1
Psychodiagnostiek 1
H1: Inleiding tot de psychodiagnostiek
1. Omschrijving en belang van psychodiagnostiek
Alledaags impliciet diagnosticeren
➢ diagnosticeren = toekennen van oorzaken aan verschijnselen of gedragingen
(attributietheorie)
➢ impliciet = onbewust, zonder erover na te denken
➢ probleem van impliciete diagnostiek:
• impliciet diagnosticeren → oordeelsfouten omwille van tekorten en vertekeningen in
denken = foutenbronnen → bepaalt ons gedrag
Oorzaak van foutenbronnen
➢ mensen redeneren niet statistisch, maar gebruiken heuristieken
➢ heuristieken = (vuist)regels om sneller tot de oplossing van een probleem te komen (vaak
impliciet of onbewust)
• informele, intuïtieve en speculatieve oplossingsstrategieën
• hoe meer ervaring met een taak hoe beter heuristieken ontwikkeld zijn
• heuristieken vaak oorzaak van foutenbron
➢ beschikbaarheidsheuristiek
• gebeurtenissen
• = als iets makkelijk uit het geheugen op te halen is, schatten mensen dat dit vaker
gebeurt
➢ representativiteitsheuristiek
• groepen
• = hoe meer iemand overeenkomstige kenmerken vertoont die typisch zijn voor leden
van een bepaalde groep, hoe groter de kans is dat die persoon ook tot die groep
behoort
Impliciet diagnosticeren in de psychodiagnostiek
Mogelijke foutenbronnen
➢ vaak geen systematische en consistente werkwijze
➢ informatie zoeken die het idee bevestigt = confirmation bias
➢ te snel adviezen formuleren
➢ gebrekkige betrouwbaarheid en validiteit van de onderzoeksmiddelen en ongeschikte
normen
➢ voor de hand liggende diagnosen en interventies over het hoofd zien
➢ diagnostisch proces onvoldoende afgestemd op de hulpvragen van de cliënt
➢ besluitvorming onvoldoende gebaseerd op beschikbare gegevens → geen objectieve criteria
hanteren
➢ besluitvorming onvoldoende geëxpliciteerd en daardoor onvoldoende duidelijk voor collega’s
en cliënten
➢ eigen persoon als foutenbron
➢ onvoldoende samenwerking met cliënt en zijn omgeving
➢ teveel vakjargon in de communicatie
, 2
Expliciet diagnosticeren als oplossing
➢ = wetenschappelijk verantwoorde vormgeving van het proces o.b.v. valide en betrouwbare
instrumenten/methodieken = prescriptief kader of model
→ psychodiagnostisch procesmodel
Basis van het PSD procesmodel
➢ empirische cyclus
➢ hypothesetoetsend denken
Expliciete psychodiagnostiek in de praktijk?
➢ explicieter werken met gevalideerde theorieën
➢ bewust rekenschap geven van de keuze van bepaalde theorie
praktijkkennis gebaseerd op gesystematiseerde praktijkervaringen
➢ duidelijk de denkstappen vastleggen die geleid hebben tot het advies
➢ onderzoek doen naar de waarde van theorieën en de effecten van interventies
➢ resultaten uitwisselen met collega’s
Belang van (bestuderen van) psychodiagnostiek
➢ alledaags impliciet diagnosticeren ≠ expliciet diagnosticeren door wetenschappelijk
opgeleide psychodiagnostici
➢ adviezen en behandeling op maat van de cliënt
2. Maatschappij en psychodiagnostiek
Belang van context
➢ 2200 v. Chr. → ratrace
➢ 4e eeuw v. chr. → Griekse typologieën
➢ 13e eeuw → schoolprestaties via examens
➢ 16e eeuw – meten uitzonderlijke intelligentie
➢ 18e & 19e eeuw → persoonlijkheid o.b.v. uiterlijk
Maatschappelijke context
, 3
Eind 19e eeuw
Bijdrage uit aanverwante disciplines
Pinel
➢ Salpêtriëre
➢ zachte psychologische aanpak
➢ diagnostiek o.b.v. observatie en onderzoek
➢ dossier voor elke patiënt
➢ kennis bij personeel door training
Esquirol
➢ zwakzinnigheid = permanent, ongeneeslijk
➢ psychiatrische stoornis:
• kan ontstaan op latere leeftijd
• kan verbeteren
• schetsen stoornissen (vb. dementie, manie, melancholie)
Séguin
➢ ‘idiotie’ door degeneratie van het centraal zenuwstelsel
➢ zwakzinnigheid = veranderlijk door zenuwstelsel te stimuleren, trainen en versterken
➢ training voor zwakzinnige kinderen
➢ focus op motorische en sensorische functies
Kraepelin
➢ eerste classificatie in de psychiatrie
➢ symptoomcluster met verloop van ziekte, oorzaak en afloop
• voorloper van DSM-classificatie
➢ nadruk op fysiologische oorzaak
➢ test en meting noodzakelijk om psychiatrische stoornissen te onderscheiden
• testontwikkeling van persoonlijkheidsstoornissen
Meetnauwkeurigheid
➢ = vaststellen en meten van algemeen geldende wetmatigheden in de waarneming
