H1: Wat is gezondheid?
1. Wat is gezondheid? Veranderende perspectieven
- Invloed corona: verandering perspectief op gezondheid
- Vroeger: relatie tussen geest – god(en) – fysieke gesteldheid
1.1 Relatie tussen lichaam en geest
1.1.1 Hippocrates (oudheid, 460-377 v.Chr.)
- Ziekte: een verstoord evenwicht tussen 4 circulerende lichaamsvloeistoffen
(humores):
o Gele gal
o Slijm
o Bloed
o Zwarte gal
- Genezing: opnieuw balans via aderlaten (bloed zuiveren), vasten, dieet, medicatie
- Lichaam en geest als 1 eenheid
- Hoeveelheid sappen heeft invloed op persoonlijkheid:
o Gele gal: cholerisch of boosaardig
o Slijm: kalm of flegmatisch
o Bloed: optimisme of sanguine
o Zwarte gal: droefenis
1.1.2 Etiologie en Galenus (129-199 v.Chr.)
- Etiologie: oorzaak van een ziekte
- Etiologische basis voor alle ziekten (geestelijk of lichamelijk): lichamelijk! (humores)
- 4 lichamelijke humores 4 temperamenten specifieke ziekten
- Geest speelt geen rol in de etiologie!
1.1.3 Vroege middeleeuwen
- Centraal: geloof en spiritualiteit
- Ziekte: straf van God of gevolg van kwade geesten die de ziel binnendrongen
o Mens had geen controle over lichaam
o Priesters konden demonen verdrijven
- Verbod op wetenschappelijk onderzoek (autopsie)
- Hield stand tot renaissance (14e-15e E)
1.1.4 Descartes (1569-1650)
- Dualisme: lichaam en geest zijn 2 afzonderlijke of onafhankelijke entiteiten
- Mechanistisch standpunt: lichaam = machine
- Wetenschappelijk onderzoek (autopsie) wel mogelijk!
o Lichaam – geest apart
o Ziekten in de cellen zien
- Technische behandeling
1
, 1.2 Biomedisch ziektemodel
- Reductionistisch
o Reduceren tot lichaamscellen
o Negeren dat mensen verschillend reageren op ziektes
- Gezondheid: afwezigheid van ziekte
- Achterliggende fysiologische verklaring voor ziekten en symptomen
- Genezing is mechanistisch en rechtlijnig
- Kan verschillende reacties van mensen niet verklaren
o Bv. corona, cognities, sociale netwerken …
1.3 Vraagtekens bij dualisme: psychosociale modellen voor
gezondheid en ziekte
- Veel ziektes hebben een organische oorzaak
o Maar: veroorzaken individuele reacties
o Rol van ‘geest’ of psyche lijkt belangrijk
o Bv. fantoompijn, placebo-effect
- Daarom: minstens een bidirectionele relatie
1.4 Biopsychosociaal model
- Geïntegreerde benadering voor de assessment van:
o Biologische, fysiologische
o Psychologische, gedragsmatige
o Sociale, omgevingsfactoren
Die bijdragen aan gezondheid en ziekte
1.5 Gedrag, dood en ziekte
- In het Westen:
o Stijging levensverwachting
o Daling mortaliteit (sterftecijfers)
Geneesmiddelen, vaccinatie, betere sanitaire voorzieningen
Oorzaken van overlijden zijn veranderd
- Belangrijke gedragscomponent!
o Gedrag draagt bij aan gezondheid en kans op overlijden
o Bv. roken, slecht eten
2. Individuele, culturele en leeftijdsgerelateerde perspectieven op
gezondheid
2.1 Lekentheorieën over gezondheid
2.1.1 Bauman (1961)
- Onderzoek bij patiënten met ernstige ziekte: ‘Wat betekent gezondheid voor u?’
