1
Algemene psychologie
Situering, overzicht en geschiedenis
6 perspectieven van de psychologie
➢ Biologisch perspectief
• R. Descartes
▪ lichaam en geest kunnen apart bestudeerd worden
▪ rationalisme = denken is enige middel om aan wetenschap en filosofie
te doen ( empirisme, veel kritiek op Descartes)
• moderne biologisch perspectief
▪ lichaam en geest terug samengevoegd
▪ oozaken van gedrag in zenuwstelsel, endocriene stelsel en genen
• variaties: neurowetenschap + evolutionaire psychologie (Darwin)
➢ Moderne cognitieve perscpectief
• de wetenschappelijke methode kan worden gebruikt om de geest te
bestuderen
• W. Wundt
▪ op zoek naar bouwstenen van het denken → structuralisme → via
introspectie (cfr. periodiek systeem uit chemie)
▪ introspectie = beschrijvingen van je eigen innerlijke, bewuste
ervaringen
▪ kritiek: introspectie is subjectief → dus retrospectie (terugkijken naar)
▪ Gestalts reactie = “het geheel, niet de delen” (Gestalt = geheel)
• W. James → functionalisme
▪ oorzaken van gedrag in iemands unieke patroon van waarnemingen,
interpretaties, verwachtingen, overtuigingen en herinneringen
➢ Behavioristisch perspectief
• psychologie moet de wetenschap van observeerbaar gedrag zijn, niet van
mentale processen
• oorzaken van gedrag door de prikkels in onze omgeving en de voorgaande
consequenties van ons gedrag
• J. B. Watson
▪ maakt geen onderscheid tussen mens en dier bij de bestudering van
gedrag
▪ gedrag volledig gestuurd door externe stimuli
• B. F. Skinner
▪ operante conditionering → proeven duiven en ratten
▪ veel nieuwe begrippen en technieken
• I. Pavlov
▪ fisioloog die de spijsvertering bestudeerde
▪ per toeval klassieke conditionering ontdekt → proef met hond en
speeksel
, 2
➢ Perspectief van de gehele persoon
• S. Freud
▪ psychodynamische psychologie: persoonlijkheid en psychische
stoornissen komen voort uit processen in het onbewuste →
= psychodynamische theorie van persoonlijkheid
▪ oozaak gedrag door processen in onze onbewuste geest
▪ techniek van vrije associatie → kritiek: niet falsificeerbaar
• A. Maslow
▪ humanistische psychologie: nadruk leggen op groei, potentieel en vrije
wil van de mens ipv op psychische stoornissen
▪ oorzaak gedrag is onze aangeboren behoefte om te groeien en ons
potentieel zo goed mogelijk te verwezenlijken
• Oude Grieken
▪ psychologie van karaktertrekken en temperament: individuen kunnen
worden begrepen in termen van hun temperament en blijvende
karaktertrekken
▪ oorzaak gedrag is de unieke persoonlijkheidskenmermerken die in de
tijd en alle situaties consistent zijn
• Hippocrates → lichaam en geest = 1 eenheid → hoeveelheid sappen =
persoonlijkheid
➢ Ontwikkelingsperspectief
• J. Piaget
▪ mensen veranderen als gevolg van een interactie tussen erfelijke
eigenschappen en de omgeving
▪ is ook de oorzaak van het gedrag
▪ bestudeerde de ontwikkeling van kennis in kinderen
➢ Sociocultureelperspectief
• sociale en culturele invloeden kunnen de invloed overstemmen van alle
anderen factoren die gedrag beïnvloeden
• oorzaak gedrag is de kracht van de situatie
• bijkomend concept aan nature & nurture
, 3
Onderzoeksmethoden
Empirische cyclus
➢ theorie = een toetsbare verklaring voor een verzameling feiten of waarnemingen
➢ hypothese = een fasifieerbare voorspelling van de uitkomst van een wetenschappelijk
onderzoek, een bewering over de relatie tussen variabelen
• H0 = nulhypothese → er is geen verband tussen de variabelen
• H1 = alternatieve hypothese → er is wel een verband
• H0 wordt verworpen als het verschil in scores op de variabele tussen
verschillende condities significant is
➢ dataverzameling
• observatie
▪ observeerders zijn professionele onbekenden (objectief) of bekenden
(subjectief)
▪ voordelen: onbekend gebied, geen taal
▪ nadelen: niet alles is waarneembaar (bv. attitudes), observatie
beïnvloed wat je wil observeren, correctheid van de menselijke
observatie is niet feilloos
▪ experiment Loftus & Palmer
o mensen kregen een filpje te zien over een auto-ongeluk
o daarna kregen ze de vraag: “About how fast were the cars
going when they ... each other?”
o verschillende groepen kregen verschillende werkwoorden
o ze kregen de vraag of er gebroken glas te zien was (dat was
niet het geval)
o hoe heftiger het werkwoord hoe meer mensen er zeiden dat ze
gebroken glas gezien hadden
▪ ondersteuning van observatie → neuro-imaging
▪ structureel:
o CT-scan/CAT = Tomografische onderzoeksmethode vh
menselijk lichaam (niet enkel hersenen). Een vd eerste vormen
hiervan maakte gebruik van röntgenstraling.
o MRI-scan = Magnetic Resonance Imaging = Beelvorming met
magnetische resonantie (niet enkel hersenen).
