Psychodiagnostiek van volwassenen
‘Eerste master 2022-2023”
HOC 1.
1. Inleiding
Defini e psychodiagnos ek = is de oordeelsvorming over psychische disfunc es of gedragsmoeilijkheden en
sterktes waarbij de benadering v/h probleem op de wetenschappelijke psychologie gebaseerd is en waarbij het
essen eel is de persoon (of het systeem) zodanig te begrijpen dat uit de structurering v diens probleem
relevante aanwijzingen vr de therapie voortvloeien.
■ Deze oordeelsvorming is een procesma g gebeuren dat plaatsvindt en evolueert in de interac e
tussen cliënt en clinicus.
EXAMEN
⇨ Eindtotaal op 20 = 12 punten examen + 8 punten taak
DUS:
⇨ 60%: examen
● Schri elijk, open vragen, gesloten boek
● Combina e kennis-, inzicht- en toepassingsvragen, zie voorbeeld proe oets op canvas
⇨ 40%: taak (1-3 personen): meer uitleg jdens de WPO
● Integra ef verslag (2-2,5 pagina’s) met besluit v/h psychodiagnos sch proces (2/3 punten taak)
● Simula e (feedback aan cliënt) (1/3 punten taak)
Indiendatum en richtlijnen worden gegeven jdens de lessen of via het canvas. Als een indiendatum niet gerespecteerd
wordt of de taak onvolledig is, wordt de taak automa sch pas beoordeeld in een volgende zi jd (tweede zi jd of volgend
academisch jaar) en krijg je geen eindtotaal voor het vak.
2. Heuris eken (oordeelsfouten)
Oordelen en beslissen
Het doel van psychodiagnos sch onderzoek is te begrijpen wat er aan de hand is met de cliënt. Clinicus is
daarbij vanaf eerste moment aan het oordelen over volgende vragen
○ Vertoont de cliënt problema sch gedrag?
○ Is er sprake van een specifieke stoornis?
○ Is het een goed idee die behandeling aan te bieden?
1
,Dus: Hoe kan diagnos sch onderzoek zo vormgegeven worden dat de kans op een goed verloop zo groot
mogelijk is?
Daniel Kahneman’s bevindingen over oordelen/beslissen:
■ Mensen zijn niet al jd consistent
■ Mensen nemen vaak irrelevante informa e mee
■ Mensen gaan relevante informa e niet al jd correct meewegen
■ Experts die afwijkende groepen zien en weten niet al jd meer wat ‘normaal’ is
■ Mensen worden beïnvloed door recente ervaringen
■ Mensen worden moe en verveeld
Oordelen en klinische beslissingen nemen gebeurt vaak in situa es met veel onzekerheid/onvolledigheid:
⇨ Een cliënt kan of zal niet al jd objec ef rapporteren
⇨ Psychologische tests zijn geen ul eme waarheden maar waarschijnlijkheden/hypotheses
Om het hoofd te bieden aan dit soort onzekerheden worden bepaalde heuris eken gehanteerd.
⇨ Een heuris ek = “Op ervaring gebaseerde verkorte beslissing route die vaak wel maar niet al jd tot
correcte uitkomsten leidt en meer efficiënt beslissen”.
Sa sficen = Het stoppen van zoeken naar uitkomsten op het moment dat je de uitkomst goed genoeg vind.
Maximizen = Je wilt de harde waarheid / feiten bekomen.
- Als clinicus zit je ongeveer tussen deze twee zaken in het midden.
MAAR: gebeurt niet al jd zonder fouten = BIASES of OORDEELSFOUTEN = vertekeningen in de
(voor)oordelen of oordelen geveld voordat alle relevante info bekend is
2 types oordeelsfouten.
1) Geheugenheuris eken 2) Aandachtsheuris eken
= denkroutes die gebruikmaken van wat je je = denkroutes die gebruikmaken van wat je aandacht
herinnert trekt
○ Beschikbaarheidsheuris ek
○ Representa viteitsheuris ek
○ Simula e Heuris ek
○ Prototypes
○ Verankering en aanpassing heuris ek
○ Posi eve teststrategie en confirma on bias
2
,Geheugenheuris eken
A. Beschikbaarheidsheuris ek
= Hoe gemakkelijk informa e voor jou beschikbaar is, hoe makkelijker het is om je je iets te herinneren (bv.
door er net een ar kel over te lezen), hoe makkelijker je het meeneemt in je beslissingsproces.
