Persoonlijkheidspsychologie
Inleiding Persoonlijkheidspsychologie
1. Definitie persoonlijkheid
➢ “Persoonlijkheid is de verzameling van psychologische trekken en mechanismen binnen een
individu, die georganiseerd en relatief stabiel zijn, en die de interacties met en de
aanpassingen aan de intrapsychische, fysieke en sociale omgeving beïnvloeden.”
…verzameling van psychologische trekken…
➢ trekken (traits) = eigenschappen die verschillen/gelijkenissen tussen mensen beschrijven
➢ gemiddelde neigingen (average tendencies)
➢ hoeveel? structuur? oorsprong? correlaties/gevolgen?
• hoeveel trekken hebben we nodig?
• zijn bepaalde trekken aan elkaar gelinkt?
• hoe komt het dat iemand een bepaalde trek heeft?
• wat voor effecten heeft een bepaalde trek?
➢ beschrijven, verklaren en voorspellen van (toekomstig) gedrag
…mechanismen…
➢ cognitieve processen van informatieverwerking
➢ vb. iemand is heel extravert → in sociale situaties contact zoeken → manieren zoeken om
contact te leggen
➢ input = een bepaalde situatie
…binnen een individu, die georganiseerd en relatief stabiel zijn…
➢ persoonlijkheid = intern
➢ georganiseerd → geen willekeurige verzameling elementen, maar een coherent,
samenhangend geheel
• trekken zijn aan elkaar gelinkt
• bepaalde trekken komen niet toevallig samen voor
➢ relatief stabiel doorheen de tijd en consistent overheen situaties (state ≠ trait!)
,…interacties…aanpassingen…
➢ interactie tussen persoon en omgeving = complex!
• perceptie → waarneming van de situatie wordt beïnvloed door bepaalde trekken
• selectie → situaties kiezen/ in situaties terechtkomen die passen bij de
persoonlijkheid
• uitlokking → niet intentionele reacties uitlokken bij de omgeving (evocatie)
• manipulatie → intentioneel dingen proberen aanpassen in omgeving zodat deze
beter past bij de persoonlijkheid
➢ adaptief functioneren → flexibel omgaan met de stress, uitdagingen en problemen die we
tegenkomen terwijl we onze levensdoelen trachten te realiseren
• als trekken heel sterk aanwezig zijn kan dat zorgen voor problemen
…intrapsychische, fysieke en sociale omgeving…
➢ fysieke omgeving: bv. fysiek gevaar (→ overleving, veiligheid)
➢ sociale omgeving: bv. vrienden, collega’s, partner (→ liefde, respect, erbij horen)
➢ intrapsychische omgeving: bv. herinneringen, dromen, verlangens, … (→eigenwaarde)
2. Terminologie
3. Persoonlijkheidspsychologie
➢ = tak van de psychologie die zich bezighoudt met het bestuderen van persoonlijkheid
➢ = begrijpen van individuele verschillen tussen mensen
➢ impliciete persoonlijkheidstheorieën
• intuïtief
• selectieve waarneming
• vaak evaluatief
➢ wetenschappelijke persoonlijkheidstheorieën
• beschrijven van menselijke kenmerken
• persoonlijkheid als psychologisch construct
▪ niet direct observeerbaar
▪ determinant van gedrag
,Drie analyseniveaus
➢ iedereen is op een bepaalde manier…
1. … zoals alle anderen → ‘Human nature’ (universeel)
• vb. de behoefte ergens bij te horen
2. … zoals sommige anderen → individuele en groepsverschillen
• vb. variaties in de behoefte ergens bij te horen
3. … zoals niemand anders → individuele uniciteit
• vb. iemands unieke, typerende manier van bood worden
➢ nomothetisch onderzoek
• bestuderen van groepen/steekproeven
• focus → gelijkenissen tussen groepen
• doel → universele wetmatigheden ontdekken over ‘de mens’; basisstructuur van
persoonlijkheid identificeren
• methode → zelfrapportage, statistische analyses (kwantitatief)
• nadeel → weinig kennis over complexiteit en dynamiek binnen individu
➢ idiografisch onderzoek
• bestuderen van 1 enkel individu
• focus → uniciteit van het individu
• doel → diepgaand begrip van het individu
• methode → case study, psychobiografie, dagboek, interview (kwalitatief)
• nadeel → moeilijk generaliseerbaar
Theorie vs. onderzoek
➢ theorie
• grote persoonlijkheidstheorieën → analyseniveau ‘human nature’
➢ onderzoek
• hedendaags onderzoek in persoonlijkheidspsychologie → analyseniveau individuele
en groepsverschillen
Persoonlijkheidstheorieën
➢ een goede theorie…
• voorziet richtlijnen voor verder onderzoek
• verklaart en organiseert reeds bestaande bevindingen
• maakt voorspellingen over gedrag en psychologische fenomenen
➢ theorie vs. overtuiging (vb. astrologie)
➢ wetenschappelijke evaluatiecriteria:
• volledigheid → alles moet erdoor verklaart kunnen worden
• heuristische waarde
• toetsbaarheid
• spaarzaamheid (parsimony) → 2 theorieën: kiezen voor de minst comlexe
• compatibiliteit en integratie overheen verschillende kennisdomeinen en
analyseniveaus
➢ ultieme theorie? → nee
, Persoonlijkheidstheorieën
Dispositionele theorieën
Wat zijn persoonlijkheidstrekken?