1) Overwegend gevoel van welzijn
2) Afwezigheid van symptomen
3) Handelingen waartoe een persoon in staat is
2.1.2 Benyamini (2003)
- Zelfde vraag aan ouderen (n = 500)
2
, - Slechte tot redelijke gezondheid: recente symptomen van slechte gezondheid (pijn)
- Goede gezondheid: positieve indicatoren (kunnen wandelen etc)
- Gezonde individuen met subjectieve gezondheidsbeoordelingen
- Gezondheidsgedrag: gedrag (ongeacht de gezondheidstoestand) dat bedoeld is om
de gezondheid te beschermen, te bevorderen of in stand te houden
2.1.3 Health & Lifestyle
- n = 9000
- Gezondheid als (6):
1) Niet ziek
2) Bezit: uit sterke familie komen …
3) Gedrag
4) Lichamelijke fitheid en vitaliteit
5) Psychosociaal welzijn
6) Functie: ik kan een taak verrichten
2.1.4 Subjectieve beoordeling van gezondheid
- Veel verschillende antwoorden
- Via vergelijking met anderen (welke referentiegroep?)
o Leeftijd: ouder of jonger
o Beroep
o Betere of slechtere gezondheid
- Gezondheid is een relatieve staat van zijn
2.2 Definitie van gezondheid van de WHO
- Gezondheid: toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn en niet
alleen als de afwezigheid van ziekte invaliditeit
- Doelstellingen en beleidsdocumenten veronderstellen een relatie tussen
o Gedrag, leefwijze en gezondheid
o Apart voor ieder land
2.3 Crossculturele perspectieven op gezondheid
- ‘normale gezondheid’ verschilt per cultuur
o Afhankelijk van economische en politieke klimaat van het tijdperk
o Ook toegang tot gezondheidszorg
- Bv. verschillen in tijdperken: alcohol en sigaretten
2.4 Levensloop en gezondheid
Kinderen < 7 Op een magisch niveau
Bv. iemand kreeg een hartaanval
toen de zon scheen, dus de zon
kan hartaanval geven
Kinderen 8 – 11 Concreter, oorzaak en gevolg
“Besmetting”, handen wassen
Vroege puberteit Fysiologisch
3
, Inzicht in lichamelijke oorzaken
(genen)
Late puberteit en volwassenheid Psychofysiologisch
Interactie met geest, “stress”
Ouderen Vaak positieve opvatting
Mildheid en bepaalde wijsheid
3. Wat is gezondheidspsychologie?
- Psychologie: het wetenschappelijk onderzoek naar mentale, psychosociale en
biologische processen en gedragsmatig functioneren
- Via empirische methoden
- Systematische observatie en zelfrapportage als tools
o Vragenlijsten
o Gesprekken
o Psychologische tests
3.1 Wat is het verband tussen psychologie en gezondheid?
- Matarazzo – gezondheidspsychologie: zie ppt
- Benadrukken van belangrijke doelstellingen gezondheidspsych (4):
o Bevordering en instandhouding van gezondheid
o Verbeteren van gezondheidszorg en -beleid
o Preventie en behandeling van ziekte
o Oorzaken van ziekten, risicofactoren
- Belangrijkste doelstelling: begrip ontwikkelen en vergroten
3.1.1 Gezondheidspsychologie en andere terreinen
- Modellen en theorieën uit
o Sociale, klinische en cognitieve psychologie
o Behaviorisme
- Gecombineerd met andere vakgebieden
o Bv. gezondheidseconomie
- Vaak deel van inter- en multidisciplinaire groepen
- Psychosomatische geneeskunde:
o Geest en lichaam
o Tot 1960 psychoanalytisch (ziekte door onderdrukte emoties)
- Gedragsgeneeskunde:
o Klassieke en operante conditionering
o Bv. graded activity (= exposure aan pijn)
- Medische psychologie:
o Beroep eerder dan vakgebied
- Medische sociologie:
o Gezin, verwantschap en samenleving
o Factoren die van invloed zijn op de persoon
- Klinische psychologie:
