Nederlands
dit is de samenvatting die ik gevonden had:
https://www.studocu.com/nl-be/document/aso/nederlands/samenvatting-
nederlands-definitief/24586861
Literaire competentie
Literaire begrippen
Algemeen
Literatuur vs. lectuur
literatuur - inhoudelijke diepgang
- beter stijl
- goede bouw
- geen voorspelbare personages en rolpatronen
- niet altijd happy-end
- ernstiger genomen, impact is groter
lectuur - altijd dezelfde opzet
- voorspelbaar
- conservatief
- 1 verhaallijn, 1 interpretatie
- actie en spanning staan centraal
primaire literatuur oorspronkelijke, originele bronnen
- tijdschriftartikelen, dissertaties, rapporten,
congresverslagen
secundaire teksten die verwijzen naar of een synthese maken van literair of
literatuur wetenschappelijk werk, de primaire tekst
- een verhandeling over een literatuur werk (boek over een
boek)
- biografie van een schrijver of dichter
triviaalliteratuur, lectuur die geacht wordt uitsluitend te zijn bedoeld voor
pulp alledaagse consumptie, niet van blijvende waarde te zijn en niet
tot de literaire canon te behoren
fictie niet waargebeurd
non-fictie waargebeurd
proza verzameling van teksten die is geschreven of gesproken in de
vorm van gewone taal
poëzie genre in de literatuur waarbij tekst in de vorm van een gedicht
wordt gebracht
epiek verzamelnaam voor verhalende producten van de literatuur,
zowel in poëzie als in proza, waarbij de nadruk ligt op de
beschrijving van gebeurtenissen en handelingen van
p. 1/40
, Nederlands
personages
- subgenres: de roman, het kortverhaal, de novelle, het
sprook-je, de mythe, de sage ...
lyriek de verzamelnaam voor teksten, meestal gedichten, die een
persoonlijk gevoel uiten. Veel aandacht voor ritme en rijm.
- subgenres: de ode, de elegie of klaagzang .
dramatiek literair genre waarbij door middel van woord en gebaar een
conflictsituatie wordt uitgebeeld voor een publiek (toneel,
theater)
- subgenres: de komedie, tragikomedie, tragedie
Humor
ironie - Tegenovergestelde zeggen van wat je eigenlijk bedoelt
- Belangrijk: niet bedoeld om te kwetsen
- Kritiek leveren of om andere terecht te wijzen op gedrag
parodie, persiflage - Spottende nabootsing van iets wat oorspronkelijk ernstig
(=milde humor) bedoeld was
- Gebruikt overdrijvingen
- Belangrijk om originele versie te kennen → anders begrijp
je het niet.
bv. Tegen de sterren op
sarcasme - Vorm van bittere waarheid, bijtende spot die gehanteerd
wordt om andere te kwetsen
- De zender richt zich vooral op de gebreken of het leed van
de andere
bv. op blind date met een blinde
cynisme - Schaamteloze vorm van spot
- Je gelooft niet meer in het goede van de mens
- Op een harde, kwetsende manier de spot drijven
- Lachen zou eigenlijk niet mogen
satire - Bekritiseerd een maatschappelijke toestand of een persoon
- Niet kwetsend bedoeld - persoon of maatschappij
terechtwijzen
- Komt belerend of school meesterlijk over
absurdisme - Humor die ingaat tegen alle logica
(nonsenshumor) - Gebruikt een bizar of absurd gegeven
- Normale tijds- en plaatsbepaling spelen geen rol
bv. Spongebob, Family guy
zwarte humor - Je gaat lachen met maatschappelijk gevoelige
onderwerpen of taboes waar je eigenlijk niet mee zou
mogen lachen
- Spotten met onderwerpen zoals; de dood, ziektes,
p. 2/40
, Nederlands
homoseksualiteit, eigen leed of miserie
- Humor met een macabere toon
taalhumor (= milde - Bewust afwijken van taalkundige regels
humor) - Woordspelingen, opzettelijke taalfouten
- bv. Samson, mopjes over zandvoort
situatiehumor (= - Humor die voortkomt uit specifieke situaties
milde humor) - Men gaat over overdrijven in bepaalde handelingen
- Personen worden vaak als typetjes weergegeven
- Slapstick: overdrijven in bepaalde handelingen waardoor
speciale situaties ontstaan
- bv. Mister Bean, de Dikke en de Dunne
overdrijving of - Opvallende eigenschap van een persoon extra in de verf
karikatuur zetten
- Gebruik van een overdrijving of uitvergroting
woordspeling - opzettelijke taalfouten
Absurde witte of milde satire ironie sarcasme cynisme zwarte of
humor humor humor galgenhum
or
- situatie
humor
- taalhumor
- karikatuur
- parodie
Stijl en stijlfiguren
Stijlfiguren
anafoor herhalen van steeds weer een of meerdere woorden aan het
begin van elkaar opvolgende zinnen of zinsdelen
- ik houd van het proza, dat op mij toedruist, op mij
aanraast, op mij neerdondert.
