insomnieën (hyposomnie).................................................................................................................62
11.8.3. Hypersomnieën.................................................................................................................................63
11.8.4. Dissomnieën......................................................................................................................................63
11.8.5. Parasomnieën....................................................................................................................................63
11.9. Slaapmiddelen...........................................................................................................................................63
11.10. Begeleiding..............................................................................................................................................64
11.10.1. Stap 1: Info verzamelen over klacht................................................................................................64
11.10.2. Stap 2: Stoppen met slaapmiddelen (indien die genomen worden)..............................................64
11.10.3. Veranderen slaapomstandigheden.................................................................................................65
11.10.4. Veranderen van gewoonten............................................................................................................65
11.10.5. Slaapbeperking en paradoxale opdrachten.....................................................................................66
11.11. Conclusie.................................................................................................................................................66
12. Chronisch Vermoeidheidssyndroom (CVS)..............................................................................................67
12.1. Een recent fenomeen?...............................................................................................................................67
12.2. Epidemiologie............................................................................................................................................67
12.3. Omschrijving..............................................................................................................................................67
12.4. Symptomen...............................................................................................................................................68
12.5. Etiologie.....................................................................................................................................................68
12.6. Diagnose....................................................................................................................................................69
12.6.1. Differentiaaldiagnose.........................................................................................................................69
12.6.2. CVS diagnostiek = multidisciplinair....................................................................................................70
12.7. Behandeling...............................................................................................................................................70
12.7.1. Referentiecentra................................................................................................................................70
12.7.2. Cognitief gedragstherapeutisch programma.....................................................................................70
13. E-mental Health (deel 1)......................................................................................................................... 72
13.1. Introductie.................................................................................................................................................72
13.2. Casus Imme...............................................................................................................................................72
14. E-mental Health (deel 2)......................................................................................................................... 76
14.1. Acceptatie van technologie.......................................................................................................................76
14.2. Wearables.................................................................................................................................................77
14.3. Wearbles voor stress.................................................................................................................................78
14.4. Conclusie...................................................................................................................................................79
4