➢ Wundt → denksnelheid, waarneming
• stichtte eerste psychologisch labo
• start systematisch experimenteel onderzoek op grote schaal
➢ Ebbinghaus → eerste meting geheugenspanne
Standaardisatie en hypothesen toetsen
➢ manipulatie van onderzoekscondities
• storende factoren uitschakelen
• nauwkeurige schatting van fouten
• interpretatie → als omstandigheden gelijk zijn, zijn gevonden verschillen toe te
schrijven aan personen
➢ toetsen van hypothesen
• basis voor empirische cyclus (en PSD procesmodel)
, 4
Sir Francis Galton (1822 – 1911)
➢ bijdrage aan genetica
➢ kennen is alleen mogelijk via zintuigen → ‘meten is weten’
➢ erfelijkheid van individuele verschillen
➢ psychische eigenschappen zijn erfelijk en volgen dezelfde wetten als lichamelijke
eigenschappen
James McKeen Cattell (1860 – 1944)
➢ ontwikkeling van tests voor meting individuele verschillen
➢ overtuiging: mentale en lichamelijke energie zijn niet te onderscheiden
➢ eerste labo in de VS
➢ testbatterij van ‘Mental tests’ met fysiologische en sensorische focus
• jaarlijkse afname bij kinderen om intelligentie te bepalen en schoolresultaten te
voorspellen
Start testontwikkeling
Binet (1857 – 1911)
➢ verzoek van Ministerie van Onderwijs (Frankrijk) naar aanleiding van de leerplicht →
doorverwijzing buitengewoon onderwijs (BuO)
➢ focus op hogere mentale processen
➢ afwijzing van sensorische tests
➢ constructie van de 1e moderne intelligentietest
Binet – Simon Test (1905)
➢ niet alle aspecten van intelligentie MAAR algemene mentale ontwikkeling van kinderen
➢ totaalscore = mentale leeftijd
➢ intelligentie als oordeelsvermogen en niet als ‘lagere’ vaardigheden → complexe mentale
processen
➢ geen gestandaardiseerde instructie
➢ er volgen een aantal herwerkingen van de eerste versie
Latere ontwikkelingen: Stanford – Binet
➢ Terman (1916) → Stanford – Binet (Amerikaanse versie)
➢ standaardinstructies
➢ normen
➢ nieuwe scoringswijze
Psychodiagnostiek 1
H1: Inleiding tot de psychodiagnostiek
1. Omschrijving en belang van psychodiagnostiek
Alledaags impliciet diagnosticeren
➢ diagnosticeren = toekennen van oorzaken aan verschijnselen of gedragingen
(attributietheorie)
➢ impliciet = onbewust, zonder erover na te denken
➢ probleem van impliciete diagnostiek:
• impliciet diagnosticeren → oordeelsfouten omwille van tekorten en vertekeningen in
denken = foutenbronnen → bepaalt ons gedrag
Oorzaak van foutenbronnen
➢ mensen redeneren niet statistisch, maar gebruiken heuristieken
➢ heuristieken = (vuist)regels om sneller tot de oplossing van een probleem te komen (vaak
impliciet of onbewust)
• informele, intuïtieve en speculatieve oplossingsstrategieën
• hoe meer ervaring met een taak hoe beter heuristieken ontwikkeld zijn
• heuristieken vaak oorzaak van foutenbron
➢ beschikbaarheidsheuristiek
• gebeurtenissen
• = als iets makkelijk uit het geheugen op te halen is, schatten mensen dat dit vaker
gebeurt
➢ representativiteitsheuristiek
• groepen
• = hoe meer iemand overeenkomstige kenmerken vertoont die typisch zijn voor leden
van een bepaalde groep, hoe groter de kans is dat die persoon ook tot die groep
behoort
Impliciet diagnosticeren in de psychodiagnostiek
Mogelijke foutenbronnen
➢ vaak geen systematische en consistente werkwijze
➢ informatie zoeken die het idee bevestigt = confirmation bias
➢ te snel adviezen formuleren
➢ gebrekkige betrouwbaarheid en validiteit van de onderzoeksmiddelen en ongeschikte
normen
➢ voor de hand liggende diagnosen en interventies over het hoofd zien
➢ diagnostisch proces onvoldoende afgestemd op de hulpvragen van de cliënt
➢ besluitvorming onvoldoende gebaseerd op beschikbare gegevens → geen objectieve criteria
hanteren
➢ besluitvorming onvoldoende geëxpliciteerd en daardoor onvoldoende duidelijk voor collega’s
en cliënten
➢ eigen persoon als foutenbron
➢ onvoldoende samenwerking met cliënt en zijn omgeving
➢ teveel vakjargon in de communicatie
, 2
Expliciet diagnosticeren als oplossing
➢ = wetenschappelijk verantwoorde vormgeving van het proces o.b.v. valide en betrouwbare
instrumenten/methodieken = prescriptief kader of model
→ psychodiagnostisch procesmodel
Basis van het PSD procesmodel
➢ empirische cyclus
➢ hypothesetoetsend denken
Expliciete psychodiagnostiek in de praktijk?