Risico hierbij = een diagnose overdiagnos ceren en daarbij anderen onderdiagnos ceren.
○ Bekendheid of vertrouwdheid
○ Opvallendheid of levendigheid (sallian e)
○ Recency effect
“Een psycholoog gespecialiseerd in ADHD (die zelf ook de diagnose ADHD hee ) pikt bij elke cliënt kenmerken van ADHD
op, verklaart daaruit de klachten en vormt die diagnose zonder naar andere mogelijkheden te kijken.”
B. Simula e Heuris ek
= Iets gemakkelijker mentaal voor de geest kunnen halen (simuleren), zorgt ervoor dat je dit ook
waarschijnlijker vindt.
bvb
- “Als ze haar man niet verloren was dan had ze nu geen depressie”, dit kan je niet zeker weten!
C. Verankering en aanpassing heuris ek
= Het verschijnsel dat van een willekeurige beginwaarde te weinig afgeweken wordt in een eindoordeel. Deze
beginwaarde wordt een ankerpunt genoemd (bv. verwijsbrief huisarts, huisarts gee in zijn brief al een vermoeden van
een bepaalde diagnose aan)
↪ Ook groep waarmee clinici werken fungeert als ankerpunt, zij die werken met cliënten met erns ge klachten gaan
iemand sneller psychologisch gezond inscha en. Omgekeerd geldt ook, zij die werken met gezonde cliënten gaan
iemand sneller psychologisch ongezond inscha en.
Onderzoek wijst uit dat deze heuris ek vooral in de klinische prak jk voorkomt in de diagnos sche
fase, als de beschikbare informa e moet worden gecombineerd.
D. Posi eve teststrategie (! falsifiëren) en confirma on bias (zie vb. volgende slide)
= Enkel die testen afnemen waarvan men verwacht dat de uitkomst de hypothese beves gen. We moeten ook
al jd gaan falsificeren, al jd de vraag stellen ‘wrm zou ik ongelijk kunnen hebben?’.
↪ Gevaar: overconfidence (overmoedig worden)
3
, CONFIRMATION BIAS. Vb.
“Wason’s Card Selec on Task”
Er zijn 4 kaarten. Elke kaart hee een le er op de ene kant en een cijfer op de andere kant.
Iemand zegt: “Als een kaart een klinker hee op de ene kant, dan staat er een even getal op de andere kant.”
Welke kaart(en) moet je dan precies omdraaien om erachter te komen of de uitspraak van die persoon klopt?
Meest gegeven antwoorden (n = 128 universiteitsstudenten):
- A & 4: 46%
- A: 33%
- Correcte antwoord: A & 7: < 1%
Denkfout: zoeken naar beves ging, confirma on
↪ Wel juist: zoeken nr wat de stelling (als X dan Y) kan ontkrach gen/tegenspreken -> zoeken naar als X
dan geen Y (als klinker geen even getal in het vb). We moeten dus op zoek gaan naar falsifieerbare
zaken.
=> D en 4 zijn irrelevant (die kunnen de uitspraak niet tegenspreken)
Aandachtsheuris eken
1. Representa viteitsheuris ek
= het oordeel over de waarschijnlijkheid van een gebeurtenis hangt af van hoe vergelijkbaar die gebeurtenis
wordt gevonden met een typisch vb dat werd gevormd van dat soort gebeurtenissen.
Vb “Linda probleem”
Linda is 31, single, hee een uitgesproken mening, is erg intelligent. Ze is afgestudeerd in de filosofie. Als studente was ze
zeer betrokken bij de issues als discrimina e en sociale rechtvaardigheid en ze nam deel aan an -kernenergie
demonstra es.
Wat is waarschijnlijker?
- Linda is bankbediende
- Linda is bankbediende en ac ef feministe
Wat is waarschijnlijker?
- Linda is bankbediende = correct antwoord
- Linda is bankbediende en ac ef feministe = feitelijke antwoorden 90%
= kans dat deze twee samen voorkomen is natuurlijk veel kleiner dan enkel één antwoord.
