Beleid en ethiek in de social
profit
Bachelor in de orthopedagogie
Thyra Janssens
MT3 – SEMESTER 2
1
,2
,Inhoudsopgave
1. Moraal, ethiek en grondhouding ............................................................................................ 9
1.1 begrippen ...................................................................................................................................... 9
1.2 The aligator-river story ............................................................................................................... 11
1.3 Ethische stelsels .......................................................................................................................... 12
1.4 Kernwaarde en grondhouding .................................................................................................... 13
8.1.1 1.4.1 Inleiding ...................................................................................................................... 13
8.1.2 1.4.2 Kernwaarden .............................................................................................................. 13
8.1.3 1.4.3 Transpersoonlijk mensbeeld ...................................................................................... 15
2. Zorgethiek ........................................................................................................................... 18
2.1 Waarden in dialoog volgens Liégois ........................................................................................... 18
8.1.4 2.1.1 Visies op de zorgrelatie (paradigma’s) volgens Liégois .............................................. 19
2.2 Zorgethiek ................................................................................................................................... 23
2.2.1 Alledaagse zorg VS. Professionele zorg............................................................................... 23
2.2.2 Mensbeeld in de zorg.......................................................................................................... 24
2.2.3 Vier fasen in de zorg van Joan Tronto ................................................................................. 26
2.3 Grondhouding : de trias van Rogers ........................................................................................... 28
2.3.1 Fase 1 : echtheid of congruentie......................................................................................... 28
2.3.2 Empathie ............................................................................................................................. 28
2.3.3 Onvoorwaardelijke acceptatie ............................................................................................ 29
2.4 Film : next to her ......................................................................................................................... 29
3. Zelfzorg ............................................................................................................................... 32
3.1 Onvoorwaardelijke acceptatie en zelfzorg ................................................................................. 32
3.2 Oorzaken van disfunctioneren .................................................................................................... 32
3.2.1 Stressfactoren bij hulpverleners ......................................................................................... 32
3.2.2 Stress – overspannen – burn-out ........................................................................................ 33
3.2.3 Persoonlijkheid.................................................................................................................... 34
3.2.4 Trauma en vervreemding .................................................................................................... 36
8.2 3.3 zelfzorg benaderingen .......................................................................................................... 37
1.3.1 Praktische tips bij stress ...................................................................................................... 37
1.3.2 Lifestyle medicine ............................................................................................................... 37
8.2.1 3.3.3 Zelfmededogen .......................................................................................................... 37
3.3.4 Mentale veerkracht............................................................................................................. 38
3
, 3.3.5 Persoonlijke groei : een crisis, een kans ............................................................................. 39
4. Deugdenethiek .................................................................................................................... 41
4.1 Macintyre en Nussbaum : terug naar de deugdenethiek ........................................................... 41
4.1.1 Macintyre ............................................................................................................................ 41
4.1.2 Martha Nussbaum : Non-relative virtues ........................................................................... 42
4.1.3 Belangrijke kenmerken van de deugdenethiek .................................................................. 43
4.2 The circle of courage ................................................................................................................... 44
4.3 Het deugdenproject .................................................................................................................... 45
4.3.1 Spreek de taal van de deugden ........................................................................................... 45
4.3.2 Herken leermomenten (leraar) ........................................................................................... 46
4.3.3 Stel veilige grenzen (autoriteit) ........................................................................................... 46
8.2.2 4.3.4 Neem tijd voor rust, reflectie en bezinning (spirituele gids) ..................................... 47
4.3.4 Biedt actief aandacht (mentor) ........................................................................................... 47
4.4 Hoe leert iemand moreel te zijn? ............................................................................................... 47
4.5 Film : La tête haute ..................................................................................................................... 48
5. Ervaringsleren : onthemen met kwetsbare jongeren ............................................................. 52
5.1 de staptocht van de Oikoten....................................................................................................... 52
5.2 Ontheming .................................................................................................................................. 52
5.3 Ervaringsleren als kader .............................................................................................................. 53
1. Management ....................................................................................................................... 58
1.1 Management, what’s in a name ................................................................................................. 58
1.1 Takenpakket in de sociale sector ................................................................................................ 58
1.2 Elementen van goed leiderschap ................................................................................................ 59
1.3 De evolutie in managementmodellen ........................................................................................ 60
1.3.1 Het rationeel doelmodel ..................................................................................................... 60
1.3.2 Het intern procesmodel ...................................................................................................... 61
