Mens en leren 1 Les 4
1.1 Wat is opvoeden?
Een kind is een mens in wording en het is onze taak als opvoeder om kind alle kansen te bieden
om te ontwikkelen.
Opvoeden = het doelbewust of intentioneel handelen, gekenmerkt door interacties tussen kind en
opvoeder, een vorm van helpen, samenzijn … om het kind te stimuleren in zijn/haar
ontwikkeling, zowel psychisch als fysiek.
à Het is meer dan enkel methodisch handelen want je gaat leren door te doen.
1.1.1 De drie dimensies van opvoeding
De drie dimensies van opvoeding (= voorwaarden)
1. Existentieel
• Besef dat je een ouder bent en er moet zijn voor je kind (= pedagogisch besef).
• Besef dat je verantwoordelijkheden hebt.
• Bereidheid om er te zijn als opvoeder en het kind op te voeden want het kind is
afhankelijk van jou.
• Soms bepaalde belangenconflicten want je zal als opvoeder dingen moeten doen of
laten in het belang van je kind.
2. Klinisch
• Het actief en doelgericht handelen als opvoeder.
• Opvoeden leer je door te doen en te proberen.
• Je wil je kind opvoeden, dingen leren en zelfstandig maken.
• Er is hierbij een wederkerige relatie tussen opvoeder en kind.
o Je beseft wat je kind kan en wat niet en je gaat stimuleren en compenseren.
o Je gaat verwachtingen afstemmen op het kind zelf.
3. Levensbeschouwelijk
• Waarden en normen krijgen we in onze opvoeding en nemen het aan van onze ouders
en handelen ernaar.
• Vanaf puberteit kunnen ouders twijfelen of kinderen wel doen wat ze vragen à ook in
puberteit nemen kinderen de waarden en normen mee.
• Belangrijk om aan je kind te vertellen wat je belangrijk vindt en waarom.
1.2 Het opvoedingssysteem
Opvoedingssyteem = alle systemen waarin opgevoed wordt dus onder andere het gezin, de school,
een leefgroep, een jeugdbeweging …
1.2.1 De belangrijkste variabelen
Opvoedingssystemen die invloed kunnen uitoefenen op de opvoeding
1. Het kind 3. Het opvoedingsprogramma
2. De opvoeder of ouder 4. De opvoedingscontext of omgeving
1.2.1.1 Het kind
Invloed van kind op opvoeding
1. Persoonlijkheidskenmerken
• Cognitief aspect – ontwikkeling van kennis en vaardigheden (ontwikkeling tot mens).
1
,Mens en leren 1 Les 4
• Affectief aspect – gevoelsmatige van kinderen en hoe ze zich voelen.
• Conatief aspect – streven naar iets, de motivatie of ambitie om iets te bereiken.
• Fysiek aspect – lichamelijke condities van het kind en hoe ouders ermee omgaan.
• Gedrag en temperament – uiterlijk waarneembare gedragingen en de aanleg
2. Manier waarop kind reageert op de opvoedingssituatie
• Manier waarop kind reageert is belangrijk.
• Te maken met eigen kenmerken en ervaringen.
• Manier waarop kinderen reageren, is heel verschillend en uniek.
1.2.1.2 De ouder of opvoeder
Invloed van ouder of opvoeder op opvoeding
• Persoonlijkheidskenmerken van de ouders of opvoeder.
• Manier waarop ouder reageert op gedrag van het kind.
• Opvoedingsgeschiedenis van ouders want vaak doen ze wat hun ouders ook met hen deden.
• Manier waarop vormgegeven wordt aan de opvoedingssituatie
o Hoe wordt er gecommuniceerd?
o Zijn er duidelijke grenzen?