2. Prototypes
4
‘Eerste master 2022-2023”
HOC 1.
1. Inleiding
Defini e psychodiagnos ek = is de oordeelsvorming over psychische disfunc es of gedragsmoeilijkheden en
sterktes waarbij de benadering v/h probleem op de wetenschappelijke psychologie gebaseerd is en waarbij het
essen eel is de persoon (of het systeem) zodanig te begrijpen dat uit de structurering v diens probleem
relevante aanwijzingen vr de therapie voortvloeien.
■ Deze oordeelsvorming is een procesma g gebeuren dat plaatsvindt en evolueert in de interac e
tussen cliënt en clinicus.
EXAMEN
⇨ Eindtotaal op 20 = 12 punten examen + 8 punten taak
DUS:
⇨ 60%: examen
● Schri elijk, open vragen, gesloten boek
● Combina e kennis-, inzicht- en toepassingsvragen, zie voorbeeld proe oets op canvas
⇨ 40%: taak (1-3 personen): meer uitleg jdens de WPO
● Integra ef verslag (2-2,5 pagina’s) met besluit v/h psychodiagnos sch proces (2/3 punten taak)
● Simula e (feedback aan cliënt) (1/3 punten taak)
Indiendatum en richtlijnen worden gegeven jdens de lessen of via het canvas. Als een indiendatum niet gerespecteerd
wordt of de taak onvolledig is, wordt de taak automa sch pas beoordeeld in een volgende zi jd (tweede zi jd of volgend
academisch jaar) en krijg je geen eindtotaal voor het vak.
2. Heuris eken (oordeelsfouten)
Oordelen en beslissen
Het doel van psychodiagnos sch onderzoek is te begrijpen wat er aan de hand is met de cliënt. Clinicus is
daarbij vanaf eerste moment aan het oordelen over volgende vragen
○ Vertoont de cliënt problema sch gedrag?
○ Is er sprake van een specifieke stoornis?
○ Is het een goed idee die behandeling aan te bieden?
1
,Dus: Hoe kan diagnos sch onderzoek zo vormgegeven worden dat de kans op een goed verloop zo groot
mogelijk is?
Daniel Kahneman’s bevindingen over oordelen/beslissen:
■ Mensen zijn niet al jd consistent
■ Mensen nemen vaak irrelevante informa e mee
■ Mensen gaan relevante informa e niet al jd correct meewegen
■ Experts die afwijkende groepen zien en weten niet al jd meer wat ‘normaal’ is
■ Mensen worden beïnvloed door recente ervaringen
■ Mensen worden moe en verveeld
Oordelen en klinische beslissingen nemen gebeurt vaak in situa es met veel onzekerheid/onvolledigheid:
⇨ Een cliënt kan of zal niet al jd objec ef rapporteren
⇨ Psychologische tests zijn geen ul eme waarheden maar waarschijnlijkheden/hypotheses
Om het hoofd te bieden aan dit soort onzekerheden worden bepaalde heuris eken gehanteerd.
⇨ Een heuris ek = “Op ervaring gebaseerde verkorte beslissing route die vaak wel maar niet al jd tot
correcte uitkomsten leidt en meer efficiënt beslissen”.
Sa sficen = Het stoppen van zoeken naar uitkomsten op het moment dat je de uitkomst goed genoeg vind.
Maximizen = Je wilt de harde waarheid / feiten bekomen.
- Als clinicus zit je ongeveer tussen deze twee zaken in het midden.
MAAR: gebeurt niet al jd zonder fouten = BIASES of OORDEELSFOUTEN = vertekeningen in de
(voor)oordelen of oordelen geveld voordat alle relevante info bekend is
2 types oordeelsfouten.
1) Geheugenheuris eken 2) Aandachtsheuris eken
= denkroutes die gebruikmaken van wat je je = denkroutes die gebruikmaken van wat je aandacht
herinnert trekt
○ Beschikbaarheidsheuris ek
○ Representa viteitsheuris ek
○ Simula e Heuris ek
○ Prototypes
○ Verankering en aanpassing heuris ek
○ Posi eve teststrategie en confirma on bias
2
,Geheugenheuris eken
A. Beschikbaarheidsheuris ek
= Hoe gemakkelijk informa e voor jou beschikbaar is, hoe makkelijker het is om je je iets te herinneren (bv.
door er net een ar kel over te lezen), hoe makkelijker je het meeneemt in je beslissingsproces.