➢ fundamentele en universele bouwstenen van persoonlijkheid
➢ typerende kenmerken, karakteristieke eigenschappen
➢ dispositie = geneigdheid om zich op een bepaalde manier te gedragen
➢ twee uitgangspunten van trektheoretici:
• trekken zijn relatief stabiel in de tijd
• trekken zijn relatief consistent over situaties
Verschillende visies definitie trek
➢ trekken als interne, causale eigenschappen
• inwendig
• verklarend voor gedrag
• kunnen sluimerend aanwezig zijn (zonder directe manifestatie in het gedrag)
➢ trekken als louter beschrijvende termen
• geen veronderstellingen over oorzaak van gedrag
• puur beschrijvend
• algemene trends die je ziet in het gedrag
• bv. trekken zijn een categorie van handelingen die vaak voorkomen bij een individu
Identificeren van trekken
Lexicale benadering
➢ lexicale hypothese → belangrijke, relevante individuele verschillen zijn gecodeerd in onze
taal
• er bestaat een term voor
➢ belangrijkheid van trekken bepaald door drie criteria:
• gebruiksfrequentie → term vaak gebruikt
• synoniemfrequentie → hoe meer synoniemen hoe belangrijker de trek
• cross-culturele universaliteit → komt in meer culturen voor
➢ woordenboekstudies (adjectieven – passief) en studie van de vrije beschrijvingen (actieve
woordenschat)
• passief = geschreven taal
• actief = gesproken taal
Statistische benadering
➢ vertrekpunt = itempool
• adjectieven
• vragen over gedrag, emoties, ervaringen
➢ factoranalyse
• doel = identificeren van grote, onderliggende dimensies om aantal items te
reduceren
• groepeert persoonlijkheidstrekken die sterk correleren en gemeenschappelijke
kenmerken hebben
• items en adjectieven die vergelijkende patronen hebben worden samen geplaatst
→ factor of dimensie
Inleiding Persoonlijkheidspsychologie
1. Definitie persoonlijkheid
➢ “Persoonlijkheid is de verzameling van psychologische trekken en mechanismen binnen een
individu, die georganiseerd en relatief stabiel zijn, en die de interacties met en de
aanpassingen aan de intrapsychische, fysieke en sociale omgeving beïnvloeden.”
…verzameling van psychologische trekken…
➢ trekken (traits) = eigenschappen die verschillen/gelijkenissen tussen mensen beschrijven
➢ gemiddelde neigingen (average tendencies)
➢ hoeveel? structuur? oorsprong? correlaties/gevolgen?
• hoeveel trekken hebben we nodig?
• zijn bepaalde trekken aan elkaar gelinkt?
• hoe komt het dat iemand een bepaalde trek heeft?
• wat voor effecten heeft een bepaalde trek?
➢ beschrijven, verklaren en voorspellen van (toekomstig) gedrag
…mechanismen…
➢ cognitieve processen van informatieverwerking
➢ vb. iemand is heel extravert → in sociale situaties contact zoeken → manieren zoeken om
contact te leggen
➢ input = een bepaalde situatie
…binnen een individu, die georganiseerd en relatief stabiel zijn…
➢ persoonlijkheid = intern
➢ georganiseerd → geen willekeurige verzameling elementen, maar een coherent,
samenhangend geheel
• trekken zijn aan elkaar gelinkt
• bepaalde trekken komen niet toevallig samen voor
➢ relatief stabiel doorheen de tijd en consistent overheen situaties (state ≠ trait!)
,…interacties…aanpassingen…
➢ interactie tussen persoon en omgeving = complex!