• Ouderlijke vaardigheden
o Wat wordt er van mij als ouder verwacht en wat moet ik kunnen?
a) Disciplinering – duidelijke afspraken, grenzen stellen en leiden.
b) Monitoring – toezicht houden op kinderen (gedrag, vrienden …).
c) Positieve bekrachtiging – sociaal wenselijk gedrag aanmoedigen.
d) Positieve betrokkenheid – positieve band met kind creëren.
e) Problemen oplossen – kinderen leren omgaan met problemen.
1.2.1.3 Het opvoedingsprogramma
Invloed van opvoedingsprogramma op opvoeding
• Opeenvolging van activiteiten voor de kinderen.
• Kenmerken van opvoedingsprogramma
a) Inhoud van activiteiten – welke activiteiten zijn er waarbij kinderen betrokken
worden?
b) Regels en sociale verwachtingen – welke regels en verwachtingen zijn er?
c) Communicatieve sfeer – in hoeverre wordt er gecommuniceerd met de kinderen?
o Vragen stellen, luisteren, interesse tonen, begrip voor emoties …
• Belangrijk om hierin wat structuur en regelmaat aan te brengen.
o Vb: specifiek uur opstaan, klaarmaken, eten, huiswerk maken …
à Als consulent zal je soms situaties tegenkomen waarvan je denkt dat het raar is? Belangrijk om
op dat moment te bespreken met ouders waarom er op een bepaalde manier gehandeld wordt.
1.2.1.4 De opvoedingscontext
Invloed van opvoedingscontext op opvoeding
• Het gezin
o Kleine groep.
o Subgroepen wanneer bepaalde kinderen zich optrekken aan bepaalde ouder.
o Bepaalde gezinsrollen.
2
,Mens en leren 1 Les 4
• Huisvesting en interieur
o Grote van woning à ruimte om te spelen/privacy/… of niet?
o Interieur van woning à krijgen kinderen bewegingsruimte of niet?
• Financiële mogelijkheden
o Activiteiten of hobby’s die kunnen of niet.
o Mogelijkheden van de ouders om activiteiten en kansen te bieden.
o Stuk minder ontwikkeling als je bv. niet naar een theater of museum kan gaan.
o Misschien word je niet uitgenodigd op een feestje als je minder geld hebt.
• Sociaal netwerk van de opvoedingsgroep
o Ontwikkelen van sociale vaardigheden mogelijk of niet?
o Draagkracht voor opvoeders of ouders? (zo niet, vaak veel stress dus invloed).
• Kwaliteit van woonomgeving
o Waar woon je?
§ Omgeving met parken en bossen?
§ Woning met tuin?
§ Stad of dorp?
1.3 De ouderlijke taken
Als ouder of opvoeder heb je ook verschillende taken binnen de opvoeding van je kind(eren).
Opvoeden krijgt vorm als de 5 opvoedgerichte taken samen worden uitgevoerd.
1. Aangaan ouder-kindrelatie 4. Vormgeven van opvoedingscontext
2. Opvoedingsstijl bepalen 5. Bewaken van kwaliteit van opvoeding
3. Vormgeven aan opvoedingsprogramma
1.3.1 Aangaan van ouder-kindrelatie
Ouder-kindrelatie
• We trachten ontwikkeling van het kind te stimuleren.
• Hoe relatie aangaan
1. Acceptatie
• We moeten kinderen accepteren zoals ze zijn en geen andere zaken van hen
verwachten.
• Ze moeten zelf kunnen ontplooien en groeien.
2. Communicatie
• Je kind stelt bepaald gedrag en je reageert hier adequaat op.
• Je bespreekt met je kind waarom gedrag gesteld wordt.
• Erkennen van en inleven in gevoelens van het kind dus bevragen.
3. Sensitiviteit en responsiviteit
• Je herkent wat je kind nodig heeft door bepaalde gevoeligheid na leren en je
kan hier adequaat op reageren.
• Luisteren naar signalen van kind om behoeften te ontdekken.
4. Liefdevol en affectief
• Werken aan een warme, hartelijke en veilige sfeer.
