2021-2022 & 2022 – 2023 | Impens Cora
MILIEUKUNDE
HOOFT G.
, Impens Cora
INLEIDING
1. Wat is milieu en waarom milieukunde (Laposata, 2015)?
1.1. MILIEU EN MENS
Definitie
De fysieke, levende en niet-levende omgeving van de mens, waarmee deze in een wederkerige relatie
staat.
Fysieke: erosie (waterdruk veroorzaakt scheuren > verzakkingen > vruchtbare lagen afgespoeld)
Levende: dieren, planten, …
Niet-levende: dampkring, …
Wij zijn afhankelijk van een stabiele, gezonde en goed functionerende planeet aarde (lucht, water,
voedsel, beschutting, e.a. essentiële elementen) maar door de populatie is de impact van de mens enorm
vergroot (bv. lucht- en waterverontreiniging, bodemerosie, uitsterven van soorten…).
1.2. DE AARDE ALS EILAND: HULPBRONNEN EN ECOSYSTEEMDIENSTEN
Visie: de aarde als eiland – eindig en begrensd
→ bewoners moeten omgaan met beperkingen in de beschikbare materialen ➔ milieubeperkingen
N ATUURLIJKE HULPBRONNEN
I. Hernieuwbare natuurlijke hulpbronnen
• Voortdurende vernieuwing, blijft bruikbaar op lange termijn.
Voorbeelden: zonlicht, wind, golfenergie, geothermie1
II. ‘Hernieuwbare’ natuurlijke hulpbronnen
• Vernieuwbare bronnen, maar kunnen uitgeput raken indien sneller gebruikt dan aangevuld.
Voorbeelden: hout, (grond)water, bodem, populaties dieren & planten
III. Niet-hernieuwbare natuurlijke hulpbronnen
• Langzamere vorming, raken uitgeput en zijn eindig op korte termijn.
Voorbeelden: mineralen, ruwe olie
1
Geothermie: gebruik van warmte uit de grond
2 2022-2023
, Impens Cora
E COSYSTEEMDIENSTEN
Diensten geleverd door een goed functionerende planeet, waarvan wij afhankelijk zijn.
• Klimaatregeling → o.a. T° en neerslag regelen door oceaanstromingen, wolkenvorming, …
• Productie van zuurstof (planten, algen… → 𝑂2), kooldioxide, e.a. atmosferische gassen
• Vegetatie → voorkomen bodemerosie
• Bestuiven gewassen
• ...
Aantasting en uitputting mogelijk → ↑ welvaart en populatie
1.3. MILIEUKUNDE
Interdisciplinaire wetenschap
• Relatie tussen mens & milieu
• Potentiële en actuele problemen
→ vooruitkijken naar komende problemen, maar bewust van huidige problemen blijven
• Doel: wegen aangeven om deze problemen op te lossen en te voorkomen
E UROPESE MILIEUBELEID
I. Voorzorgsbeginsel
Maatregelen nemen indien aanwijzingen voor ernstige effecten voor het milieu
↔ problemen oplossen als ze zich voordoen
II. ‘De vervuiler betaalt’-principe
Wie schade toebrengt aan milieu zal economische kosten moeten betalen (ook gebruikers van
vervuilende producten)
Voorkomen problemen & oplossingen op ≠ geografische en tijdsschaal
• Lokaal aantasten gezondheid mensen & ecosysteem
• Op wereldschaal bedreigen van de toekomst als mensheid
2. De planetaire grenzen (Rockstrom, 2017)
2.1. “FROM A SMALL WORLD ON A BIG PLANET TO A BIG WORLD AN A SMALL PLANET”
Vroeger: aarde kon alles leveren wat de mens nodig had en alle impacten (vulkanen, afstand tot de zon,
meteorieten) absorberen.
Nu: industrialisering heeft significante invloed op het systeem aarde – aantal mensen, gebruik van
fossiele brandstoffen en de welvaart stijgen.
3 2022-2023
, Impens Cora
H OCKEYSTICKPATROON
Concentratie van broeikasgassen:
• Gedurende lange tijd vrij constant
• Sinds 1800 lichte stijging
• Sinds 50 jaar (industriële revolutie) exponentiële stijging
T IJDPERKEN
Holoceen
Laatste 10 000 jaar vrij stabiel tijdperk; enige toestand waarbij
menselijke welvaart en ontwikkeling mogelijk is.
Antropoceen
Nieuwe tijdperk waarbij mens is uitgegroeid tot een kracht van geologische proporties (1950)
→ Meer invloed dan vulkanen, afstand tot de zon, aardbevingen, ….
Resterende vraag: hoe de aarde in ‘beheersbare’ toestand houden?
*Begin agricultuur: door landbouwontwikkeling kunnen we langer op 1 plaats blijven.
Levensomstandigheden, hier weergegeven door T°-variaties op de planeet, in de afgelopen 100 000 jaar
voorgesteld = ong. de helft van de periode waarin we als volledig moderne mensen op de planeet
rondliepen.
2.2. DE NEGEN KRITISCHE SYSTEMEN (ROCKSTROM, 2017)
Kritische processen die de toestand van de aarde in beeld brengen.
Kantelpunt
Bij het overschrijden van de planetaire grenzen, waarbij risico dat de aarde onomkeerbaar naar een
nieuwe, ongekende toestand evolueert.