analogie overeenkomst tussen twee zaken
- vleugels van een vogel, vleugels van een vlinder
antithese een stijlfiguur waarbij tegengestelde begrippen of noties worden
verbonden om een bepaalde eigenschap te versterken,
benadrukken
p. 3/40
, Nederlands
- In de stille kamer knettert zij van woede
parenthese het los invoegen van een gedachte in de zinsbouw, ter
aanvulling of verduidelijking van de gedachte
- ‘s Avonds gingen we (je weet hoeveel ik van muziek hou)
naar de muziekkoepel in het plantsoen
asyndeton stijlfiguur dat nevenschikkende voegwoorden weglaat in een
opsomming om een tegenstelling aan te scherpen
→ een komma ipv ‘en’
- De wind was sterk, krachtig, stormachtig, kil
polysyndeton stijlfiguur waarmee je meerdere woorden, zinsdelen of zinnen
achter elkaar plaatst en daarbij steeds hetzelfde voegwoord
herhaalt
- We hebben appels en bananen en pruimen en kiwi’s en
blauwe bessen
woordspeling bewuste gebruik van een woord of van meerdere woorden in
verschillende betekenissen tegelijkertijd
→ komisch effect
cliché stijlfiguur waarbij een beeldspraak wordt gebruikt die haar kracht
door het vele gebruik ervan heeft verloren
- ze schieten als paddenstoelen uit de grond
→ door het vele gebruik is de uitspraak niet meer origineel en
vindingrijk
topos stijlfiguur waarbij cliché situaties of locaties worden gebruikt
- boze stiefmoeder, muziekstad Wenen, verliefde paar in
Parijs, rustgevend natuuroord
ellips zin waarin het onderwerp of persoonsvorm of beide ontbreken,
dit kan door de context
- Eind goed, al goed.
hyperbool stijlfiguur waarbij iets opzettelijk in grote mate wordt overdreven
- Hij huilde een zwembad vol tranen
litotes stijlfiguur waarbij men door middel van een ontkenning of een
verkleinvorm iets schijnbaar verkleint of afzwakt, maar juist met
de bedoeling het des te sterker te doen uitkomen
- iemand die in luxe woont: hij woont daar niet onaardig
understatement stijlfiguur waarbij iets opzettelijk veel zwakker wordt
geformuleerd dan men te verstaan wil geven
- de Duitsers waren in 1940 in ons land niet welkom
klanknabootsing, woord dat fonetisch het geluid dat het beschrijft nabootst of
onomatopee suggereert
- knerpen, zwiepen, kreunen, steunen, rinkelen, kraken,
zoemen, toeteren
p. 4/40
, Nederlands
oxymoron stijlfiguur waarbij twee woorden worden gecombineerd die elkaar
in hun letterlijke betekenis tegenspreken, maar in figuurlijke zin
wel kloppen
- een oorverdovende stilte
paradox, schijnbare stijlfiguur in de vorm van tegenspraak, op dieper niveau valt het
tegenstelling logisch op te lossen
- Kalm aan, en rap een beetje!