1.3.3 Het human relationsmodel ................................................................................................. 62
1.3.4 Open systeemmodel ........................................................................................................... 63
1.3.5 1976- heden ........................................................................................................................ 64
1.3.6 Schema : de evolutie in managementmodellen ................................................................. 66
8.2.3 1.3.7 management rollen.................................................................................................... 67
1.4 Schema : H1 – management ...................................................................................................... 68
2. Design thinking & universal design ....................................................................................... 70
4
, 2.1 Design thinking............................................................................................................................ 70
2.1.1 De 6 stappen van design thinking ....................................................................................... 71
2.2 Universal design .......................................................................................................................... 73
2.3 Schema H2 : design thinking en universal design ....................................................................... 75
3. Uitdagingen in de sociale sector ........................................................................................... 77
3.1 maatschappelijke trends en uitdagingen .................................................................................... 77
3.2 uitdagingen in de non-profit sector ............................................................................................ 78
3.3 privatisering ................................................................................................................................ 80
3.4 Invloed op organisaties en het beroep ....................................................................................... 81
3.5 Schema H3 : uitdagingen in de sociale sector............................................................................. 83
4. Sociaal ondernemen ............................................................................................................ 85
4.1 Ondernemende vaardigheden .................................................................................................... 85
8.3 4.2 Sociaal ondernemen ............................................................................................................. 86
8.3.1 4.2.1 Ontstaan van sociaal ondernemen ............................................................................ 86
8.3.2 4.2.2 Vormen van sociaal ondernemen .............................................................................. 86
4.3 Maatschappelijk verantwoord ondernemen .............................................................................. 87
4.4 Sociale economie ........................................................................................................................ 91
8.3.3 4.4.1 Vormen van een sociale economie ........................................................................... 93
4.5 sociaal ondernemen.................................................................................................................... 94
4.5.1 Voorbeelden van sociaal ondernemen ............................................................................... 95
8.4 4.7 Schema : sociaal ondernemen .............................................................................................. 96
4.8 Schema H4 : sociaal ondernemen............................................................................................... 97
5. organisatiestructuur .......................................................................................................... 100
5.1 Typologie van Mintzberg .......................................................................................................... 100
5.1.1 De eenvoudige structuur .................................................................................................. 101
5.1.2 Machinebureaucratie........................................................................................................ 103
5.1.3 Professionele bureaucratie ............................................................................................... 104
5.1.4 Divisiestructuur ................................................................................................................. 107
5.1.5 Adhocratie ......................................................................................................................... 109
5.2 Nieuwe organisatie ................................................................................................................... 113
5.3 Netwerken ................................................................................................................................ 114
8.5 5.4 Schema H5 : organisatiestructuur....................................................................................... 115
6. Organisatiecultuur ............................................................................................................. 117
5
, 6.1 Uitingen ..................................................................................................................................... 117
6.1.1 Uit of ijsberg ...................................................................................................................... 117
6.1.2 Zwakke of sterke culturen................................................................................................. 119
6.2 organisatiecultuur en klimaat ................................................................................................... 122
6.2.1 Belang van organisatiecultuur .......................................................................................... 122
6.2.2 Verschillende cultuurtypes ............................................................................................... 122
6.3 Organisatieklimaat .................................................................................................................... 130
8.5.1 6.3.1 Model voor organisatieklimaat ................................................................................ 130
6.4 Schema H6 : organisatieklimaat................................................................................................ 134
7. organisatieverandering ...................................................................................................... 136
7.2 Integrale organisatieverandering.............................................................................................. 136
7.2.1 De noodzaak tot verandering ........................................................................................... 136
7.2.2 Verandermodel ................................................................................................................. 137
8.5.2 7.2.3 proces van integrale organisatieverandering .......................................................... 139
7.3 De risico’s van organisatieverandering ..................................................................................... 142
7.3.1 Risico’s en valkuilen .......................................................................................................... 142
7.3.2 Weerstand......................................................................................................................... 143
7.4 Draagkracht creëren ................................................................................................................. 148