4 2022-2023
MILIEUKUNDE
HOOFT G.
, Impens Cora
INLEIDING
1. Wat is milieu en waarom milieukunde (Laposata, 2015)?
1.1. MILIEU EN MENS
Definitie
De fysieke, levende en niet-levende omgeving van de mens, waarmee deze in een wederkerige relatie
staat.
Fysieke: erosie (waterdruk veroorzaakt scheuren > verzakkingen > vruchtbare lagen afgespoeld)
Levende: dieren, planten, …
Niet-levende: dampkring, …
Wij zijn afhankelijk van een stabiele, gezonde en goed functionerende planeet aarde (lucht, water,
voedsel, beschutting, e.a. essentiële elementen) maar door de populatie is de impact van de mens enorm
vergroot (bv. lucht- en waterverontreiniging, bodemerosie, uitsterven van soorten…).
1.2. DE AARDE ALS EILAND: HULPBRONNEN EN ECOSYSTEEMDIENSTEN
Visie: de aarde als eiland – eindig en begrensd
→ bewoners moeten omgaan met beperkingen in de beschikbare materialen ➔ milieubeperkingen
N ATUURLIJKE HULPBRONNEN
I. Hernieuwbare natuurlijke hulpbronnen
• Voortdurende vernieuwing, blijft bruikbaar op lange termijn.
Voorbeelden: zonlicht, wind, golfenergie, geothermie1
II. ‘Hernieuwbare’ natuurlijke hulpbronnen
• Vernieuwbare bronnen, maar kunnen uitgeput raken indien sneller gebruikt dan aangevuld.
Voorbeelden: hout, (grond)water, bodem, populaties dieren & planten
III. Niet-hernieuwbare natuurlijke hulpbronnen
• Langzamere vorming, raken uitgeput en zijn eindig op korte termijn.
Voorbeelden: mineralen, ruwe olie
1
Geothermie: gebruik van warmte uit de grond
2 2022-2023
, Impens Cora
E COSYSTEEMDIENSTEN
Diensten geleverd door een goed functionerende planeet, waarvan wij afhankelijk zijn.
• Klimaatregeling → o.a. T° en neerslag regelen door oceaanstromingen, wolkenvorming, …
• Productie van zuurstof (planten, algen… → 𝑂2), kooldioxide, e.a. atmosferische gassen
• Vegetatie → voorkomen bodemerosie
• Bestuiven gewassen
• ...
Aantasting en uitputting mogelijk → ↑ welvaart en populatie
1.3. MILIEUKUNDE
Interdisciplinaire wetenschap
• Relatie tussen mens & milieu
• Potentiële en actuele problemen
→ vooruitkijken naar komende problemen, maar bewust van huidige problemen blijven
• Doel: wegen aangeven om deze problemen op te lossen en te voorkomen
E UROPESE MILIEUBELEID
I. Voorzorgsbeginsel
Maatregelen nemen indien aanwijzingen voor ernstige effecten voor het milieu
↔ problemen oplossen als ze zich voordoen
II. ‘De vervuiler betaalt’-principe
Wie schade toebrengt aan milieu zal economische kosten moeten betalen (ook gebruikers van
vervuilende producten)
Voorkomen problemen & oplossingen op ≠ geografische en tijdsschaal
• Lokaal aantasten gezondheid mensen & ecosysteem
• Op wereldschaal bedreigen van de toekomst als mensheid
2. De planetaire grenzen (Rockstrom, 2017)
2.1. “FROM A SMALL WORLD ON A BIG PLANET TO A BIG WORLD AN A SMALL PLANET”
Vroeger: aarde kon alles leveren wat de mens nodig had en alle impacten (vulkanen, afstand tot de zon,
meteorieten) absorberen.
Nu: industrialisering heeft significante invloed op het systeem aarde – aantal mensen, gebruik van
fossiele brandstoffen en de welvaart stijgen.
3 2022-2023
, Impens Cora
H OCKEYSTICKPATROON
Concentratie van broeikasgassen:
• Gedurende lange tijd vrij constant
• Sinds 1800 lichte stijging
• Sinds 50 jaar (industriële revolutie) exponentiële stijging
T IJDPERKEN
Holoceen
Laatste 10 000 jaar vrij stabiel tijdperk; enige toestand waarbij
menselijke welvaart en ontwikkeling mogelijk is.
Antropoceen
Nieuwe tijdperk waarbij mens is uitgegroeid tot een kracht van geologische proporties (1950)
→ Meer invloed dan vulkanen, afstand tot de zon, aardbevingen, ….
Resterende vraag: hoe de aarde in ‘beheersbare’ toestand houden?
*Begin agricultuur: door landbouwontwikkeling kunnen we langer op 1 plaats blijven.
Levensomstandigheden, hier weergegeven door T°-variaties op de planeet, in de afgelopen 100 000 jaar
voorgesteld = ong. de helft van de periode waarin we als volledig moderne mensen op de planeet
rondliepen.
2.2. DE NEGEN KRITISCHE SYSTEMEN (ROCKSTROM, 2017)
Kritische processen die de toestand van de aarde in beeld brengen.
Kantelpunt
Bij het overschrijden van de planetaire grenzen, waarbij risico dat de aarde onomkeerbaar naar een
nieuwe, ongekende toestand evolueert.
4 2022-2023