= snel rustig moeten worden
parallellisme stijlfiguur waarbij twee of meer zinnen of zinsdelen elkaar
opvolgen die een vergelijkbare vorm en inhoud hebben.
(kenmerkend voor Bijbelse poëzie)
- ideeën tegen elkaar contrasteren of
- serie ideeën elkaar laten versterken
- in spreekwoorden, songteksten, religieuze teksten,
politieke speeches (retorisch gebruikt)
- vb. Spreken is zilver, zwijgen is goud.
- vb. Wie het kleine niet eert, is het grote niet weerd.
- vb. Daar gaat ze, en zoveel schoonheid heb ik nooit
verdiend. / Daar staat ze, en zoveel gratie heb ik
nooit gezien. (Clouseau)
- vb. Looft God in zijn heiligdom. Looft hem in het
uitspansel zijner sterkte. Looft hem vanwege zijn
mogendheden. (Psalm 150)
- vb. We gaan de belastingen voor iedereen verlagen,
de regels voor iedereen versimpelen en de
pensioenen voor iedereen bewaken.
chiasme twee woorden worden in een omgekeerde volgorde herhaald, die
twee woorden zijn precies hetzelfde óf ze lijken op elkaar
- Denkend aan de dood kan ik niet slapen, En niet slapend
denk ik aan de dood
retorische vraag spreker of schrijver verwacht geen antwoord, maar legt zo meer
nadruk op wat er gezegd is, of wilt het publiek aan het nadenken
zetten
Beeldspraak
allegorie een beeldspraak waarbij abstracte begrippen worden uitgebeeld
door middel van concrete zaken of personen
een gedicht of verhaal dat in zijn geheel symbool staat voor iets anders
animalisering stijlfiguur waarbij een niet-levend iets wordt voorgesteld als iets
levends
- de tijd vliegt
antropomorfisme, Het toeschrijven van menselijke eigenschappen aan niet-
personificatie menselijke wezens, planten, voorwerpen (kinderboeken, strips,
p. 5/40
, Nederlands
animatiefilms)
- Donald Duck, Ice Age
associatie gedachte aan iets bepaald(de referent) roept andere zaken in
gedachten op die met de referent een overeenkomst hebben
metafoor je gebruikt een woord of beeld voor iets anders, waarmee het
een overeenkomst vertoont
- het schip der woestijn (metafoor voor kameel)
verdinglijking de benoeming van iets abstracts in concrete terminologie
- tijd is geld, ideeën zijn de vrucht der verbeelding
synesthesie koppelen van de indrukken van twee verschillende zintuigen
- schreeuwende kleuren, bittere woorden, warme stem
vergelijking overeenkomst tussen twee of meer personen of zaken, tussen de
delen van een vergelijking staan vaak de woorden als, zoals of
gelijk
- Je huis is als een kasteel, zo groot!
personificatie dieren, dingen, begrippen worden voorgesteld als een persoon,
of krijgen menselijke eigenschappen
bv. de maan hield de wacht
metoniem, je vervangt wat je bedoelt door een ander woord, geen gelijkenis
metonymie maar een ander verband (figuurlijk verband)
geheel voor een België won van Duitsland ( = 11 voetballers)
deel
deel voor het koppen tellen (mensen tellen) .