• Onbreekbare band ontwikkelen met kind(eren).
• Relatie aangaan en onderhouden.
5. Hechting
• Er zijn voor je kind (niet enkel fysiek), aandacht bieden en tijd mee
doorbrengen.
• Emotionele band opbouwen met kind(eren)
3
, Mens en leren 1 Les 4
o Vertrouwen in anderen
o Zelfvertrouwen en zelfstandigheid
o Zelfbeeld
6. Veiligheid en geborgenheid
• Veilige situatie creëren voor kind(eren).
• Ze durven hierdoor ontdekken à bevordert de ontwikkeling.
• Vertrouwensband ontwikkelen.
7. Loyaliteit
• Kinderen blijven altijd loyaal aan ouders.
• Ouders zijn verantwoordelijk voor kind(eren).
1.3.2 Vormgeven van het opvoedingsprogramma
Hoe gaan we onze opvoeding vormgeven?
• Waaraan besteden we onze tijd?
• Welke structuur of routine hanteren we?
• Welke keuzes maken we?
• Hoeveel tijd besteden we aan spelletjes spelen, activiteiten voor de kinderen, naar de bib
gaan …
• Zorgen dat activiteiten toegankelijk zijn voor kinderen.
• We willen kinderen stimuleren aan de hand van deze activiteiten.
1.3.3 Vormgeven van de opvoedingscontext
Vormgeven aan de opvoedingscontext of omgeving
• Welke financiële middelen hebben we en hoe besteden we die?
• Waar gaan we wonen en waarom?
o Huis, appartement, dorp, stad …
• Welke school kiezen we voor ons kind en waarom?
1.3.4 Bewaken van kwaliteit van opvoederschap
Bewaking kwaliteit van opvoeding
• Verantwoordelijkheid opnemen voor opvoeding.
• Hulp kunnen vragen en aanvaarden indien nodig.
• Veel ouder voelen zich hiervoor onbekwaam en gaan het uitbesteden (vb: nanny).
4
1.1 Wat is opvoeden?
Een kind is een mens in wording en het is onze taak als opvoeder om kind alle kansen te bieden
om te ontwikkelen.
Opvoeden = het doelbewust of intentioneel handelen, gekenmerkt door interacties tussen kind en
opvoeder, een vorm van helpen, samenzijn … om het kind te stimuleren in zijn/haar
ontwikkeling, zowel psychisch als fysiek.
à Het is meer dan enkel methodisch handelen want je gaat leren door te doen.
1.1.1 De drie dimensies van opvoeding
De drie dimensies van opvoeding (= voorwaarden)
1. Existentieel
• Besef dat je een ouder bent en er moet zijn voor je kind (= pedagogisch besef).
• Besef dat je verantwoordelijkheden hebt.
• Bereidheid om er te zijn als opvoeder en het kind op te voeden want het kind is
afhankelijk van jou.
• Soms bepaalde belangenconflicten want je zal als opvoeder dingen moeten doen of
laten in het belang van je kind.
2. Klinisch
• Het actief en doelgericht handelen als opvoeder.
• Opvoeden leer je door te doen en te proberen.
• Je wil je kind opvoeden, dingen leren en zelfstandig maken.
• Er is hierbij een wederkerige relatie tussen opvoeder en kind.
o Je beseft wat je kind kan en wat niet en je gaat stimuleren en compenseren.
o Je gaat verwachtingen afstemmen op het kind zelf.
3. Levensbeschouwelijk
• Waarden en normen krijgen we in onze opvoeding en nemen het aan van onze ouders
en handelen ernaar.
• Vanaf puberteit kunnen ouders twijfelen of kinderen wel doen wat ze vragen à ook in
puberteit nemen kinderen de waarden en normen mee.
• Belangrijk om aan je kind te vertellen wat je belangrijk vindt en waarom.