7.5 Schema H7 : organisatieverandering .............................................................................................. 150
8. Kwaliteitsmanagement ...................................................................................................... 152
8.6 Wat is kwaliteit ? ....................................................................................................................... 152
8.7 integrale kwaliteitsontwikkeling ............................................................................................... 154
8.8 Kwaliteitsinstrumenten............................................................................................................. 157
8.9 schema H8 : kwaliteitsmanagement ......................................................................................... 164
9 Business models ................................................................................................................ 166
9.1 Sociaal ondernemen ................................................................................................................. 166
9.2 Businessmodellen ..................................................................................................................... 167
9.2.1 Impact Driven Business Modelling – HoGent ................................................................... 170
9.3 strategisch werken door business modellen ............................................................................ 170
9.4 Schema H9 : business models ................................................................................................... 172
10 Strategisch werken ............................................................................................................ 174
10.1 Theory of change ...................................................................................................................... 174
10.2 waar willen we naartoe? ........................................................................................................... 176
6
, 10.2.1 Missie ................................................................................................................................ 176
10.2.2 Functies missie .................................................................................................................. 177
10.3 Visie – waar willen we naartoe? ............................................................................................... 178
10.4 audit – waar zijn we nu? ........................................................................................................... 180
10.4.1 Audit – externe analyse .................................................................................................... 180
10.4.2 Audit – interne analyse ..................................................................................................... 184
10.5 hoe gaan we er geraken? .......................................................................................................... 185
10.5.1 Strategie ............................................................................................................................ 185
10.5.2 Doelstellingen ................................................................................................................... 187
10.5.3 Actieplan ........................................................................................................................... 190
10.6 Schema H10 : strategisch werken ............................................................................................. 192
11 Financieel management ..................................................................................................... 194
11.1 Financiële verslagvoering .......................................................................................................... 194
11.2 Inkomsten voor organisaties..................................................................................................... 195
11.2.1 Externe bronnen ............................................................................................................... 195
11.2.2 Interne bronnen ................................................................................................................ 196
11.2.3 Fondsenwerving ................................................................................................................ 196
11.2.4 De weg naar inkomsten .................................................................................................... 197
11.2.5 Waarom aan fondsenwerving doen? ................................................................................ 198
11.3 Schema H11 : financieel management ..................................................................................... 199
12 . Social marketing .............................................................................................................. 201
12.1 Marketing – is er een markt? .................................................................................................... 201
12.2 Marketing – STP-model............................................................................................................. 202
12.2.1 Fase 1 : segmenteren ........................................................................................................ 203
12.2.2 Fase 2 : targeten................................................................................................................ 204
12.2.3 Fase 3 : positioneren ......................................................................................................... 205
12.3 Social marketing – wat is er anders aan?.................................................................................. 208
12.3.1 Mogelijke veranderingen in de social marketing .............................................................. 208
12.4 Schema H12 : social marketing ................................................................................................. 210
6. Extra notities laatste les beleid .......................................................................................... 211
7
,Moraal, ethiek en
grondhouding
8
, 1. Moraal, ethiek en grondhouding
1.1 begrippen
Moraal
= het geheel van normen, waarden en deugden die het gedrag van een persoon mee sturen
verwijst naar gebruiken, zeden en gewoonten
wat goed, juist, rechtvaardig is
wat slecht, verkeerd en onrechtvaardig is
Het geheel van die normen, waarden en deugden van een persoon verwijst naar
zijn moraal
Waarden en normen worden eigen gemaakt door onze cultuur
Sturen/motiveren ons handelen
Ethiek
= reflectie op moraal, zoekt antwoorden op de vraag hoe te handelen
komt van het Grieks ethos, een woord dat oorspronkelijk verwijst naar het
vermogen om het vertrouwen van een publiek te verwerven bij redevoeringen
nu : domein van de filosofie dat zich bezig houdt met wat (be)hoort, met
de vraag naar het goede, het juiste en het rechtvaardige
de systematische reflectie op moraal
houdt zich bezig met de vraag naar de fundering van moraal, naar soorten
van moraal en de uitwerking van kaders die ons morele handelen
kunnen begrijpen en sturen
deugden
= als goed ervaren morele eigenschappen
soort van belichaamde waarden
Deugden zijn uitingen waarop het goede, het degelijke, zich uitdrukt in onze
dagdagelijkse omgang met elkaar
karaktereigenschappen of kwaliteiten, die tot het morele domein
behoren
kwaliteiten die je hebt ontwikkeld die jou in staat stellen juist te handelen
9
, Vb : het verkeersreglement een geheel van regels die als doel heb ben ons verkeer
veilig te laten verlopen: dit zijn de normen waaraan we ons moeten houden willen we
met zijn allen op de waarde veiligheid realiseren. De kwaliteiten die noodzakelijk
zijn om de waarde veiligheid te realiseren en die je dus door inzicht en oefening
dient te ontwikkelen zijn te beschouwen als deugden.