▪ functioneel:
o fMRI-scan = Functionele MRI = De activiteit vd hersenen wordt
door middel van een computer zichtbaar gemaakt in een 3D
beeld.
o SPECT-scan = Single Photon Emission Computed Tomography =
Een radioactieve isotoop wordt ingespoten en zo wordt de
bloedtoevoer in de hersenen in beeld gebracht.
▪ EEG = Elektro-encefalogram = Maakt gebruik van Event-related
potentials (ERP’s) = Een methode om elektrische potentiaalverschillen
die in de hersenen zijn ontstaan, via de hoofdhuid te registreren.
, 4
• interview
▪ voordelen:
o flexibel (doorvragen, verduidelijking)
o geschikt voor exploratief onderzoek
▪ nadelen:
o invloed van de ondervrager/situatie
o geringe betrouwbaarheid
▪ 3 vormen:
o gestructureerd
o semigestructureerd
o vrij
• gevalstudie (case study)
▪ een diepgaand onderzoek naar individuen met zeldzame stoornissen
of ongewone talenten
▪ subjectief, niet makkelijk te generaliseren
• vragenlijstonderzoek (survey)
▪ indirecte observatie (respondent observeert zichzelf)
▪ voordelen :
o eenvoudig, groot bereik
o niet-observeerbaar gedrag te bevragen (attitudes emoties)
o gemakkelijke statistische verwerking
▪ nadelen:
o steekproeffouten
o wil en kan de ondervraagde zich beoordelen? eerlijk en
objectief?
o taal als mogelijk vertekende factor
o invloed van de manier van vraagstelling
▪ problemen:
o manier van afnemen beïnvloedt de responsgraad (online, per
post, live, …)
o bedreigende vragen → mensen gaan gedrag
overdrijven/minimaliseren → technieken om bedreigende
vragen minder bedreigend te maken (sandwich, anoniem, …)
o sociale wenselijkheid
• correlationeel onderzoek
▪ onderzoek van verband/relatie tussen 2 variabelen
▪ uitgedrukt in correlatiecoëfficiënt
o van +1,00 tot 0,00 tot -1,00
o richting: positieve correlatie, negatieve correlatie, geen
correlatie
o sterkte: 0,10 = zwak; 0,30 = gemiddeld; 0,50 = sterk
▪ correlationeel onderzoek kan nooit concluderen tot causale
verbanden
Algemene psychologie
Situering, overzicht en geschiedenis
6 perspectieven van de psychologie
➢ Biologisch perspectief
• R. Descartes
▪ lichaam en geest kunnen apart bestudeerd worden
▪ rationalisme = denken is enige middel om aan wetenschap en filosofie
te doen ( empirisme, veel kritiek op Descartes)
• moderne biologisch perspectief
▪ lichaam en geest terug samengevoegd
▪ oozaken van gedrag in zenuwstelsel, endocriene stelsel en genen
• variaties: neurowetenschap + evolutionaire psychologie (Darwin)
➢ Moderne cognitieve perscpectief
• de wetenschappelijke methode kan worden gebruikt om de geest te
bestuderen
• W. Wundt
▪ op zoek naar bouwstenen van het denken → structuralisme → via
introspectie (cfr. periodiek systeem uit chemie)
▪ introspectie = beschrijvingen van je eigen innerlijke, bewuste
ervaringen
▪ kritiek: introspectie is subjectief → dus retrospectie (terugkijken naar)
▪ Gestalts reactie = “het geheel, niet de delen” (Gestalt = geheel)
• W. James → functionalisme
▪ oorzaken van gedrag in iemands unieke patroon van waarnemingen,
interpretaties, verwachtingen, overtuigingen en herinneringen
➢ Behavioristisch perspectief
• psychologie moet de wetenschap van observeerbaar gedrag zijn, niet van
mentale processen
• oorzaken van gedrag door de prikkels in onze omgeving en de voorgaande
consequenties van ons gedrag
• J. B. Watson
▪ maakt geen onderscheid tussen mens en dier bij de bestudering van
gedrag
▪ gedrag volledig gestuurd door externe stimuli
• B. F. Skinner
▪ operante conditionering → proeven duiven en ratten
▪ veel nieuwe begrippen en technieken
• I. Pavlov
▪ fisioloog die de spijsvertering bestudeerde
▪ per toeval klassieke conditionering ontdekt → proef met hond en
speeksel
, 2
➢ Perspectief van de gehele persoon
• S. Freud
▪ psychodynamische psychologie: persoonlijkheid en psychische
stoornissen komen voort uit processen in het onbewuste →
= psychodynamische theorie van persoonlijkheid
▪ oozaak gedrag door processen in onze onbewuste geest
▪ techniek van vrije associatie → kritiek: niet falsificeerbaar
• A. Maslow
▪ humanistische psychologie: nadruk leggen op groei, potentieel en vrije
wil van de mens ipv op psychische stoornissen
▪ oorzaak gedrag is onze aangeboren behoefte om te groeien en ons
potentieel zo goed mogelijk te verwezenlijken
• Oude Grieken