o Geestelijke gezondheid
o Geen relatie tot gezondheidspsychologie
4
1. Wat is gezondheid? Veranderende perspectieven
- Invloed corona: verandering perspectief op gezondheid
- Vroeger: relatie tussen geest – god(en) – fysieke gesteldheid
1.1 Relatie tussen lichaam en geest
1.1.1 Hippocrates (oudheid, 460-377 v.Chr.)
- Ziekte: een verstoord evenwicht tussen 4 circulerende lichaamsvloeistoffen
(humores):
o Gele gal
o Slijm
o Bloed
o Zwarte gal
- Genezing: opnieuw balans via aderlaten (bloed zuiveren), vasten, dieet, medicatie
- Lichaam en geest als 1 eenheid
- Hoeveelheid sappen heeft invloed op persoonlijkheid:
o Gele gal: cholerisch of boosaardig
o Slijm: kalm of flegmatisch
o Bloed: optimisme of sanguine
o Zwarte gal: droefenis
1.1.2 Etiologie en Galenus (129-199 v.Chr.)
- Etiologie: oorzaak van een ziekte
- Etiologische basis voor alle ziekten (geestelijk of lichamelijk): lichamelijk! (humores)
- 4 lichamelijke humores 4 temperamenten specifieke ziekten
- Geest speelt geen rol in de etiologie!
1.1.3 Vroege middeleeuwen
- Centraal: geloof en spiritualiteit
- Ziekte: straf van God of gevolg van kwade geesten die de ziel binnendrongen
o Mens had geen controle over lichaam
o Priesters konden demonen verdrijven
- Verbod op wetenschappelijk onderzoek (autopsie)
- Hield stand tot renaissance (14e-15e E)
1.1.4 Descartes (1569-1650)
- Dualisme: lichaam en geest zijn 2 afzonderlijke of onafhankelijke entiteiten
- Mechanistisch standpunt: lichaam = machine
- Wetenschappelijk onderzoek (autopsie) wel mogelijk!
o Lichaam – geest apart
o Ziekten in de cellen zien
- Technische behandeling
1
, 1.2 Biomedisch ziektemodel
- Reductionistisch
o Reduceren tot lichaamscellen
o Negeren dat mensen verschillend reageren op ziektes
- Gezondheid: afwezigheid van ziekte
- Achterliggende fysiologische verklaring voor ziekten en symptomen
- Genezing is mechanistisch en rechtlijnig
- Kan verschillende reacties van mensen niet verklaren
o Bv. corona, cognities, sociale netwerken …
1.3 Vraagtekens bij dualisme: psychosociale modellen voor
gezondheid en ziekte
- Veel ziektes hebben een organische oorzaak
o Maar: veroorzaken individuele reacties
o Rol van ‘geest’ of psyche lijkt belangrijk
o Bv. fantoompijn, placebo-effect
- Daarom: minstens een bidirectionele relatie
1.4 Biopsychosociaal model
- Geïntegreerde benadering voor de assessment van:
o Biologische, fysiologische
o Psychologische, gedragsmatige
o Sociale, omgevingsfactoren
Die bijdragen aan gezondheid en ziekte
1.5 Gedrag, dood en ziekte
- In het Westen:
o Stijging levensverwachting
o Daling mortaliteit (sterftecijfers)
Geneesmiddelen, vaccinatie, betere sanitaire voorzieningen
Oorzaken van overlijden zijn veranderd
- Belangrijke gedragscomponent!
o Gedrag draagt bij aan gezondheid en kans op overlijden
o Bv. roken, slecht eten
2. Individuele, culturele en leeftijdsgerelateerde perspectieven op
gezondheid
2.1 Lekentheorieën over gezondheid
2.1.1 Bauman (1961)
- Onderzoek bij patiënten met ernstige ziekte: ‘Wat betekent gezondheid voor u?’