Moreel probleem
= De vragen naar wat de beste manier is om het goede te realiseren in een bepaalde situatie
bekijken welke handelingsalternatieven je hebt en afwegen welke de beste is
kan je oplossen
ook argumenteren waarom je die koos
moreel dilemma
= een keuze tussen twee verschillende mogelijkheden of waarden, waarbij die twee
waarden mekaar wederzijds uitsluiten.
wat je ook kiest, je verliest steeds
specifieke vorm van een moreel dilemma
als je het ene kiest, kan je het andere niet kiezen
Vb : wat doet Antigone met haar dode broer Polynices?
Morele nood
= Wanneer je ervan bewust bent dat iets niet behoort, maar niemand hoort je
het is niet oké, maar niemand ziet het of gelooft je
Vb : Je hebt bijvoorbeeld weet van mishandeling, maar niemand gelooft
je. Jij alsook de mishandelde persoon in kwestie, bevinden zich in zo’n
geval in morele nood.
10
profit
Bachelor in de orthopedagogie
Thyra Janssens
MT3 – SEMESTER 2
1
,2
,Inhoudsopgave
1. Moraal, ethiek en grondhouding ............................................................................................ 9
1.1 begrippen ...................................................................................................................................... 9
1.2 The aligator-river story ............................................................................................................... 11
1.3 Ethische stelsels .......................................................................................................................... 12
1.4 Kernwaarde en grondhouding .................................................................................................... 13
8.1.1 1.4.1 Inleiding ...................................................................................................................... 13
8.1.2 1.4.2 Kernwaarden .............................................................................................................. 13
8.1.3 1.4.3 Transpersoonlijk mensbeeld ...................................................................................... 15
2. Zorgethiek ........................................................................................................................... 18
2.1 Waarden in dialoog volgens Liégois ........................................................................................... 18
8.1.4 2.1.1 Visies op de zorgrelatie (paradigma’s) volgens Liégois .............................................. 19
2.2 Zorgethiek ................................................................................................................................... 23
2.2.1 Alledaagse zorg VS. Professionele zorg............................................................................... 23
2.2.2 Mensbeeld in de zorg.......................................................................................................... 24
2.2.3 Vier fasen in de zorg van Joan Tronto ................................................................................. 26
2.3 Grondhouding : de trias van Rogers ........................................................................................... 28
2.3.1 Fase 1 : echtheid of congruentie......................................................................................... 28
2.3.2 Empathie ............................................................................................................................. 28
2.3.3 Onvoorwaardelijke acceptatie ............................................................................................ 29
2.4 Film : next to her ......................................................................................................................... 29
3. Zelfzorg ............................................................................................................................... 32
3.1 Onvoorwaardelijke acceptatie en zelfzorg ................................................................................. 32
3.2 Oorzaken van disfunctioneren .................................................................................................... 32
3.2.1 Stressfactoren bij hulpverleners ......................................................................................... 32
3.2.2 Stress – overspannen – burn-out ........................................................................................ 33
3.2.3 Persoonlijkheid.................................................................................................................... 34
3.2.4 Trauma en vervreemding .................................................................................................... 36
8.2 3.3 zelfzorg benaderingen .......................................................................................................... 37
1.3.1 Praktische tips bij stress ...................................................................................................... 37
1.3.2 Lifestyle medicine ............................................................................................................... 37
8.2.1 3.3.3 Zelfmededogen .......................................................................................................... 37
3.3.4 Mentale veerkracht............................................................................................................. 38
3
, 3.3.5 Persoonlijke groei : een crisis, een kans ............................................................................. 39
4. Deugdenethiek .................................................................................................................... 41
4.1 Macintyre en Nussbaum : terug naar de deugdenethiek ........................................................... 41
4.1.1 Macintyre ............................................................................................................................ 41
4.1.2 Martha Nussbaum : Non-relative virtues ........................................................................... 42
4.1.3 Belangrijke kenmerken van de deugdenethiek .................................................................. 43
4.2 The circle of courage ................................................................................................................... 44
4.3 Het deugdenproject .................................................................................................................... 45