▪ psychologie van karaktertrekken en temperament: individuen kunnen
worden begrepen in termen van hun temperament en blijvende
karaktertrekken
▪ oorzaak gedrag is de unieke persoonlijkheidskenmermerken die in de
tijd en alle situaties consistent zijn
• Hippocrates → lichaam en geest = 1 eenheid → hoeveelheid sappen =
persoonlijkheid
➢ Ontwikkelingsperspectief
• J. Piaget
▪ mensen veranderen als gevolg van een interactie tussen erfelijke
eigenschappen en de omgeving
▪ is ook de oorzaak van het gedrag
▪ bestudeerde de ontwikkeling van kennis in kinderen
➢ Sociocultureelperspectief
• sociale en culturele invloeden kunnen de invloed overstemmen van alle
anderen factoren die gedrag beïnvloeden
• oorzaak gedrag is de kracht van de situatie
• bijkomend concept aan nature & nurture
, 3
Onderzoeksmethoden
Empirische cyclus
➢ theorie = een toetsbare verklaring voor een verzameling feiten of waarnemingen
➢ hypothese = een fasifieerbare voorspelling van de uitkomst van een wetenschappelijk
onderzoek, een bewering over de relatie tussen variabelen
• H0 = nulhypothese → er is geen verband tussen de variabelen
• H1 = alternatieve hypothese → er is wel een verband
• H0 wordt verworpen als het verschil in scores op de variabele tussen
verschillende condities significant is
➢ dataverzameling
• observatie
▪ observeerders zijn professionele onbekenden (objectief) of bekenden
(subjectief)
▪ voordelen: onbekend gebied, geen taal
▪ nadelen: niet alles is waarneembaar (bv. attitudes), observatie
beïnvloed wat je wil observeren, correctheid van de menselijke
observatie is niet feilloos
▪ experiment Loftus & Palmer
o mensen kregen een filpje te zien over een auto-ongeluk
o daarna kregen ze de vraag: “About how fast were the cars
going when they ... each other?”
o verschillende groepen kregen verschillende werkwoorden
o ze kregen de vraag of er gebroken glas te zien was (dat was
niet het geval)
o hoe heftiger het werkwoord hoe meer mensen er zeiden dat ze
gebroken glas gezien hadden
▪ ondersteuning van observatie → neuro-imaging
▪ structureel:
o CT-scan/CAT = Tomografische onderzoeksmethode vh
menselijk lichaam (niet enkel hersenen). Een vd eerste vormen
hiervan maakte gebruik van röntgenstraling.
o MRI-scan = Magnetic Resonance Imaging = Beelvorming met
magnetische resonantie (niet enkel hersenen).
▪ functioneel:
o fMRI-scan = Functionele MRI = De activiteit vd hersenen wordt
door middel van een computer zichtbaar gemaakt in een 3D
beeld.
o SPECT-scan = Single Photon Emission Computed Tomography =
Een radioactieve isotoop wordt ingespoten en zo wordt de
bloedtoevoer in de hersenen in beeld gebracht.
▪ EEG = Elektro-encefalogram = Maakt gebruik van Event-related
potentials (ERP’s) = Een methode om elektrische potentiaalverschillen
die in de hersenen zijn ontstaan, via de hoofdhuid te registreren.
, 4
• interview
▪ voordelen:
o flexibel (doorvragen, verduidelijking)
o geschikt voor exploratief onderzoek
▪ nadelen:
o invloed van de ondervrager/situatie
o geringe betrouwbaarheid
▪ 3 vormen:
o gestructureerd
o semigestructureerd
o vrij
• gevalstudie (case study)
▪ een diepgaand onderzoek naar individuen met zeldzame stoornissen
of ongewone talenten
▪ subjectief, niet makkelijk te generaliseren
• vragenlijstonderzoek (survey)
▪ indirecte observatie (respondent observeert zichzelf)
▪ voordelen :
o eenvoudig, groot bereik
o niet-observeerbaar gedrag te bevragen (attitudes emoties)
o gemakkelijke statistische verwerking
▪ nadelen:
o steekproeffouten
o wil en kan de ondervraagde zich beoordelen? eerlijk en
objectief?
o taal als mogelijk vertekende factor
o invloed van de manier van vraagstelling
▪ problemen:
o manier van afnemen beïnvloedt de responsgraad (online, per
post, live, …)
o bedreigende vragen → mensen gaan gedrag
overdrijven/minimaliseren → technieken om bedreigende
vragen minder bedreigend te maken (sandwich, anoniem, …)
o sociale wenselijkheid
• correlationeel onderzoek
▪ onderzoek van verband/relatie tussen 2 variabelen
▪ uitgedrukt in correlatiecoëfficiënt
o van +1,00 tot 0,00 tot -1,00
o richting: positieve correlatie, negatieve correlatie, geen
correlatie
o sterkte: 0,10 = zwak; 0,30 = gemiddeld; 0,50 = sterk
▪ correlationeel onderzoek kan nooit concluderen tot causale
verbanden