1.2 Het opvoedingssysteem
Opvoedingssyteem = alle systemen waarin opgevoed wordt dus onder andere het gezin, de school,
een leefgroep, een jeugdbeweging …
1.2.1 De belangrijkste variabelen
Opvoedingssystemen die invloed kunnen uitoefenen op de opvoeding
1. Het kind 3. Het opvoedingsprogramma
2. De opvoeder of ouder 4. De opvoedingscontext of omgeving
1.2.1.1 Het kind
Invloed van kind op opvoeding
1. Persoonlijkheidskenmerken
• Cognitief aspect – ontwikkeling van kennis en vaardigheden (ontwikkeling tot mens).
1
,Mens en leren 1 Les 4
• Affectief aspect – gevoelsmatige van kinderen en hoe ze zich voelen.
• Conatief aspect – streven naar iets, de motivatie of ambitie om iets te bereiken.
• Fysiek aspect – lichamelijke condities van het kind en hoe ouders ermee omgaan.
• Gedrag en temperament – uiterlijk waarneembare gedragingen en de aanleg
2. Manier waarop kind reageert op de opvoedingssituatie
• Manier waarop kind reageert is belangrijk.
• Te maken met eigen kenmerken en ervaringen.
• Manier waarop kinderen reageren, is heel verschillend en uniek.
1.2.1.2 De ouder of opvoeder
Invloed van ouder of opvoeder op opvoeding
• Persoonlijkheidskenmerken van de ouders of opvoeder.
• Manier waarop ouder reageert op gedrag van het kind.
• Opvoedingsgeschiedenis van ouders want vaak doen ze wat hun ouders ook met hen deden.
• Manier waarop vormgegeven wordt aan de opvoedingssituatie
o Hoe wordt er gecommuniceerd?
o Zijn er duidelijke grenzen?
• Ouderlijke vaardigheden
o Wat wordt er van mij als ouder verwacht en wat moet ik kunnen?
a) Disciplinering – duidelijke afspraken, grenzen stellen en leiden.
b) Monitoring – toezicht houden op kinderen (gedrag, vrienden …).
c) Positieve bekrachtiging – sociaal wenselijk gedrag aanmoedigen.
d) Positieve betrokkenheid – positieve band met kind creëren.
e) Problemen oplossen – kinderen leren omgaan met problemen.
1.2.1.3 Het opvoedingsprogramma
Invloed van opvoedingsprogramma op opvoeding
• Opeenvolging van activiteiten voor de kinderen.
• Kenmerken van opvoedingsprogramma
a) Inhoud van activiteiten – welke activiteiten zijn er waarbij kinderen betrokken
worden?
b) Regels en sociale verwachtingen – welke regels en verwachtingen zijn er?
c) Communicatieve sfeer – in hoeverre wordt er gecommuniceerd met de kinderen?
o Vragen stellen, luisteren, interesse tonen, begrip voor emoties …
• Belangrijk om hierin wat structuur en regelmaat aan te brengen.
o Vb: specifiek uur opstaan, klaarmaken, eten, huiswerk maken …
à Als consulent zal je soms situaties tegenkomen waarvan je denkt dat het raar is? Belangrijk om
op dat moment te bespreken met ouders waarom er op een bepaalde manier gehandeld wordt.
1.2.1.4 De opvoedingscontext
Invloed van opvoedingscontext op opvoeding
• Het gezin
o Kleine groep.
o Subgroepen wanneer bepaalde kinderen zich optrekken aan bepaalde ouder.
o Bepaalde gezinsrollen.
2
,Mens en leren 1 Les 4
• Huisvesting en interieur
o Grote van woning à ruimte om te spelen/privacy/… of niet?
o Interieur van woning à krijgen kinderen bewegingsruimte of niet?
• Financiële mogelijkheden
o Activiteiten of hobby’s die kunnen of niet.
o Mogelijkheden van de ouders om activiteiten en kansen te bieden.
o Stuk minder ontwikkeling als je bv. niet naar een theater of museum kan gaan.
o Misschien word je niet uitgenodigd op een feestje als je minder geld hebt.