4.3.1 Spreek de taal van de deugden ........................................................................................... 45
4.3.2 Herken leermomenten (leraar) ........................................................................................... 46
4.3.3 Stel veilige grenzen (autoriteit) ........................................................................................... 46
8.2.2 4.3.4 Neem tijd voor rust, reflectie en bezinning (spirituele gids) ..................................... 47
4.3.4 Biedt actief aandacht (mentor) ........................................................................................... 47
4.4 Hoe leert iemand moreel te zijn? ............................................................................................... 47
4.5 Film : La tête haute ..................................................................................................................... 48
5. Ervaringsleren : onthemen met kwetsbare jongeren ............................................................. 52
5.1 de staptocht van de Oikoten....................................................................................................... 52
5.2 Ontheming .................................................................................................................................. 52
5.3 Ervaringsleren als kader .............................................................................................................. 53
1. Management ....................................................................................................................... 58
1.1 Management, what’s in a name ................................................................................................. 58
1.1 Takenpakket in de sociale sector ................................................................................................ 58
1.2 Elementen van goed leiderschap ................................................................................................ 59
1.3 De evolutie in managementmodellen ........................................................................................ 60
1.3.1 Het rationeel doelmodel ..................................................................................................... 60
1.3.2 Het intern procesmodel ...................................................................................................... 61
1.3.3 Het human relationsmodel ................................................................................................. 62
1.3.4 Open systeemmodel ........................................................................................................... 63
1.3.5 1976- heden ........................................................................................................................ 64
1.3.6 Schema : de evolutie in managementmodellen ................................................................. 66
8.2.3 1.3.7 management rollen.................................................................................................... 67
1.4 Schema : H1 – management ...................................................................................................... 68
2. Design thinking & universal design ....................................................................................... 70
4
, 2.1 Design thinking............................................................................................................................ 70
2.1.1 De 6 stappen van design thinking ....................................................................................... 71
2.2 Universal design .......................................................................................................................... 73
2.3 Schema H2 : design thinking en universal design ....................................................................... 75
3. Uitdagingen in de sociale sector ........................................................................................... 77
3.1 maatschappelijke trends en uitdagingen .................................................................................... 77
3.2 uitdagingen in de non-profit sector ............................................................................................ 78
3.3 privatisering ................................................................................................................................ 80
3.4 Invloed op organisaties en het beroep ....................................................................................... 81
3.5 Schema H3 : uitdagingen in de sociale sector............................................................................. 83
4. Sociaal ondernemen ............................................................................................................ 85
4.1 Ondernemende vaardigheden .................................................................................................... 85
8.3 4.2 Sociaal ondernemen ............................................................................................................. 86
8.3.1 4.2.1 Ontstaan van sociaal ondernemen ............................................................................ 86
8.3.2 4.2.2 Vormen van sociaal ondernemen .............................................................................. 86
4.3 Maatschappelijk verantwoord ondernemen .............................................................................. 87
4.4 Sociale economie ........................................................................................................................ 91
8.3.3 4.4.1 Vormen van een sociale economie ........................................................................... 93
4.5 sociaal ondernemen.................................................................................................................... 94
4.5.1 Voorbeelden van sociaal ondernemen ............................................................................... 95
8.4 4.7 Schema : sociaal ondernemen .............................................................................................. 96
4.8 Schema H4 : sociaal ondernemen............................................................................................... 97