geheel
producent - product pampers (algemeen gebruikt voor luiers)
maker-gemaakte Dat zoeken we op in de Van Dale (het woordenboek)
plaats-product mag ik een sneetje Gouda (kaas uit gouda)
een glas Bordeaux (wijn uit Bordeaux)
inhoud-houder geef mij een pint (bier in een glas)
enkelvoud voor de vrouw is geëmancipeerd (vrouwen zijn geëmancipeerd)
meervoud
oorzaak-gevolg hij heeft zijn tong verloren (hij heeft zijn spraak verloren)
Stijlperiodes en stromingen
middeleeuwen - dichtvorm
p. 6/40
dit is de samenvatting die ik gevonden had:
https://www.studocu.com/nl-be/document/aso/nederlands/samenvatting-
nederlands-definitief/24586861
Literaire competentie
Literaire begrippen
Algemeen
Literatuur vs. lectuur
literatuur - inhoudelijke diepgang
- beter stijl
- goede bouw
- geen voorspelbare personages en rolpatronen
- niet altijd happy-end
- ernstiger genomen, impact is groter
lectuur - altijd dezelfde opzet
- voorspelbaar
- conservatief
- 1 verhaallijn, 1 interpretatie
- actie en spanning staan centraal
primaire literatuur oorspronkelijke, originele bronnen
- tijdschriftartikelen, dissertaties, rapporten,
congresverslagen
secundaire teksten die verwijzen naar of een synthese maken van literair of
literatuur wetenschappelijk werk, de primaire tekst
- een verhandeling over een literatuur werk (boek over een
boek)
- biografie van een schrijver of dichter
triviaalliteratuur, lectuur die geacht wordt uitsluitend te zijn bedoeld voor
pulp alledaagse consumptie, niet van blijvende waarde te zijn en niet
tot de literaire canon te behoren
fictie niet waargebeurd
non-fictie waargebeurd
proza verzameling van teksten die is geschreven of gesproken in de
vorm van gewone taal
poëzie genre in de literatuur waarbij tekst in de vorm van een gedicht
wordt gebracht
epiek verzamelnaam voor verhalende producten van de literatuur,
zowel in poëzie als in proza, waarbij de nadruk ligt op de
beschrijving van gebeurtenissen en handelingen van
p. 1/40
, Nederlands
personages
- subgenres: de roman, het kortverhaal, de novelle, het
sprook-je, de mythe, de sage ...
lyriek de verzamelnaam voor teksten, meestal gedichten, die een
persoonlijk gevoel uiten. Veel aandacht voor ritme en rijm.
- subgenres: de ode, de elegie of klaagzang .
dramatiek literair genre waarbij door middel van woord en gebaar een
conflictsituatie wordt uitgebeeld voor een publiek (toneel,
theater)
- subgenres: de komedie, tragikomedie, tragedie
Humor
ironie - Tegenovergestelde zeggen van wat je eigenlijk bedoelt
- Belangrijk: niet bedoeld om te kwetsen
- Kritiek leveren of om andere terecht te wijzen op gedrag
parodie, persiflage - Spottende nabootsing van iets wat oorspronkelijk ernstig
(=milde humor) bedoeld was
- Gebruikt overdrijvingen
- Belangrijk om originele versie te kennen → anders begrijp
je het niet.
bv. Tegen de sterren op
sarcasme - Vorm van bittere waarheid, bijtende spot die gehanteerd
wordt om andere te kwetsen
- De zender richt zich vooral op de gebreken of het leed van
de andere
bv. op blind date met een blinde
cynisme - Schaamteloze vorm van spot
- Je gelooft niet meer in het goede van de mens
- Op een harde, kwetsende manier de spot drijven
- Lachen zou eigenlijk niet mogen
satire - Bekritiseerd een maatschappelijke toestand of een persoon
- Niet kwetsend bedoeld - persoon of maatschappij
terechtwijzen
- Komt belerend of school meesterlijk over
absurdisme - Humor die ingaat tegen alle logica
(nonsenshumor) - Gebruikt een bizar of absurd gegeven
- Normale tijds- en plaatsbepaling spelen geen rol
bv. Spongebob, Family guy
zwarte humor - Je gaat lachen met maatschappelijk gevoelige
onderwerpen of taboes waar je eigenlijk niet mee zou
mogen lachen
- Spotten met onderwerpen zoals; de dood, ziektes,
p. 2/40
, Nederlands
homoseksualiteit, eigen leed of miserie
- Humor met een macabere toon
taalhumor (= milde - Bewust afwijken van taalkundige regels
humor) - Woordspelingen, opzettelijke taalfouten
- bv. Samson, mopjes over zandvoort
situatiehumor (= - Humor die voortkomt uit specifieke situaties
milde humor) - Men gaat over overdrijven in bepaalde handelingen
- Personen worden vaak als typetjes weergegeven
- Slapstick: overdrijven in bepaalde handelingen waardoor
speciale situaties ontstaan
- bv. Mister Bean, de Dikke en de Dunne
overdrijving of - Opvallende eigenschap van een persoon extra in de verf
karikatuur zetten
- Gebruik van een overdrijving of uitvergroting
woordspeling - opzettelijke taalfouten
Absurde witte of milde satire ironie sarcasme cynisme zwarte of
humor humor humor galgenhum
or
- situatie
humor
- taalhumor
- karikatuur
- parodie
Stijl en stijlfiguren
Stijlfiguren
anafoor herhalen van steeds weer een of meerdere woorden aan het
begin van elkaar opvolgende zinnen of zinsdelen
- ik houd van het proza, dat op mij toedruist, op mij
aanraast, op mij neerdondert.