• Sociaal netwerk van de opvoedingsgroep
o Ontwikkelen van sociale vaardigheden mogelijk of niet?
o Draagkracht voor opvoeders of ouders? (zo niet, vaak veel stress dus invloed).
• Kwaliteit van woonomgeving
o Waar woon je?
§ Omgeving met parken en bossen?
§ Woning met tuin?
§ Stad of dorp?
1.3 De ouderlijke taken
Als ouder of opvoeder heb je ook verschillende taken binnen de opvoeding van je kind(eren).
Opvoeden krijgt vorm als de 5 opvoedgerichte taken samen worden uitgevoerd.
1. Aangaan ouder-kindrelatie 4. Vormgeven van opvoedingscontext
2. Opvoedingsstijl bepalen 5. Bewaken van kwaliteit van opvoeding
3. Vormgeven aan opvoedingsprogramma
1.3.1 Aangaan van ouder-kindrelatie
Ouder-kindrelatie
• We trachten ontwikkeling van het kind te stimuleren.
• Hoe relatie aangaan
1. Acceptatie
• We moeten kinderen accepteren zoals ze zijn en geen andere zaken van hen
verwachten.
• Ze moeten zelf kunnen ontplooien en groeien.
2. Communicatie
• Je kind stelt bepaald gedrag en je reageert hier adequaat op.
• Je bespreekt met je kind waarom gedrag gesteld wordt.
• Erkennen van en inleven in gevoelens van het kind dus bevragen.
3. Sensitiviteit en responsiviteit
• Je herkent wat je kind nodig heeft door bepaalde gevoeligheid na leren en je
kan hier adequaat op reageren.
• Luisteren naar signalen van kind om behoeften te ontdekken.
4. Liefdevol en affectief
• Werken aan een warme, hartelijke en veilige sfeer.
• Onbreekbare band ontwikkelen met kind(eren).
• Relatie aangaan en onderhouden.
5. Hechting
• Er zijn voor je kind (niet enkel fysiek), aandacht bieden en tijd mee
doorbrengen.
• Emotionele band opbouwen met kind(eren)
3
, Mens en leren 1 Les 4
o Vertrouwen in anderen
o Zelfvertrouwen en zelfstandigheid
o Zelfbeeld
6. Veiligheid en geborgenheid
• Veilige situatie creëren voor kind(eren).
• Ze durven hierdoor ontdekken à bevordert de ontwikkeling.
• Vertrouwensband ontwikkelen.
7. Loyaliteit
• Kinderen blijven altijd loyaal aan ouders.
• Ouders zijn verantwoordelijk voor kind(eren).
1.3.2 Vormgeven van het opvoedingsprogramma
Hoe gaan we onze opvoeding vormgeven?
• Waaraan besteden we onze tijd?
• Welke structuur of routine hanteren we?
• Welke keuzes maken we?
• Hoeveel tijd besteden we aan spelletjes spelen, activiteiten voor de kinderen, naar de bib
gaan …
• Zorgen dat activiteiten toegankelijk zijn voor kinderen.
• We willen kinderen stimuleren aan de hand van deze activiteiten.
1.3.3 Vormgeven van de opvoedingscontext
Vormgeven aan de opvoedingscontext of omgeving
• Welke financiële middelen hebben we en hoe besteden we die?
• Waar gaan we wonen en waarom?
o Huis, appartement, dorp, stad …
• Welke school kiezen we voor ons kind en waarom?
1.3.4 Bewaken van kwaliteit van opvoederschap
Bewaking kwaliteit van opvoeding
• Verantwoordelijkheid opnemen voor opvoeding.
• Hulp kunnen vragen en aanvaarden indien nodig.
• Veel ouder voelen zich hiervoor onbekwaam en gaan het uitbesteden (vb: nanny).
4