5. organisatiestructuur .......................................................................................................... 100
5.1 Typologie van Mintzberg .......................................................................................................... 100
5.1.1 De eenvoudige structuur .................................................................................................. 101
5.1.2 Machinebureaucratie........................................................................................................ 103
5.1.3 Professionele bureaucratie ............................................................................................... 104
5.1.4 Divisiestructuur ................................................................................................................. 107
5.1.5 Adhocratie ......................................................................................................................... 109
5.2 Nieuwe organisatie ................................................................................................................... 113
5.3 Netwerken ................................................................................................................................ 114
8.5 5.4 Schema H5 : organisatiestructuur....................................................................................... 115
6. Organisatiecultuur ............................................................................................................. 117
5
, 6.1 Uitingen ..................................................................................................................................... 117
6.1.1 Uit of ijsberg ...................................................................................................................... 117
6.1.2 Zwakke of sterke culturen................................................................................................. 119
6.2 organisatiecultuur en klimaat ................................................................................................... 122
6.2.1 Belang van organisatiecultuur .......................................................................................... 122
6.2.2 Verschillende cultuurtypes ............................................................................................... 122
6.3 Organisatieklimaat .................................................................................................................... 130
8.5.1 6.3.1 Model voor organisatieklimaat ................................................................................ 130
6.4 Schema H6 : organisatieklimaat................................................................................................ 134
7. organisatieverandering ...................................................................................................... 136
7.2 Integrale organisatieverandering.............................................................................................. 136
7.2.1 De noodzaak tot verandering ........................................................................................... 136
7.2.2 Verandermodel ................................................................................................................. 137
8.5.2 7.2.3 proces van integrale organisatieverandering .......................................................... 139
7.3 De risico’s van organisatieverandering ..................................................................................... 142
7.3.1 Risico’s en valkuilen .......................................................................................................... 142
7.3.2 Weerstand......................................................................................................................... 143
7.4 Draagkracht creëren ................................................................................................................. 148
7.5 Schema H7 : organisatieverandering .............................................................................................. 150
8. Kwaliteitsmanagement ...................................................................................................... 152
8.6 Wat is kwaliteit ? ....................................................................................................................... 152
8.7 integrale kwaliteitsontwikkeling ............................................................................................... 154
8.8 Kwaliteitsinstrumenten............................................................................................................. 157
8.9 schema H8 : kwaliteitsmanagement ......................................................................................... 164
9 Business models ................................................................................................................ 166
9.1 Sociaal ondernemen ................................................................................................................. 166
9.2 Businessmodellen ..................................................................................................................... 167
9.2.1 Impact Driven Business Modelling – HoGent ................................................................... 170
9.3 strategisch werken door business modellen ............................................................................ 170
9.4 Schema H9 : business models ................................................................................................... 172
10 Strategisch werken ............................................................................................................ 174
10.1 Theory of change ...................................................................................................................... 174
10.2 waar willen we naartoe? ........................................................................................................... 176
6
, 10.2.1 Missie ................................................................................................................................ 176
10.2.2 Functies missie .................................................................................................................. 177
10.3 Visie – waar willen we naartoe? ............................................................................................... 178