• perceptie → waarneming van de situatie wordt beïnvloed door bepaalde trekken
• selectie → situaties kiezen/ in situaties terechtkomen die passen bij de
persoonlijkheid
• uitlokking → niet intentionele reacties uitlokken bij de omgeving (evocatie)
• manipulatie → intentioneel dingen proberen aanpassen in omgeving zodat deze
beter past bij de persoonlijkheid
➢ adaptief functioneren → flexibel omgaan met de stress, uitdagingen en problemen die we
tegenkomen terwijl we onze levensdoelen trachten te realiseren
• als trekken heel sterk aanwezig zijn kan dat zorgen voor problemen
…intrapsychische, fysieke en sociale omgeving…
➢ fysieke omgeving: bv. fysiek gevaar (→ overleving, veiligheid)
➢ sociale omgeving: bv. vrienden, collega’s, partner (→ liefde, respect, erbij horen)
➢ intrapsychische omgeving: bv. herinneringen, dromen, verlangens, … (→eigenwaarde)
2. Terminologie
3. Persoonlijkheidspsychologie
➢ = tak van de psychologie die zich bezighoudt met het bestuderen van persoonlijkheid
➢ = begrijpen van individuele verschillen tussen mensen
➢ impliciete persoonlijkheidstheorieën
• intuïtief
• selectieve waarneming
• vaak evaluatief
➢ wetenschappelijke persoonlijkheidstheorieën
• beschrijven van menselijke kenmerken
• persoonlijkheid als psychologisch construct
▪ niet direct observeerbaar
▪ determinant van gedrag
,Drie analyseniveaus
➢ iedereen is op een bepaalde manier…
1. … zoals alle anderen → ‘Human nature’ (universeel)
• vb. de behoefte ergens bij te horen
2. … zoals sommige anderen → individuele en groepsverschillen
• vb. variaties in de behoefte ergens bij te horen
3. … zoals niemand anders → individuele uniciteit
• vb. iemands unieke, typerende manier van bood worden
➢ nomothetisch onderzoek
• bestuderen van groepen/steekproeven
• focus → gelijkenissen tussen groepen
• doel → universele wetmatigheden ontdekken over ‘de mens’; basisstructuur van
persoonlijkheid identificeren
• methode → zelfrapportage, statistische analyses (kwantitatief)
• nadeel → weinig kennis over complexiteit en dynamiek binnen individu
➢ idiografisch onderzoek
• bestuderen van 1 enkel individu
• focus → uniciteit van het individu
• doel → diepgaand begrip van het individu
• methode → case study, psychobiografie, dagboek, interview (kwalitatief)
• nadeel → moeilijk generaliseerbaar
Theorie vs. onderzoek
➢ theorie
• grote persoonlijkheidstheorieën → analyseniveau ‘human nature’
➢ onderzoek
• hedendaags onderzoek in persoonlijkheidspsychologie → analyseniveau individuele
en groepsverschillen
Persoonlijkheidstheorieën
➢ een goede theorie…
• voorziet richtlijnen voor verder onderzoek
• verklaart en organiseert reeds bestaande bevindingen
• maakt voorspellingen over gedrag en psychologische fenomenen
➢ theorie vs. overtuiging (vb. astrologie)
➢ wetenschappelijke evaluatiecriteria:
• volledigheid → alles moet erdoor verklaart kunnen worden
• heuristische waarde
• toetsbaarheid
• spaarzaamheid (parsimony) → 2 theorieën: kiezen voor de minst comlexe
• compatibiliteit en integratie overheen verschillende kennisdomeinen en
analyseniveaus
➢ ultieme theorie? → nee
, Persoonlijkheidstheorieën
Dispositionele theorieën
Wat zijn persoonlijkheidstrekken?
➢ fundamentele en universele bouwstenen van persoonlijkheid
➢ typerende kenmerken, karakteristieke eigenschappen
➢ dispositie = geneigdheid om zich op een bepaalde manier te gedragen
➢ twee uitgangspunten van trektheoretici:
• trekken zijn relatief stabiel in de tijd
• trekken zijn relatief consistent over situaties
Verschillende visies definitie trek
➢ trekken als interne, causale eigenschappen
• inwendig
• verklarend voor gedrag
• kunnen sluimerend aanwezig zijn (zonder directe manifestatie in het gedrag)
➢ trekken als louter beschrijvende termen
• geen veronderstellingen over oorzaak van gedrag
• puur beschrijvend
• algemene trends die je ziet in het gedrag
• bv. trekken zijn een categorie van handelingen die vaak voorkomen bij een individu
Identificeren van trekken
Lexicale benadering
➢ lexicale hypothese → belangrijke, relevante individuele verschillen zijn gecodeerd in onze
taal
• er bestaat een term voor
➢ belangrijkheid van trekken bepaald door drie criteria:
• gebruiksfrequentie → term vaak gebruikt
• synoniemfrequentie → hoe meer synoniemen hoe belangrijker de trek
• cross-culturele universaliteit → komt in meer culturen voor
➢ woordenboekstudies (adjectieven – passief) en studie van de vrije beschrijvingen (actieve
woordenschat)
• passief = geschreven taal
• actief = gesproken taal
Statistische benadering
➢ vertrekpunt = itempool
• adjectieven
• vragen over gedrag, emoties, ervaringen
➢ factoranalyse
• doel = identificeren van grote, onderliggende dimensies om aantal items te
reduceren
• groepeert persoonlijkheidstrekken die sterk correleren en gemeenschappelijke
kenmerken hebben
• items en adjectieven die vergelijkende patronen hebben worden samen geplaatst
→ factor of dimensie