1) Overwegend gevoel van welzijn
2) Afwezigheid van symptomen
3) Handelingen waartoe een persoon in staat is
2.1.2 Benyamini (2003)
- Zelfde vraag aan ouderen (n = 500)
2
, - Slechte tot redelijke gezondheid: recente symptomen van slechte gezondheid (pijn)
- Goede gezondheid: positieve indicatoren (kunnen wandelen etc)
- Gezonde individuen met subjectieve gezondheidsbeoordelingen
- Gezondheidsgedrag: gedrag (ongeacht de gezondheidstoestand) dat bedoeld is om
de gezondheid te beschermen, te bevorderen of in stand te houden
2.1.3 Health & Lifestyle
- n = 9000
- Gezondheid als (6):
1) Niet ziek
2) Bezit: uit sterke familie komen …
3) Gedrag
4) Lichamelijke fitheid en vitaliteit
5) Psychosociaal welzijn
6) Functie: ik kan een taak verrichten
2.1.4 Subjectieve beoordeling van gezondheid
- Veel verschillende antwoorden
- Via vergelijking met anderen (welke referentiegroep?)
o Leeftijd: ouder of jonger
o Beroep
o Betere of slechtere gezondheid
- Gezondheid is een relatieve staat van zijn
2.2 Definitie van gezondheid van de WHO
- Gezondheid: toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn en niet
alleen als de afwezigheid van ziekte invaliditeit
- Doelstellingen en beleidsdocumenten veronderstellen een relatie tussen
o Gedrag, leefwijze en gezondheid
o Apart voor ieder land
2.3 Crossculturele perspectieven op gezondheid
- ‘normale gezondheid’ verschilt per cultuur
o Afhankelijk van economische en politieke klimaat van het tijdperk
o Ook toegang tot gezondheidszorg
- Bv. verschillen in tijdperken: alcohol en sigaretten
2.4 Levensloop en gezondheid
Kinderen < 7 Op een magisch niveau
Bv. iemand kreeg een hartaanval
toen de zon scheen, dus de zon
kan hartaanval geven
Kinderen 8 – 11 Concreter, oorzaak en gevolg
“Besmetting”, handen wassen
Vroege puberteit Fysiologisch
3
, Inzicht in lichamelijke oorzaken
(genen)
Late puberteit en volwassenheid Psychofysiologisch
Interactie met geest, “stress”
Ouderen Vaak positieve opvatting
Mildheid en bepaalde wijsheid
3. Wat is gezondheidspsychologie?
- Psychologie: het wetenschappelijk onderzoek naar mentale, psychosociale en
biologische processen en gedragsmatig functioneren
- Via empirische methoden
- Systematische observatie en zelfrapportage als tools
o Vragenlijsten
o Gesprekken
o Psychologische tests
3.1 Wat is het verband tussen psychologie en gezondheid?
- Matarazzo – gezondheidspsychologie: zie ppt
- Benadrukken van belangrijke doelstellingen gezondheidspsych (4):
o Bevordering en instandhouding van gezondheid
o Verbeteren van gezondheidszorg en -beleid
o Preventie en behandeling van ziekte
o Oorzaken van ziekten, risicofactoren
- Belangrijkste doelstelling: begrip ontwikkelen en vergroten
3.1.1 Gezondheidspsychologie en andere terreinen
- Modellen en theorieën uit
o Sociale, klinische en cognitieve psychologie
o Behaviorisme
- Gecombineerd met andere vakgebieden
o Bv. gezondheidseconomie
- Vaak deel van inter- en multidisciplinaire groepen
- Psychosomatische geneeskunde:
o Geest en lichaam
o Tot 1960 psychoanalytisch (ziekte door onderdrukte emoties)
- Gedragsgeneeskunde:
o Klassieke en operante conditionering
o Bv. graded activity (= exposure aan pijn)
- Medische psychologie:
o Beroep eerder dan vakgebied
- Medische sociologie:
o Gezin, verwantschap en samenleving
o Factoren die van invloed zijn op de persoon
- Klinische psychologie:
o Geestelijke gezondheid
o Geen relatie tot gezondheidspsychologie
4