analogie overeenkomst tussen twee zaken
- vleugels van een vogel, vleugels van een vlinder
antithese een stijlfiguur waarbij tegengestelde begrippen of noties worden
verbonden om een bepaalde eigenschap te versterken,
benadrukken
p. 3/40
, Nederlands
- In de stille kamer knettert zij van woede
parenthese het los invoegen van een gedachte in de zinsbouw, ter
aanvulling of verduidelijking van de gedachte
- ‘s Avonds gingen we (je weet hoeveel ik van muziek hou)
naar de muziekkoepel in het plantsoen
asyndeton stijlfiguur dat nevenschikkende voegwoorden weglaat in een
opsomming om een tegenstelling aan te scherpen
→ een komma ipv ‘en’
- De wind was sterk, krachtig, stormachtig, kil
polysyndeton stijlfiguur waarmee je meerdere woorden, zinsdelen of zinnen
achter elkaar plaatst en daarbij steeds hetzelfde voegwoord
herhaalt
- We hebben appels en bananen en pruimen en kiwi’s en
blauwe bessen
woordspeling bewuste gebruik van een woord of van meerdere woorden in
verschillende betekenissen tegelijkertijd
→ komisch effect
cliché stijlfiguur waarbij een beeldspraak wordt gebruikt die haar kracht
door het vele gebruik ervan heeft verloren
- ze schieten als paddenstoelen uit de grond
→ door het vele gebruik is de uitspraak niet meer origineel en
vindingrijk
topos stijlfiguur waarbij cliché situaties of locaties worden gebruikt
- boze stiefmoeder, muziekstad Wenen, verliefde paar in
Parijs, rustgevend natuuroord
ellips zin waarin het onderwerp of persoonsvorm of beide ontbreken,
dit kan door de context
- Eind goed, al goed.
hyperbool stijlfiguur waarbij iets opzettelijk in grote mate wordt overdreven
- Hij huilde een zwembad vol tranen
litotes stijlfiguur waarbij men door middel van een ontkenning of een
verkleinvorm iets schijnbaar verkleint of afzwakt, maar juist met
de bedoeling het des te sterker te doen uitkomen
- iemand die in luxe woont: hij woont daar niet onaardig
understatement stijlfiguur waarbij iets opzettelijk veel zwakker wordt
geformuleerd dan men te verstaan wil geven
- de Duitsers waren in 1940 in ons land niet welkom
klanknabootsing, woord dat fonetisch het geluid dat het beschrijft nabootst of
onomatopee suggereert
- knerpen, zwiepen, kreunen, steunen, rinkelen, kraken,
zoemen, toeteren
p. 4/40
, Nederlands
oxymoron stijlfiguur waarbij twee woorden worden gecombineerd die elkaar
in hun letterlijke betekenis tegenspreken, maar in figuurlijke zin
wel kloppen
- een oorverdovende stilte
paradox, schijnbare stijlfiguur in de vorm van tegenspraak, op dieper niveau valt het
tegenstelling logisch op te lossen
- Kalm aan, en rap een beetje!