10.4 audit – waar zijn we nu? ........................................................................................................... 180
10.4.1 Audit – externe analyse .................................................................................................... 180
10.4.2 Audit – interne analyse ..................................................................................................... 184
10.5 hoe gaan we er geraken? .......................................................................................................... 185
10.5.1 Strategie ............................................................................................................................ 185
10.5.2 Doelstellingen ................................................................................................................... 187
10.5.3 Actieplan ........................................................................................................................... 190
10.6 Schema H10 : strategisch werken ............................................................................................. 192
11 Financieel management ..................................................................................................... 194
11.1 Financiële verslagvoering .......................................................................................................... 194
11.2 Inkomsten voor organisaties..................................................................................................... 195
11.2.1 Externe bronnen ............................................................................................................... 195
11.2.2 Interne bronnen ................................................................................................................ 196
11.2.3 Fondsenwerving ................................................................................................................ 196
11.2.4 De weg naar inkomsten .................................................................................................... 197
11.2.5 Waarom aan fondsenwerving doen? ................................................................................ 198
11.3 Schema H11 : financieel management ..................................................................................... 199
12 . Social marketing .............................................................................................................. 201
12.1 Marketing – is er een markt? .................................................................................................... 201
12.2 Marketing – STP-model............................................................................................................. 202
12.2.1 Fase 1 : segmenteren ........................................................................................................ 203
12.2.2 Fase 2 : targeten................................................................................................................ 204
12.2.3 Fase 3 : positioneren ......................................................................................................... 205
12.3 Social marketing – wat is er anders aan?.................................................................................. 208
12.3.1 Mogelijke veranderingen in de social marketing .............................................................. 208
12.4 Schema H12 : social marketing ................................................................................................. 210
6. Extra notities laatste les beleid .......................................................................................... 211
7
,Moraal, ethiek en
grondhouding
8
, 1. Moraal, ethiek en grondhouding
1.1 begrippen
Moraal
= het geheel van normen, waarden en deugden die het gedrag van een persoon mee sturen
verwijst naar gebruiken, zeden en gewoonten
wat goed, juist, rechtvaardig is
wat slecht, verkeerd en onrechtvaardig is
Het geheel van die normen, waarden en deugden van een persoon verwijst naar
zijn moraal
Waarden en normen worden eigen gemaakt door onze cultuur
Sturen/motiveren ons handelen
Ethiek
= reflectie op moraal, zoekt antwoorden op de vraag hoe te handelen
komt van het Grieks ethos, een woord dat oorspronkelijk verwijst naar het
vermogen om het vertrouwen van een publiek te verwerven bij redevoeringen
nu : domein van de filosofie dat zich bezig houdt met wat (be)hoort, met
de vraag naar het goede, het juiste en het rechtvaardige
de systematische reflectie op moraal
houdt zich bezig met de vraag naar de fundering van moraal, naar soorten
van moraal en de uitwerking van kaders die ons morele handelen
kunnen begrijpen en sturen
deugden
= als goed ervaren morele eigenschappen
soort van belichaamde waarden
Deugden zijn uitingen waarop het goede, het degelijke, zich uitdrukt in onze
dagdagelijkse omgang met elkaar
karaktereigenschappen of kwaliteiten, die tot het morele domein
behoren
kwaliteiten die je hebt ontwikkeld die jou in staat stellen juist te handelen
9
, Vb : het verkeersreglement een geheel van regels die als doel heb ben ons verkeer
veilig te laten verlopen: dit zijn de normen waaraan we ons moeten houden willen we
met zijn allen op de waarde veiligheid realiseren. De kwaliteiten die noodzakelijk
zijn om de waarde veiligheid te realiseren en die je dus door inzicht en oefening
dient te ontwikkelen zijn te beschouwen als deugden.
Moreel probleem
= De vragen naar wat de beste manier is om het goede te realiseren in een bepaalde situatie
bekijken welke handelingsalternatieven je hebt en afwegen welke de beste is
kan je oplossen
ook argumenteren waarom je die koos
moreel dilemma
= een keuze tussen twee verschillende mogelijkheden of waarden, waarbij die twee
waarden mekaar wederzijds uitsluiten.
wat je ook kiest, je verliest steeds
specifieke vorm van een moreel dilemma
als je het ene kiest, kan je het andere niet kiezen
Vb : wat doet Antigone met haar dode broer Polynices?
Morele nood
= Wanneer je ervan bewust bent dat iets niet behoort, maar niemand hoort je
het is niet oké, maar niemand ziet het of gelooft je
Vb : Je hebt bijvoorbeeld weet van mishandeling, maar niemand gelooft
je. Jij alsook de mishandelde persoon in kwestie, bevinden zich in zo’n
geval in morele nood.
10