Risico hierbij = een diagnose overdiagnos ceren en daarbij anderen onderdiagnos ceren.
○ Bekendheid of vertrouwdheid
○ Opvallendheid of levendigheid (sallian e)
○ Recency effect
“Een psycholoog gespecialiseerd in ADHD (die zelf ook de diagnose ADHD hee ) pikt bij elke cliënt kenmerken van ADHD
op, verklaart daaruit de klachten en vormt die diagnose zonder naar andere mogelijkheden te kijken.”
B. Simula e Heuris ek
= Iets gemakkelijker mentaal voor de geest kunnen halen (simuleren), zorgt ervoor dat je dit ook
waarschijnlijker vindt.
bvb
- “Als ze haar man niet verloren was dan had ze nu geen depressie”, dit kan je niet zeker weten!
C. Verankering en aanpassing heuris ek
= Het verschijnsel dat van een willekeurige beginwaarde te weinig afgeweken wordt in een eindoordeel. Deze
beginwaarde wordt een ankerpunt genoemd (bv. verwijsbrief huisarts, huisarts gee in zijn brief al een vermoeden van
een bepaalde diagnose aan)
↪ Ook groep waarmee clinici werken fungeert als ankerpunt, zij die werken met cliënten met erns ge klachten gaan
iemand sneller psychologisch gezond inscha en. Omgekeerd geldt ook, zij die werken met gezonde cliënten gaan
iemand sneller psychologisch ongezond inscha en.
Onderzoek wijst uit dat deze heuris ek vooral in de klinische prak jk voorkomt in de diagnos sche
fase, als de beschikbare informa e moet worden gecombineerd.
D. Posi eve teststrategie (! falsifiëren) en confirma on bias (zie vb. volgende slide)
= Enkel die testen afnemen waarvan men verwacht dat de uitkomst de hypothese beves gen. We moeten ook
al jd gaan falsificeren, al jd de vraag stellen ‘wrm zou ik ongelijk kunnen hebben?’.
↪ Gevaar: overconfidence (overmoedig worden)
3
, CONFIRMATION BIAS. Vb.
“Wason’s Card Selec on Task”
Er zijn 4 kaarten. Elke kaart hee een le er op de ene kant en een cijfer op de andere kant.
Iemand zegt: “Als een kaart een klinker hee op de ene kant, dan staat er een even getal op de andere kant.”
Welke kaart(en) moet je dan precies omdraaien om erachter te komen of de uitspraak van die persoon klopt?
Meest gegeven antwoorden (n = 128 universiteitsstudenten):
- A & 4: 46%
- A: 33%
- Correcte antwoord: A & 7: < 1%
Denkfout: zoeken naar beves ging, confirma on
↪ Wel juist: zoeken nr wat de stelling (als X dan Y) kan ontkrach gen/tegenspreken -> zoeken naar als X
dan geen Y (als klinker geen even getal in het vb). We moeten dus op zoek gaan naar falsifieerbare
zaken.
=> D en 4 zijn irrelevant (die kunnen de uitspraak niet tegenspreken)
Aandachtsheuris eken
1. Representa viteitsheuris ek
= het oordeel over de waarschijnlijkheid van een gebeurtenis hangt af van hoe vergelijkbaar die gebeurtenis
wordt gevonden met een typisch vb dat werd gevormd van dat soort gebeurtenissen.
Vb “Linda probleem”
Linda is 31, single, hee een uitgesproken mening, is erg intelligent. Ze is afgestudeerd in de filosofie. Als studente was ze
zeer betrokken bij de issues als discrimina e en sociale rechtvaardigheid en ze nam deel aan an -kernenergie
demonstra es.
Wat is waarschijnlijker?
- Linda is bankbediende
- Linda is bankbediende en ac ef feministe
Wat is waarschijnlijker?
- Linda is bankbediende = correct antwoord
- Linda is bankbediende en ac ef feministe = feitelijke antwoorden 90%
= kans dat deze twee samen voorkomen is natuurlijk veel kleiner dan enkel één antwoord.
2. Prototypes
4