= snel rustig moeten worden
parallellisme stijlfiguur waarbij twee of meer zinnen of zinsdelen elkaar
opvolgen die een vergelijkbare vorm en inhoud hebben.
(kenmerkend voor Bijbelse poëzie)
- ideeën tegen elkaar contrasteren of
- serie ideeën elkaar laten versterken
- in spreekwoorden, songteksten, religieuze teksten,
politieke speeches (retorisch gebruikt)
- vb. Spreken is zilver, zwijgen is goud.
- vb. Wie het kleine niet eert, is het grote niet weerd.
- vb. Daar gaat ze, en zoveel schoonheid heb ik nooit
verdiend. / Daar staat ze, en zoveel gratie heb ik
nooit gezien. (Clouseau)
- vb. Looft God in zijn heiligdom. Looft hem in het
uitspansel zijner sterkte. Looft hem vanwege zijn
mogendheden. (Psalm 150)
- vb. We gaan de belastingen voor iedereen verlagen,
de regels voor iedereen versimpelen en de
pensioenen voor iedereen bewaken.
chiasme twee woorden worden in een omgekeerde volgorde herhaald, die
twee woorden zijn precies hetzelfde óf ze lijken op elkaar
- Denkend aan de dood kan ik niet slapen, En niet slapend
denk ik aan de dood
retorische vraag spreker of schrijver verwacht geen antwoord, maar legt zo meer
nadruk op wat er gezegd is, of wilt het publiek aan het nadenken
zetten
Beeldspraak
allegorie een beeldspraak waarbij abstracte begrippen worden uitgebeeld
door middel van concrete zaken of personen
een gedicht of verhaal dat in zijn geheel symbool staat voor iets anders
animalisering stijlfiguur waarbij een niet-levend iets wordt voorgesteld als iets
levends
- de tijd vliegt
antropomorfisme, Het toeschrijven van menselijke eigenschappen aan niet-
personificatie menselijke wezens, planten, voorwerpen (kinderboeken, strips,
p. 5/40
, Nederlands
animatiefilms)
- Donald Duck, Ice Age
associatie gedachte aan iets bepaald(de referent) roept andere zaken in
gedachten op die met de referent een overeenkomst hebben
metafoor je gebruikt een woord of beeld voor iets anders, waarmee het
een overeenkomst vertoont
- het schip der woestijn (metafoor voor kameel)
verdinglijking de benoeming van iets abstracts in concrete terminologie
- tijd is geld, ideeën zijn de vrucht der verbeelding
synesthesie koppelen van de indrukken van twee verschillende zintuigen
- schreeuwende kleuren, bittere woorden, warme stem
vergelijking overeenkomst tussen twee of meer personen of zaken, tussen de
delen van een vergelijking staan vaak de woorden als, zoals of
gelijk
- Je huis is als een kasteel, zo groot!
personificatie dieren, dingen, begrippen worden voorgesteld als een persoon,
of krijgen menselijke eigenschappen
bv. de maan hield de wacht
metoniem, je vervangt wat je bedoelt door een ander woord, geen gelijkenis
metonymie maar een ander verband (figuurlijk verband)
geheel voor een België won van Duitsland ( = 11 voetballers)
deel
deel voor het koppen tellen (mensen tellen) .
geheel
producent - product pampers (algemeen gebruikt voor luiers)
maker-gemaakte Dat zoeken we op in de Van Dale (het woordenboek)
plaats-product mag ik een sneetje Gouda (kaas uit gouda)
een glas Bordeaux (wijn uit Bordeaux)
inhoud-houder geef mij een pint (bier in een glas)
enkelvoud voor de vrouw is geëmancipeerd (vrouwen zijn geëmancipeerd)
meervoud
oorzaak-gevolg hij heeft zijn tong verloren (hij heeft zijn spraak verloren)
Stijlperiodes en stromingen
middeleeuwen - dichtvorm
p. 6/40