➢ explicieter werken met gevalideerde theorieën
➢ bewust rekenschap geven van de keuze van bepaalde theorie
praktijkkennis gebaseerd op gesystematiseerde praktijkervaringen
➢ duidelijk de denkstappen vastleggen die geleid hebben tot het advies
➢ onderzoek doen naar de waarde van theorieën en de effecten van interventies
➢ resultaten uitwisselen met collega’s
Belang van (bestuderen van) psychodiagnostiek
➢ alledaags impliciet diagnosticeren ≠ expliciet diagnosticeren door wetenschappelijk
opgeleide psychodiagnostici
➢ adviezen en behandeling op maat van de cliënt
2. Maatschappij en psychodiagnostiek
Belang van context
➢ 2200 v. Chr. → ratrace
➢ 4e eeuw v. chr. → Griekse typologieën
➢ 13e eeuw → schoolprestaties via examens
➢ 16e eeuw – meten uitzonderlijke intelligentie
➢ 18e & 19e eeuw → persoonlijkheid o.b.v. uiterlijk
Maatschappelijke context
, 3
Eind 19e eeuw
Bijdrage uit aanverwante disciplines
Pinel
➢ Salpêtriëre
➢ zachte psychologische aanpak
➢ diagnostiek o.b.v. observatie en onderzoek
➢ dossier voor elke patiënt
➢ kennis bij personeel door training
Esquirol
➢ zwakzinnigheid = permanent, ongeneeslijk
➢ psychiatrische stoornis:
• kan ontstaan op latere leeftijd
• kan verbeteren
• schetsen stoornissen (vb. dementie, manie, melancholie)
Séguin
➢ ‘idiotie’ door degeneratie van het centraal zenuwstelsel
➢ zwakzinnigheid = veranderlijk door zenuwstelsel te stimuleren, trainen en versterken
➢ training voor zwakzinnige kinderen
➢ focus op motorische en sensorische functies
Kraepelin
➢ eerste classificatie in de psychiatrie
➢ symptoomcluster met verloop van ziekte, oorzaak en afloop
• voorloper van DSM-classificatie
➢ nadruk op fysiologische oorzaak
➢ test en meting noodzakelijk om psychiatrische stoornissen te onderscheiden
• testontwikkeling van persoonlijkheidsstoornissen
Meetnauwkeurigheid
➢ = vaststellen en meten van algemeen geldende wetmatigheden in de waarneming
➢ Wundt → denksnelheid, waarneming
• stichtte eerste psychologisch labo
• start systematisch experimenteel onderzoek op grote schaal
➢ Ebbinghaus → eerste meting geheugenspanne
Standaardisatie en hypothesen toetsen
➢ manipulatie van onderzoekscondities
• storende factoren uitschakelen
• nauwkeurige schatting van fouten
• interpretatie → als omstandigheden gelijk zijn, zijn gevonden verschillen toe te
schrijven aan personen
➢ toetsen van hypothesen
• basis voor empirische cyclus (en PSD procesmodel)
, 4
Sir Francis Galton (1822 – 1911)
➢ bijdrage aan genetica
➢ kennen is alleen mogelijk via zintuigen → ‘meten is weten’
➢ erfelijkheid van individuele verschillen
➢ psychische eigenschappen zijn erfelijk en volgen dezelfde wetten als lichamelijke
eigenschappen
James McKeen Cattell (1860 – 1944)
➢ ontwikkeling van tests voor meting individuele verschillen
➢ overtuiging: mentale en lichamelijke energie zijn niet te onderscheiden
➢ eerste labo in de VS
➢ testbatterij van ‘Mental tests’ met fysiologische en sensorische focus
• jaarlijkse afname bij kinderen om intelligentie te bepalen en schoolresultaten te
voorspellen
Start testontwikkeling
Binet (1857 – 1911)
➢ verzoek van Ministerie van Onderwijs (Frankrijk) naar aanleiding van de leerplicht →
doorverwijzing buitengewoon onderwijs (BuO)
➢ focus op hogere mentale processen
➢ afwijzing van sensorische tests
➢ constructie van de 1e moderne intelligentietest
Binet – Simon Test (1905)
➢ niet alle aspecten van intelligentie MAAR algemene mentale ontwikkeling van kinderen
➢ totaalscore = mentale leeftijd
➢ intelligentie als oordeelsvermogen en niet als ‘lagere’ vaardigheden → complexe mentale
processen
➢ geen gestandaardiseerde instructie
➢ er volgen een aantal herwerkingen van de eerste versie
Latere ontwikkelingen: Stanford – Binet
➢ Terman (1916) → Stanford – Binet (Amerikaanse versie)
➢ standaardinstructies
➢ normen
➢ nieuwe scoringswijze
